Njohja nderkombetare
Nocioni
Situata me e rendesishme qe lidhet me njohjen nderkombetare - Lindja e shteteve të reja – pozita e tyre ne te drejten nderkombetare, ne marredheniet me shtetet e tjera.
n Disa menyra te lindjes se shteteve te tjera:
1- Një shtet mund të copëtohet në dy a më shumë shtete (rasti i Austro-Hungarisë, 1919);
2- Dy ose më shumë shtete mund të shkrihen dhe të bashkohen midis tyre për të krijuar një shtet të vetëm (rasti i federates, BRSS);
3- Një shtet i ri mund të krijohet si rezultat i luftës çlirimtare të një populli të shtypur, kur ky popull i shtypur çlirohet dhe krijon shtetin e vet (Shqiperia kur u shkeput nga Turqia dhe doli shtet me vete ne 1912).
n Rendesia e njohjes nderkombetare
n Dy teori: Teoria Konstitutive & Teoria Deklarative
1. Teoria konstitutive: një shtet duhet të ketë: një popullsi, një territor, një qeveri dhe sovranitetin. Në kuadër të sovranitetit, element përbërës konstitutiv i shtetit është njohja nga ana e shteteve të tjerë. Njohja, vulos krijimin e shtetit dhe eshte element qe e kushtetuon shtetin e ri.
Akti i njohjes së një shteti nga shtetet e tjerë eshte ai që krijon një shtet të ri dhe i jep atij personalitet juridik, dhe jo procesi nëpërmjet të cilit ai ka fituar pavarësine. Kështu, shtetet e reja në komunitetin ndërkombëtar krijohen si subjekte me të drejta të plota të DN si rrjedhojë e vullnetit dhe miratimit të shteteve tashmë ekzistuese.
n 2. Teoria deklarative : Perfaqesues: Anziloti, Verdross, Rousseau etj. Shteti ekziston pavarësisht nëse njihet apo jo prej shteteve të tjerë. (shek.XX). Njohja thjesht një pranim nga ana e shteteve e një situate tashmë ekzistente. Një shtet i ri do të fitojë kapacitet në DN jo si rrjedhojë e miratimit të të tjerëve, por si rrjedhojë e një situate faktike të veçantë.
n Praktika aktuale të shpie tek një pozicion i mesëm midis këtyre dy teorive.
n Britania e Madhe zakonisht ka njohur shtetet kur ka qënë e bindur se autoritetet e shtetit në fjalë kanë vepruar në përputhje me të paktën kërkesat elementare të DN dhe ushtrojnë një kontroll efektiv, i cili duket se ka gjasa që do të vazhdojë mbi të gjithë vendin.
n Në se do të zbatohej vetëm teoria konstitutive, do të thoshte paaftësi për të marrë përsipër të drejta dhe detyrime. P.sh., mosnjohja e Izraelit nga ana e shteteve arabe do të thoshte se Izraeli nuk ishte i detyruar t’u bindej normave të DN mbi mosagresionin dhe mosndërhyrjen.
n Karta e OAS (Organizata e Shteteve Amerikane) Bogota 1948: “Ekzistenca politike e një shteti është e pavarur prej njohjes nga shtetet e tjerë. Edhe përpara se një shtet të njihet, ka të drejtë të mbrojë integritetin dhe pavarësinë e tij”.
n Komisioni i Arbitrazhit i Konferencës Ndërkombëtare mbi Jugosllavinë (1991) – Opinioni nr.1: “Ekzistenca apo zhdukja e një shteti është një çështje fakti dhe efektet e njohjes nga shtetet e tjera janë thjesht deklarative”.
n Opinioni nr. 8: “ Ndërsa njohja e një shteti nga shtetet e tjera ka thjesht vlerë deklarative, një njohje e tillë së bashku me anëtarësinë në organizata ndërkombëtare dëshmojnë për bindjen e këtyre shteteve se entiteti politik i njohur është realitet dhe u cakton atyre të drejta dhe detyrime në DN”.
n Kjo kundërshti midis këtyre dy teorive ka vlerën e saj për faktin se zbulon funksionet e njohjes dhe thekson ndikimin e shteteve në zhvillimin e DN.
Nxjerr në dukje karakterin thelbësor të DN, e vendosur ashtu siç është midis shtetit nga njera anë, dhe komunitetit ndërkombëtar, nga ana tjetër.
n Opinioni nr. 10: “Njohja është një veprim i brendshëm i shteteve të tjera që ato mund t’a bëjnë kur e shohin të arsyeshme, duke pasur detyrimin e vetëm që të jenë në përputhje me normat e përgjithshme të DN.
Deklarata e Komunitetit Europian mbi udhëzimet për njohjen e shteteve të reja në Europën Lindore dhe BS (16.12.1991) - njohja kushtëzuar nga:
n Respektimi i parimeve të Kartës së OKB,
n Akti Final i Helsinkit dhe Karta e Parisit, veçanërisht përsa i përket shtetit të së drejtës, demokracisë dhe të drejtave të njeriut;
n Garantimi i të drejtave të grupeve dhe minoriteteve etnike dhe kombëtare;
n Respektimi i paprekshmërisë së kufijve;
n Pranimi i të gjithë detyrimeve për çarmatim dhe mospajisjen me armë bërthamore;
n Detyrimet për ruajtjen e sigurisë dhe stabilitetit rajonal;
n Marrja përsipër për të zgjidhur me marrëveshje të gjitha çështjet që kanë të bëjnë me suksedimin apo konfliktet rajonale
n SHBA për të njëjtat shtete përcaktuan si kushte: sigurinë bërthamore, demokracinë dhe tregun e lirë.
Njohja përfshin: pranimin e fakteve të ndryshme dhe qëllimin nga ana e shtetit që bën njohjen se është i gatshëm të pranojë dhe pasojat ligjore të njohjes, p.sh. ofrimi i imuniteteve dhe privilegjeve diplomatike përfaqësuesve të shtetit të njohur.
n Karakteristikat e njohjes:
Komisioni i Arbitrazhit i Konferencës për paqen në Jugosllavi (Badinter), 1992: “njohja është një akt diskrecionar që shtetet e tjera mund ta kryejnë në momentin që e quajnë të përshtatshëm, në formën që ata vetë vendosin lirisht”;
Vendimi për t’a njohur apo jo një shtet do të varet më shumë prej konsideratave politike, se sa prej faktorëve ekskluzivisht ligjorë. Njohja është një gjykim tërësisht politik edhe pse i veshur me terminologji juridike.
Njohja është një deklaratë e bërë nga një person juridik ndërkombëtar përsa i përket statusit në DN të një entiteti tjetër apo dikujt që pretendon të jetë person juridik ndërkombëtar.
n Njohja me kusht (1991):
n respektimi i Kartës së OKB dhe angazhimeve në kuadrin e KSBE;
n garantimi i të drejtave të minoriteteve;
n paprekshmëria e kufijve territorialë;
n respektimi i angazhimeve të mëparshme në fushën e çarmatimit;
n angazhimi për të zgjidhur me marrëveshje ose me arbitrazh problemet që mund të dalin nga trashëgimia e shteteve
n Doktrina Stimson: një shtet i krijuar me forcë, si rezultat i një veprimi të paligjshëm, nuk duhet njohur.
Komisioni i Arbitrazhit i Konferencës për paqen në Jugosllavi, 1992: njohja cilësohej si një akt diskrecionar, “por me rezervën që të respektohen normat imperative të DN të përgjithshme, në mënyrë të veçantë ato që ndalojnë përdorimin e forcës në marrëdhëniet me shtetet e tjerë, ose ato që garantojnë të drejtat e minoriteteve etnike, fetare e gjuhësore”.
Mënyrat e njohjes
Çdo shtet njeh një shtet të lindur rishtazi me një akt të veçantë individual; Ka raste kur një numër shtetesh merren vesh midis tyre për të njohur bashkërisht shtetin e lindur rishtazi – njohja kolektive;
Njohja kolektive
Mund të arrihet në njohje kolektive nëpërmjet një vendimi ndërkombëtar, qoftë nëpërmjet një organizate ndërkombëtare ose jo.
Shtetet anëtare rezervojnë të drejtën të shtrijnë njohjen tek autoritetet ekzekutive të veta dhe të mos duan ta delegojnë atë tek ndonjë institucion ndërkombëtar.
E shumta që mund të thuhet është anëtarësia në OKB përbën një tregues të qartë të daljes si shtet në DN.
Njohja e qeverisë
Çdo ndryshim qeverie, i bërë në bazë të kushtetutës ose i parashikuar prej saj, cilësohet si ‘i zakonshëm’, ‘konstitucional’; një ndryshim i tillë nuk shtron problemin e njohjes, nuk i përket DN;
Njohja e këtyre qeverive përfshin pranimin e një situate të veçantë dhe gjendjes konkrete nga ana e shtetit që bën njohjen, i cili pranon edhe pasojat ligjore të njohjes;
Ky shtet do t’i mbajë marrëdhëniet me qeverinë e re dhe do t’i ofrojë asaj privilegjet dhe imunitetet në rendin e tij të brendshëm ligjor;
n Njohja e një qeverie përfshin njohjen e shtetit, por jo anasjelltas.
n Doktrina e Estradës, 1930, Meksikë: njohja automatikisht e qeverive në të gjitha rrethanat. Ai vuri në dyshim dobinë e njohjes së qeverisë, por e quajti si një ‘praktikë fyese’, sepse ‘prek sovranitetin e shteteve të tjera dhe bën objekt vlerësimesh nga qeveritë e huaja çështje të brendshme të një shteti tjetër.
• Edhe kjo doktrinë është jorealiste sepse parashikon njohjen automatike të një qeverie pa marrë në konsideratë aspektet politike dhe konsideratat e tjera të një shteti.
• Aspekt tjetër negativ i kësaj teorie është se redukton në minimum dallimin midis njohjes së qeverisë dhe ruajtjes së marrëdhënieve diplomatike.
n Format kryesore të njohjes
Dy forma të njohjes ndërkombëtare: de facto dhe de jure
1. Njohja de facto: është njohje jo e plotë, e përkohshme, kur ka dyshime për jetëgjatësinë e qeverisë në fjalë; qendrim hezitues për situatën, një qendrim i përkohshëm,që pasohet nga njohja de jure kur dyshimet kapërcehen; mund të shërbejë si etapë paraprake drejt njohjes de jure.
2. Njohja de jure: është njohje përfundimtare, e plotë; pas kësaj mund të vijë vendosja e marrëdhënieve diplomatike normale dhe shkëmbimi i përfaqësuesve diplomatikë.
Realisht, ka pak dallime kuptimplote midis njohjes de facto dhe asaj de jure, megjithëse vetëm një qeveri e njohur de jure mund të pretendojë për njohjen e shtetit. Pranohet se njohja de facto nuk përfshin në vetvete vendosjen e marrëdhënieve diplomatike.
n Njohja e parakohshme
Rasti i Kroacisë: njohja e saj nga Komuniteti Europian dhe shtetet anëtare (përfshirë Austrinë dhe Zvicrën) në 1992 ishte e parakohshme.
Komisioni i Arbitrazhit i Konferencës Ndërkombëtare mbi Jugosllavinë (1992) – opinioni nr. 5: Kroacia nuk përmbushte plotësisht kushtet për njohje të caktuara në Udhëzimet e Komunitetit Europian të 16.12.1991, meqë Kushtetuta e miratuar nga Kroacia nuk përfshinte plotësisht garancitë e kërkuara lidhur me të drejtat e njeriut dhe të drejtat e minoriteteve.
Njohja e nënkuptuar (implicite) dhe njohja në mënyrë të shprehur
Kryerja e disa veprimeve që shprehin qëllimin për të vendosur marrëdhënie. Mosnjohja e Izraelit nga shtetet fqinje arabe shumë më vonë se krijimi i tij në 1948. Ai u njoh nga Egjipti në 1979 dhe nga Jordania në 1995.
n Mosnjohja
Doktrina e mosnjohjes u zhvillua në vitet ’30 dhe përfshin rastet kur një shtet ka kundërshtim mbi ligjshmërinë e veprimeve që kanë çuar në daljen e një entiteti më vete.
Mbështetet në parimin se të drejtat e ligjshme nuk mund të përfitohen nga një situatë e jashtëligjshme.
n Sekretari i Shtetit i SHBA deklaroi se pushtimi i jashtëligjshëm nuk do të njihej pasi ishte në kundërshtim me Paktin e Parisit 1928 (Kellogg – Briand), i cili e kishte cilësuar luftën si një instrument të jashtëligjshëm.
Rezoluta e Asamblesë së LK: anëtarët e LK nuk duhet të njohin asnjë situatë, traktat, apo marrëveshje të arritur me mënyra që janë në kundërshtim me Konventën e LK apo Paktin e Parisit.
Doktrina u rishikua pas 1945.
Neni 2/4 i Kartës OKB ndalon përdorimin e forcës kundër integritetit territorial të një shteti.
Projekt-deklarata mbi të drejtat dhe detyrat e shteteve 1949: Përfitimi i territoreve nga shtetet nuk do të njihet nga shtetet e tjera kur kjo arrihet nëpërmjet kërcënimit apo përdorimit të forcës, apo në çfarëdo mënyre në kundërshtim me DN
n Deklarata mbi Parimet e DN 1970: Asnjë përfitim territori që ka ardhur si rrjedhojë e kërcënimit apo përdorimit të forcës, nuk do të njihet si i ligjshëm.
Rezoluta 242 (1967) mbi zgjidhjen e konflikteve në Lindjen e Mesme theksoi papranueshmërinë e përfitimit të territorit nëpërmjet luftës.
n
Rodezia shpalli pavarësinë në mënyrë të njëanshme në 1965 dhe pas shumë vitesh nuk u njoh nga asnjë shtet i vetëm. KS miratoi Rezolutën 541 (1983) e cila dënoi pushtimin e Qipros nga Turqia në 1974.
n
KS Rezoluta 662 (1990) deklaroi aneksimin e Kuvajtit nga Iraku si të pavlefshëm dhe u bëri thirrje të gjitha shteteve dhe institucioneve të mos e njihnin aneksimin.
n Opinioni këshillimor i GJND mbi Çështjen Namibia (1971):
Meqë pushtimi i Afrikës së Jugut është i paligjshëm, anëtarët e OKB janë të detyruar të pranojnë se paligjshmëria dhe pavlefshmëria e akteve të Afrikës së Jugut ndaj Namibisë duhet t’i bënte ata që të mos e njihnin.
n Efektet ligjore të njohjes
Edhe pse njohja mund të jetë një akt politik, sjell shumë pasoja në fushën e së drejtës.
1. Efektet ndërkombëtare
- Në shumicën e rasteve pranohet se njohja e një shteti ose qeverie është njohje ligjore e një situate të caktuar.
- Ekzistenca politike e një shteti nuk është e varur nga njohja e shteteve të tjera, prandaj një shtet që nuk është njohur, konsiderohet se duhet t’i bindet rregullave të DN – (Shtete Arabe - Izrael).
- As mund të konsiderojë veten si të lirë nga kufizimet e sjelljes agresive, as territori i tij nuk mund të konsiderohet si terra nullius.
- Mosnjohja mund të prekë shtetin që nuk është njohur që të marrë përsipër të drejtat dhe detyrimet në DN.
- Është rregull bazë i DN se një shtet i njohur nuk mund të paditet para gjykatave të një shteti tjetër.
Format e tjera të njohjes
Njohja si palë kryengritëse;
Njohja si palë ndërluftuese.
n A. Në rast lufte civile:
një pjesë territori nën pushtetin qendror,
një pjesë nën kontrollin e kryengritësve – një shtet i tretë mund t’i njohë kryengritësit si palë kryengritëse dhe mund të hyjë me ta në disa marrëdhënie të kufizuara
n Në qoftë se edhe pushteti qendror i njeh kryengritësit si palë kryengritëse, ai angazhohet të mos i trajtojë ata si banditë po të bien në duart e tij, por si robër lufte; po ashtu, e deklaron veten të përjashtuar nga përgjegjësia për veprimet e kryengritësve kundrejt shteteve të tjerë.
n Njohja si palë ndërluftuese: nga një shtet i tretë kur sheh se forcat kryengritëse janë aq të mëdha sa mund të ekuilibrohen me ato të pushtetit qendror.
Shteti i tretë u njeh të drejtat e shteteve vetëm përsa u përket veprimeve luftarake.
n Njohja e lëvizjeve të çlirimit kombëtar ose të rezistencës; (Rezoluta e OKB, 1976: njohu organizatën SWAPO si “përfaqësuesen e vetme dhe autentike” të popullit të Namibisë)
B. Njohja si komb
Çekosllovakia dhe Polonia u njohën si kombe në vitet 1917-1918.
n C. Njohja e shtetit shqiptar
n Pas 1912 - Veziri i Madh i Turqisë: nuk e njihte shkëputjen e Shqipërisë dhe se e shumta që mund të pranonte sulltani ishte që Shqipëria të bëhej një shtet vasal me në krye një princ turk;
Vendimi i Konferencës së Ambasadorëve, 1912: autonomi shqiptare-variant për zgjidhjen e problemit shqiptar – vasalitetin, pra varësinë e Shqipërisë nga Turqia. Ky vendim nuk mund të kishte vlerën e njohjes ndërkombëtare, e cila mund t’u akordohet vetëm shteteve të pavarura;
n Vendimi II, 1913: “Shqipëria krijohet (kushtetuohet) si principatë autonome, sovrane dhe e trashëgueshme nën garancinë e 6 Fuqive dhe se çdo lidhje suzereniteti midis Turqisë dhe Shqipërisë përjashtohet”.
Vendimi i Lidhjes së Kombeve, 1920: pranimi i Shqipërisë në rradhët e saj.
n D. Njohja e qeverisë shqiptare
Etapat e njohjes:
a- Njohja e shtetit të rishtas lindur duhet të koincidojë parimisht me njohjen e qeverisë së parë të shtetit;
Konferenca në 1913 nuk e njohu Qeverinë e I. Qemalit;
1913, Princ Vidi formoi qeverinë e Turhan Pashës, e njohur nga Fuqitë e Mëdha;
b- Pas Luftës I, qeveria e formuar nga Kuvendi i Lushnjes mundi të dilte në arenën ndërkombëtare: gusht 1920 marrëveshje me Italinë për tërheqjen e trupave italiane nga Vlora. Njohja nga Lidhja e Kombeve;
c- Njohja e Qevrisë Demokratike të qershorit 1924 – vetëm nga BS;
ç- Njohja e qeverisë pas Luftës II: Franca e njohu në 1945, si dhe nga qeveria sovjetike dhe ato të Evropës Lindore;
Qeveritë britanike dhe amerikane “njohje të kushtëzuar”: “zgjedhjet që do të zhvilloheshin më 2 dhjetor 1945 të ishin të lira”.
Msc Blerina Serani
Njohja nderkombetare
Nocioni
Situata me e rendesishme qe lidhet me njohjen nderkombetare - Lindja e shteteve të reja – pozita e tyre ne te drejten nderkombetare, ne marredheniet me shtetet e tjera.
n Disa menyra te lindjes se shteteve te tjera:
1- Një shtet mund të copëtohet në dy a më shumë shtete (rasti i Austro-Hungarisë, 1919);
2- Dy ose më shumë shtete mund të shkrihen dhe të bashkohen midis tyre për të krijuar një shtet të vetëm (rasti i federates, BRSS);
3- Një shtet i ri mund të krijohet si rezultat i luftës çlirimtare të një populli të shtypur, kur ky popull i shtypur çlirohet dhe krijon shtetin e vet (Shqiperia kur u shkeput nga Turqia dhe doli shtet me vete ne 1912).
n Rendesia e njohjes nderkombetare
n Dy teori: Teoria Konstitutive & Teoria Deklarative
1. Teoria konstitutive: një shtet duhet të ketë: një popullsi, një territor, një qeveri dhe sovranitetin. Në kuadër të sovranitetit, element përbërës konstitutiv i shtetit është njohja nga ana e shteteve të tjerë. Njohja, vulos krijimin e shtetit dhe eshte element qe e kushtetuon shtetin e ri.
Akti i njohjes së një shteti nga shtetet e tjerë eshte ai që krijon një shtet të ri dhe i jep atij personalitet juridik, dhe jo procesi nëpërmjet të cilit ai ka fituar pavarësine. Kështu, shtetet e reja në komunitetin ndërkombëtar krijohen si subjekte me të drejta të plota të DN si rrjedhojë e vullnetit dhe miratimit të shteteve tashmë ekzistuese.
n 2. Teoria deklarative : Perfaqesues: Anziloti, Verdross, Rousseau etj. Shteti ekziston pavarësisht nëse njihet apo jo prej shteteve të tjerë. (shek.XX). Njohja thjesht një pranim nga ana e shteteve e një situate tashmë ekzistente. Një shtet i ri do të fitojë kapacitet në DN jo si rrjedhojë e miratimit të të tjerëve, por si rrjedhojë e një situate faktike të veçantë.
n Praktika aktuale të shpie tek një pozicion i mesëm midis këtyre dy teorive.
n Britania e Madhe zakonisht ka njohur shtetet kur ka qënë e bindur se autoritetet e shtetit në fjalë kanë vepruar në përputhje me të paktën kërkesat elementare të DN dhe ushtrojnë një kontroll efektiv, i cili duket se ka gjasa që do të vazhdojë mbi të gjithë vendin.
n Në se do të zbatohej vetëm teoria konstitutive, do të thoshte paaftësi për të marrë përsipër të drejta dhe detyrime. P.sh., mosnjohja e Izraelit nga ana e shteteve arabe do të thoshte se Izraeli nuk ishte i detyruar t’u bindej normave të DN mbi mosagresionin dhe mosndërhyrjen.
n Karta e OAS (Organizata e Shteteve Amerikane) Bogota 1948: “Ekzistenca politike e një shteti është e pavarur prej njohjes nga shtetet e tjerë. Edhe përpara se një shtet të njihet, ka të drejtë të mbrojë integritetin dhe pavarësinë e tij”.
n Komisioni i Arbitrazhit i Konferencës Ndërkombëtare mbi Jugosllavinë (1991) – Opinioni nr.1: “Ekzistenca apo zhdukja e një shteti është një çështje fakti dhe efektet e njohjes nga shtetet e tjera janë thjesht deklarative”.
n Opinioni nr. 8: “ Ndërsa njohja e një shteti nga shtetet e tjera ka thjesht vlerë deklarative, një njohje e tillë së bashku me anëtarësinë në organizata ndërkombëtare dëshmojnë për bindjen e këtyre shteteve se entiteti politik i njohur është realitet dhe u cakton atyre të drejta dhe detyrime në DN”.
n Kjo kundërshti midis këtyre dy teorive ka vlerën e saj për faktin se zbulon funksionet e njohjes dhe thekson ndikimin e shteteve në zhvillimin e DN.
Nxjerr në dukje karakterin thelbësor të DN, e vendosur ashtu siç është midis shtetit nga njera anë, dhe komunitetit ndërkombëtar, nga ana tjetër.
n Opinioni nr. 10: “Njohja është një veprim i brendshëm i shteteve të tjera që ato mund t’a bëjnë kur e shohin të arsyeshme, duke pasur detyrimin e vetëm që të jenë në përputhje me normat e përgjithshme të DN.
Deklarata e Komunitetit Europian mbi udhëzimet për njohjen e shteteve të reja në Europën Lindore dhe BS (16.12.1991) - njohja kushtëzuar nga:
n Respektimi i parimeve të Kartës së OKB,
n Akti Final i Helsinkit dhe Karta e Parisit, veçanërisht përsa i përket shtetit të së drejtës, demokracisë dhe të drejtave të njeriut;
n Garantimi i të drejtave të grupeve dhe minoriteteve etnike dhe kombëtare;
n Respektimi i paprekshmërisë së kufijve;
n Pranimi i të gjithë detyrimeve për çarmatim dhe mospajisjen me armë bërthamore;
n Detyrimet për ruajtjen e sigurisë dhe stabilitetit rajonal;
n Marrja përsipër për të zgjidhur me marrëveshje të gjitha çështjet që kanë të bëjnë me suksedimin apo konfliktet rajonale
n SHBA për të njëjtat shtete përcaktuan si kushte: sigurinë bërthamore, demokracinë dhe tregun e lirë.
Njohja përfshin: pranimin e fakteve të ndryshme dhe qëllimin nga ana e shtetit që bën njohjen se është i gatshëm të pranojë dhe pasojat ligjore të njohjes, p.sh. ofrimi i imuniteteve dhe privilegjeve diplomatike përfaqësuesve të shtetit të njohur.
n Karakteristikat e njohjes:
Komisioni i Arbitrazhit i Konferencës për paqen në Jugosllavi (Badinter), 1992: “njohja është një akt diskrecionar që shtetet e tjera mund ta kryejnë në momentin që e quajnë të përshtatshëm, në formën që ata vetë vendosin lirisht”;
Vendimi për t’a njohur apo jo një shtet do të varet më shumë prej konsideratave politike, se sa prej faktorëve ekskluzivisht ligjorë. Njohja është një gjykim tërësisht politik edhe pse i veshur me terminologji juridike.
Njohja është një deklaratë e bërë nga një person juridik ndërkombëtar përsa i përket statusit në DN të një entiteti tjetër apo dikujt që pretendon të jetë person juridik ndërkombëtar.
n Njohja me kusht (1991):
n respektimi i Kartës së OKB dhe angazhimeve në kuadrin e KSBE;
n garantimi i të drejtave të minoriteteve;
n paprekshmëria e kufijve territorialë;
n respektimi i angazhimeve të mëparshme në fushën e çarmatimit;
n angazhimi për të zgjidhur me marrëveshje ose me arbitrazh problemet që mund të dalin nga trashëgimia e shteteve
n Doktrina Stimson: një shtet i krijuar me forcë, si rezultat i një veprimi të paligjshëm, nuk duhet njohur.
Komisioni i Arbitrazhit i Konferencës për paqen në Jugosllavi, 1992: njohja cilësohej si një akt diskrecionar, “por me rezervën që të respektohen normat imperative të DN të përgjithshme, në mënyrë të veçantë ato që ndalojnë përdorimin e forcës në marrëdhëniet me shtetet e tjerë, ose ato që garantojnë të drejtat e minoriteteve etnike, fetare e gjuhësore”.
Mënyrat e njohjes
Çdo shtet njeh një shtet të lindur rishtazi me një akt të veçantë individual; Ka raste kur një numër shtetesh merren vesh midis tyre për të njohur bashkërisht shtetin e lindur rishtazi – njohja kolektive;
Njohja kolektive
Mund të arrihet në njohje kolektive nëpërmjet një vendimi ndërkombëtar, qoftë nëpërmjet një organizate ndërkombëtare ose jo.
Shtetet anëtare rezervojnë të drejtën të shtrijnë njohjen tek autoritetet ekzekutive të veta dhe të mos duan ta delegojnë atë tek ndonjë institucion ndërkombëtar.
E shumta që mund të thuhet është anëtarësia në OKB përbën një tregues të qartë të daljes si shtet në DN.
Njohja e qeverisë
Çdo ndryshim qeverie, i bërë në bazë të kushtetutës ose i parashikuar prej saj, cilësohet si ‘i zakonshëm’, ‘konstitucional’; një ndryshim i tillë nuk shtron problemin e njohjes, nuk i përket DN;
Njohja e këtyre qeverive përfshin pranimin e një situate të veçantë dhe gjendjes konkrete nga ana e shtetit që bën njohjen, i cili pranon edhe pasojat ligjore të njohjes;
Ky shtet do t’i mbajë marrëdhëniet me qeverinë e re dhe do t’i ofrojë asaj privilegjet dhe imunitetet në rendin e tij të brendshëm ligjor;
n Njohja e një qeverie përfshin njohjen e shtetit, por jo anasjelltas.
n Doktrina e Estradës, 1930, Meksikë: njohja automatikisht e qeverive në të gjitha rrethanat. Ai vuri në dyshim dobinë e njohjes së qeverisë, por e quajti si një ‘praktikë fyese’, sepse ‘prek sovranitetin e shteteve të tjera dhe bën objekt vlerësimesh nga qeveritë e huaja çështje të brendshme të një shteti tjetër.
• Edhe kjo doktrinë është jorealiste sepse parashikon njohjen automatike të një qeverie pa marrë në konsideratë aspektet politike dhe konsideratat e tjera të një shteti.
• Aspekt tjetër negativ i kësaj teorie është se redukton në minimum dallimin midis njohjes së qeverisë dhe ruajtjes së marrëdhënieve diplomatike.
n Format kryesore të njohjes
Dy forma të njohjes ndërkombëtare: de facto dhe de jure
1. Njohja de facto: është njohje jo e plotë, e përkohshme, kur ka dyshime për jetëgjatësinë e qeverisë në fjalë; qendrim hezitues për situatën, një qendrim i përkohshëm,që pasohet nga njohja de jure kur dyshimet kapërcehen; mund të shërbejë si etapë paraprake drejt njohjes de jure.
2. Njohja de jure: është njohje përfundimtare, e plotë; pas kësaj mund të vijë vendosja e marrëdhënieve diplomatike normale dhe shkëmbimi i përfaqësuesve diplomatikë.
Realisht, ka pak dallime kuptimplote midis njohjes de facto dhe asaj de jure, megjithëse vetëm një qeveri e njohur de jure mund të pretendojë për njohjen e shtetit. Pranohet se njohja de facto nuk përfshin në vetvete vendosjen e marrëdhënieve diplomatike.
n Njohja e parakohshme
Rasti i Kroacisë: njohja e saj nga Komuniteti Europian dhe shtetet anëtare (përfshirë Austrinë dhe Zvicrën) në 1992 ishte e parakohshme.
Komisioni i Arbitrazhit i Konferencës Ndërkombëtare mbi Jugosllavinë (1992) – opinioni nr. 5: Kroacia nuk përmbushte plotësisht kushtet për njohje të caktuara në Udhëzimet e Komunitetit Europian të 16.12.1991, meqë Kushtetuta e miratuar nga Kroacia nuk përfshinte plotësisht garancitë e kërkuara lidhur me të drejtat e njeriut dhe të drejtat e minoriteteve.
Njohja e nënkuptuar (implicite) dhe njohja në mënyrë të shprehur
Kryerja e disa veprimeve që shprehin qëllimin për të vendosur marrëdhënie. Mosnjohja e Izraelit nga shtetet fqinje arabe shumë më vonë se krijimi i tij në 1948. Ai u njoh nga Egjipti në 1979 dhe nga Jordania në 1995.
n Mosnjohja
Doktrina e mosnjohjes u zhvillua në vitet ’30 dhe përfshin rastet kur një shtet ka kundërshtim mbi ligjshmërinë e veprimeve që kanë çuar në daljen e një entiteti më vete.
Mbështetet në parimin se të drejtat e ligjshme nuk mund të përfitohen nga një situatë e jashtëligjshme.
n Sekretari i Shtetit i SHBA deklaroi se pushtimi i jashtëligjshëm nuk do të njihej pasi ishte në kundërshtim me Paktin e Parisit 1928 (Kellogg – Briand), i cili e kishte cilësuar luftën si një instrument të jashtëligjshëm.
Rezoluta e Asamblesë së LK: anëtarët e LK nuk duhet të njohin asnjë situatë, traktat, apo marrëveshje të arritur me mënyra që janë në kundërshtim me Konventën e LK apo Paktin e Parisit.
Doktrina u rishikua pas 1945.
Neni 2/4 i Kartës OKB ndalon përdorimin e forcës kundër integritetit territorial të një shteti.
Projekt-deklarata mbi të drejtat dhe detyrat e shteteve 1949: Përfitimi i territoreve nga shtetet nuk do të njihet nga shtetet e tjera kur kjo arrihet nëpërmjet kërcënimit apo përdorimit të forcës, apo në çfarëdo mënyre në kundërshtim me DN
n Deklarata mbi Parimet e DN 1970: Asnjë përfitim territori që ka ardhur si rrjedhojë e kërcënimit apo përdorimit të forcës, nuk do të njihet si i ligjshëm.
Rezoluta 242 (1967) mbi zgjidhjen e konflikteve në Lindjen e Mesme theksoi papranueshmërinë e përfitimit të territorit nëpërmjet luftës.
n
Rodezia shpalli pavarësinë në mënyrë të njëanshme në 1965 dhe pas shumë vitesh nuk u njoh nga asnjë shtet i vetëm. KS miratoi Rezolutën 541 (1983) e cila dënoi pushtimin e Qipros nga Turqia në 1974.
n
KS Rezoluta 662 (1990) deklaroi aneksimin e Kuvajtit nga Iraku si të pavlefshëm dhe u bëri thirrje të gjitha shteteve dhe institucioneve të mos e njihnin aneksimin.
n Opinioni këshillimor i GJND mbi Çështjen Namibia (1971):
Meqë pushtimi i Afrikës së Jugut është i paligjshëm, anëtarët e OKB janë të detyruar të pranojnë se paligjshmëria dhe pavlefshmëria e akteve të Afrikës së Jugut ndaj Namibisë duhet t’i bënte ata që të mos e njihnin.
n Efektet ligjore të njohjes
Edhe pse njohja mund të jetë një akt politik, sjell shumë pasoja në fushën e së drejtës.
1. Efektet ndërkombëtare
- Në shumicën e rasteve pranohet se njohja e një shteti ose qeverie është njohje ligjore e një situate të caktuar.
- Ekzistenca politike e një shteti nuk është e varur nga njohja e shteteve të tjera, prandaj një shtet që nuk është njohur, konsiderohet se duhet t’i bindet rregullave të DN – (Shtete Arabe - Izrael).
- As mund të konsiderojë veten si të lirë nga kufizimet e sjelljes agresive, as territori i tij nuk mund të konsiderohet si terra nullius.
- Mosnjohja mund të prekë shtetin që nuk është njohur që të marrë përsipër të drejtat dhe detyrimet në DN.
- Është rregull bazë i DN se një shtet i njohur nuk mund të paditet para gjykatave të një shteti tjetër.
Format e tjera të njohjes
Njohja si palë kryengritëse;
Njohja si palë ndërluftuese.
n A. Në rast lufte civile:
një pjesë territori nën pushtetin qendror,
një pjesë nën kontrollin e kryengritësve – një shtet i tretë mund t’i njohë kryengritësit si palë kryengritëse dhe mund të hyjë me ta në disa marrëdhënie të kufizuara
n Në qoftë se edhe pushteti qendror i njeh kryengritësit si palë kryengritëse, ai angazhohet të mos i trajtojë ata si banditë po të bien në duart e tij, por si robër lufte; po ashtu, e deklaron veten të përjashtuar nga përgjegjësia për veprimet e kryengritësve kundrejt shteteve të tjerë.
n Njohja si palë ndërluftuese: nga një shtet i tretë kur sheh se forcat kryengritëse janë aq të mëdha sa mund të ekuilibrohen me ato të pushtetit qendror.
Shteti i tretë u njeh të drejtat e shteteve vetëm përsa u përket veprimeve luftarake.
n Njohja e lëvizjeve të çlirimit kombëtar ose të rezistencës; (Rezoluta e OKB, 1976: njohu organizatën SWAPO si “përfaqësuesen e vetme dhe autentike” të popullit të Namibisë)
B. Njohja si komb
Çekosllovakia dhe Polonia u njohën si kombe në vitet 1917-1918.
n C. Njohja e shtetit shqiptar
n Pas 1912 - Veziri i Madh i Turqisë: nuk e njihte shkëputjen e Shqipërisë dhe se e shumta që mund të pranonte sulltani ishte që Shqipëria të bëhej një shtet vasal me në krye një princ turk;
Vendimi i Konferencës së Ambasadorëve, 1912: autonomi shqiptare-variant për zgjidhjen e problemit shqiptar – vasalitetin, pra varësinë e Shqipërisë nga Turqia. Ky vendim nuk mund të kishte vlerën e njohjes ndërkombëtare, e cila mund t’u akordohet vetëm shteteve të pavarura;
n Vendimi II, 1913: “Shqipëria krijohet (kushtetuohet) si principatë autonome, sovrane dhe e trashëgueshme nën garancinë e 6 Fuqive dhe se çdo lidhje suzereniteti midis Turqisë dhe Shqipërisë përjashtohet”.
Vendimi i Lidhjes së Kombeve, 1920: pranimi i Shqipërisë në rradhët e saj.
n D. Njohja e qeverisë shqiptare
Etapat e njohjes:
a- Njohja e shtetit të rishtas lindur duhet të koincidojë parimisht me njohjen e qeverisë së parë të shtetit;
Konferenca në 1913 nuk e njohu Qeverinë e I. Qemalit;
1913, Princ Vidi formoi qeverinë e Turhan Pashës, e njohur nga Fuqitë e Mëdha;
b- Pas Luftës I, qeveria e formuar nga Kuvendi i Lushnjes mundi të dilte në arenën ndërkombëtare: gusht 1920 marrëveshje me Italinë për tërheqjen e trupave italiane nga Vlora. Njohja nga Lidhja e Kombeve;
c- Njohja e Qevrisë Demokratike të qershorit 1924 – vetëm nga BS;
ç- Njohja e qeverisë pas Luftës II: Franca e njohu në 1945, si dhe nga qeveria sovjetike dhe ato të Evropës Lindore;
Qeveritë britanike dhe amerikane “njohje të kushtëzuar”: “zgjedhjet që do të zhvilloheshin më 2 dhjetor 1945 të ishin të lira”.
Msc Blerina Serani
Njohja nderkombetare
Nocioni
Situata me e rendesishme qe lidhet me njohjen nderkombetare - Lindja e shteteve të reja – pozita e tyre ne te drejten nderkombetare, ne marredheniet me shtetet e tjera.
n Disa menyra te lindjes se shteteve te tjera:
1- Një shtet mund të copëtohet në dy a më shumë shtete (rasti i Austro-Hungarisë, 1919);
2- Dy ose më shumë shtete mund të shkrihen dhe të bashkohen midis tyre për të krijuar një shtet të vetëm (rasti i federates, BRSS);
3- Një shtet i ri mund të krijohet si rezultat i luftës çlirimtare të një populli të shtypur, kur ky popull i shtypur çlirohet dhe krijon shtetin e vet (Shqiperia kur u shkeput nga Turqia dhe doli shtet me vete ne 1912).
n Rendesia e njohjes nderkombetare
n Dy teori: Teoria Konstitutive & Teoria Deklarative
1. Teoria konstitutive: një shtet duhet të ketë: një popullsi, një territor, një qeveri dhe sovranitetin. Në kuadër të sovranitetit, element përbërës konstitutiv i shtetit është njohja nga ana e shteteve të tjerë. Njohja, vulos krijimin e shtetit dhe eshte element qe e kushtetuon shtetin e ri.
Akti i njohjes së një shteti nga shtetet e tjerë eshte ai që krijon një shtet të ri dhe i jep atij personalitet juridik, dhe jo procesi nëpërmjet të cilit ai ka fituar pavarësine. Kështu, shtetet e reja në komunitetin ndërkombëtar krijohen si subjekte me të drejta të plota të DN si rrjedhojë e vullnetit dhe miratimit të shteteve tashmë ekzistuese.
n 2. Teoria deklarative : Perfaqesues: Anziloti, Verdross, Rousseau etj. Shteti ekziston pavarësisht nëse njihet apo jo prej shteteve të tjerë. (shek.XX). Njohja thjesht një pranim nga ana e shteteve e një situate tashmë ekzistente. Një shtet i ri do të fitojë kapacitet në DN jo si rrjedhojë e miratimit të të tjerëve, por si rrjedhojë e një situate faktike të veçantë.
n Praktika aktuale të shpie tek një pozicion i mesëm midis këtyre dy teorive.
n Britania e Madhe zakonisht ka njohur shtetet kur ka qënë e bindur se autoritetet e shtetit në fjalë kanë vepruar në përputhje me të paktën kërkesat elementare të DN dhe ushtrojnë një kontroll efektiv, i cili duket se ka gjasa që do të vazhdojë mbi të gjithë vendin.
n Në se do të zbatohej vetëm teoria konstitutive, do të thoshte paaftësi për të marrë përsipër të drejta dhe detyrime. P.sh., mosnjohja e Izraelit nga ana e shteteve arabe do të thoshte se Izraeli nuk ishte i detyruar t’u bindej normave të DN mbi mosagresionin dhe mosndërhyrjen.
n Karta e OAS (Organizata e Shteteve Amerikane) Bogota 1948: “Ekzistenca politike e një shteti është e pavarur prej njohjes nga shtetet e tjerë. Edhe përpara se një shtet të njihet, ka të drejtë të mbrojë integritetin dhe pavarësinë e tij”.
n Komisioni i Arbitrazhit i Konferencës Ndërkombëtare mbi Jugosllavinë (1991) – Opinioni nr.1: “Ekzistenca apo zhdukja e një shteti është një çështje fakti dhe efektet e njohjes nga shtetet e tjera janë thjesht deklarative”.
n Opinioni nr. 8: “ Ndërsa njohja e një shteti nga shtetet e tjera ka thjesht vlerë deklarative, një njohje e tillë së bashku me anëtarësinë në organizata ndërkombëtare dëshmojnë për bindjen e këtyre shteteve se entiteti politik i njohur është realitet dhe u cakton atyre të drejta dhe detyrime në DN”.
n Kjo kundërshti midis këtyre dy teorive ka vlerën e saj për faktin se zbulon funksionet e njohjes dhe thekson ndikimin e shteteve në zhvillimin e DN.
Nxjerr në dukje karakterin thelbësor të DN, e vendosur ashtu siç është midis shtetit nga njera anë, dhe komunitetit ndërkombëtar, nga ana tjetër.
n Opinioni nr. 10: “Njohja është një veprim i brendshëm i shteteve të tjera që ato mund t’a bëjnë kur e shohin të arsyeshme, duke pasur detyrimin e vetëm që të jenë në përputhje me normat e përgjithshme të DN.
Deklarata e Komunitetit Europian mbi udhëzimet për njohjen e shteteve të reja në Europën Lindore dhe BS (16.12.1991) - njohja kushtëzuar nga:
n Respektimi i parimeve të Kartës së OKB,
n Akti Final i Helsinkit dhe Karta e Parisit, veçanërisht përsa i përket shtetit të së drejtës, demokracisë dhe të drejtave të njeriut;
n Garantimi i të drejtave të grupeve dhe minoriteteve etnike dhe kombëtare;
n Respektimi i paprekshmërisë së kufijve;
n Pranimi i të gjithë detyrimeve për çarmatim dhe mospajisjen me armë bërthamore;
n Detyrimet për ruajtjen e sigurisë dhe stabilitetit rajonal;
n Marrja përsipër për të zgjidhur me marrëveshje të gjitha çështjet që kanë të bëjnë me suksedimin apo konfliktet rajonale
n SHBA për të njëjtat shtete përcaktuan si kushte: sigurinë bërthamore, demokracinë dhe tregun e lirë.
Njohja përfshin: pranimin e fakteve të ndryshme dhe qëllimin nga ana e shtetit që bën njohjen se është i gatshëm të pranojë dhe pasojat ligjore të njohjes, p.sh. ofrimi i imuniteteve dhe privilegjeve diplomatike përfaqësuesve të shtetit të njohur.
n Karakteristikat e njohjes:
Komisioni i Arbitrazhit i Konferencës për paqen në Jugosllavi (Badinter), 1992: “njohja është një akt diskrecionar që shtetet e tjera mund ta kryejnë në momentin që e quajnë të përshtatshëm, në formën që ata vetë vendosin lirisht”;
Vendimi për t’a njohur apo jo një shtet do të varet më shumë prej konsideratave politike, se sa prej faktorëve ekskluzivisht ligjorë. Njohja është një gjykim tërësisht politik edhe pse i veshur me terminologji juridike.
Njohja është një deklaratë e bërë nga një person juridik ndërkombëtar përsa i përket statusit në DN të një entiteti tjetër apo dikujt që pretendon të jetë person juridik ndërkombëtar.
n Njohja me kusht (1991):
n respektimi i Kartës së OKB dhe angazhimeve në kuadrin e KSBE;
n garantimi i të drejtave të minoriteteve;
n paprekshmëria e kufijve territorialë;
n respektimi i angazhimeve të mëparshme në fushën e çarmatimit;
n angazhimi për të zgjidhur me marrëveshje ose me arbitrazh problemet që mund të dalin nga trashëgimia e shteteve
n Doktrina Stimson: një shtet i krijuar me forcë, si rezultat i një veprimi të paligjshëm, nuk duhet njohur.
Komisioni i Arbitrazhit i Konferencës për paqen në Jugosllavi, 1992: njohja cilësohej si një akt diskrecionar, “por me rezervën që të respektohen normat imperative të DN të përgjithshme, në mënyrë të veçantë ato që ndalojnë përdorimin e forcës në marrëdhëniet me shtetet e tjerë, ose ato që garantojnë të drejtat e minoriteteve etnike, fetare e gjuhësore”.
Mënyrat e njohjes
Çdo shtet njeh një shtet të lindur rishtazi me një akt të veçantë individual; Ka raste kur një numër shtetesh merren vesh midis tyre për të njohur bashkërisht shtetin e lindur rishtazi – njohja kolektive;
Njohja kolektive
Mund të arrihet në njohje kolektive nëpërmjet një vendimi ndërkombëtar, qoftë nëpërmjet një organizate ndërkombëtare ose jo.
Shtetet anëtare rezervojnë të drejtën të shtrijnë njohjen tek autoritetet ekzekutive të veta dhe të mos duan ta delegojnë atë tek ndonjë institucion ndërkombëtar.
E shumta që mund të thuhet është anëtarësia në OKB përbën një tregues të qartë të daljes si shtet në DN.
Njohja e qeverisë
Çdo ndryshim qeverie, i bërë në bazë të kushtetutës ose i parashikuar prej saj, cilësohet si ‘i zakonshëm’, ‘konstitucional’; një ndrys
.jpg)
.jpg)
10:15:00 AM
.jpg)
.jpg)
