02/09/14 ~ Detyra Kursi Shqip

UNIVERSITETI “ALEKSANDER MOISIU ” DURRES

FAKULTETI I EDUKIMIT

MASTER PROFESIONAL : SHERBIME SOCIALE DHE KOMUNITARE

LENDA : STUDIME MBI FAMILJEN DHE MARTESEN

TEMA : ZAKONET DHE TRADITAT E MARTESES NE ZONA TE

NDRYSHME TE SHQIPERISE

Martesat e hershme ishin shume te ndryshme nga ideja e sotme e martesave. Paraardhesit tane primitive qendronin bashke per t'u mbrojtur dhe per te mbijetuar me shume, sesa per te krijuar lidhje te kuptimshme. Dhe, ne momentin qe numri i tyre ishte i sigurte, njerezit primitive formuan tribu, te cilave u qendronin shume besnike. Disa historiane besojne se martesat e para kane qene grup-martesash, qe duheshin kryer detyrimisht brenda tribuve. Dhe, pak kohe me vone, burrat dhe grate filluan te qendronin bashke dhe formuan familjet e vecanta. Qe nga ajo kohe, martesa nuk kane qene gjithmone nje ngjarje e lumtur. Dhe, pikerisht prej rivalitetit te tribuve, shpeshhere grate dhe femijet grabiteshin ose rrembeheshin. Qe kur brenda tribuve ishte e ndaluar te martoheshe brenda klanit, atehere grate rrembeheshin dhe ishin te detyruara te lidheshin ne martese me te huajt qe i kishin rrembyer. Historianet, i referohen shpesh kesaj periudhe, qe ishte pjese e kohes se eres se "marteses me rrembim".

Dreka e beqarise
Sipas shume te dhenave, qe depertojne deri ne ditet e sotme, ky festim per nder te nuses eshte quajtur dreka e beqarise, ose "Gostia e Fundit" (e beqarise). Ashtu si shume tradita te tjera martesore, zakoni ka luajtur gjithmone rolin e nje testi per kohen ne vazhdim. Fillimisht, ky zakon na vjen qe nga shekulli i peste prej Spartes, ku komandantet ushtarake mund te festonin dhe te ngrinin dolli me njeri-tjetrin ne prag, te marteses se njerit prej shokeve te tyre.Madje edhe sot, nje dreke beqaresh, behet pak para dates aktuale te dasmes, apo ashtu si njihet "shija e fundit e lirise" per dhendrin. Duke u shkeputur nga konteksi historik, duhet thene se ne ditet tona ky takim i miqve te nuses dhe dhendrit, behet me nje qellim te thjeshte, qe atyre t'u hiqet ankthi i dites se marteses, ose dites se tyre te madhe.

Martesa
Gjate eres " se marteses me ane te rrembimit", shoket me te afert, asistonin kur dhendri rrembente nusen nga familja e saj. Shoqeruesit ne ate kohe dhe njerezit me prane familjes se protagonistit (dhendrit), duhet te kishin nga nje arme "te vogel", madje dhe mund te luftonin per te ruajtur rrembimin e vajzes, nga reagimi i eger i familjareve te saj, nderkohe qe dhendri largohej me te. Shoqerueset e nuses dhe vajzat e nderit u bene me te pranishme ne keto aktivitete, kur martesa tashme ishte dicka e planifikuar.

Qe disa dite para marteses, eshte nje grua, qe duhet te ndiqte te gjitha pergatitjet e nuses. Kjo vajze apo matrone (grua romake) nderi, qe eshte edhe sot, siguron te gjithe ceremonialin dhe ndihmon nusen, qe te vishet. Te gjitha vajzat e tjera ndihmojne nusen qe te zbukurojne martesen...

Lulet e dasmes
Perpara perdorimit te luleve ne buqeten martesore, grate mbanin buqeta te ndryshme te herbeve dhe luleve te ndryshme me qellimin kuptimplote, per te larguar shpirtrat e keqinj. Me kalimin e kohes, lulet dhe ererat e ndryshme u zevendesuan me lule qe simbolizonin pjellorine dhe dashurine e perhershme. Lule specifike kane kuptime te ndryshme ne vende te ndryshme...

Paja e nuses
Nje institut i rendesishem i se drejtes zakonore familjare, i njohur qe nga kohet me te lashte ka qene paja e nuses. Ne fshatrat shqiptare ku sundonte varferia, paja ishte e kufizuar kryesisht me punime dore prej leshi (corape e veshmbathje tjeter) qe merrte me vete nusja. Sipas librit "E drejta zakonore e Laberise" paja perbehej nga sendet vetjake te nuses, prandaj ato ishin pasuri vetjake e saj. Ne Shqiperine e Veriut, paja e nuses perfshinte edhe priken. Ne Laberi paja pergatitej nga shtepia e burrit. Babai i dhendrit se bashku me babane e nuses shkonin ne pazar dhe i blinin rrobat e nuses qe nga kepucet (zakonisht 2-3 pale) e deri tek shamia e kokes. Kjo norme e pashkruar e se drejtes zakonore ka vepruar kudo ne Shqiperi e ne Kosove. Ndersa sot mjaft qe te kesh leke dhe nusja blen gjithcka cfare do vete.

Velloja e nuserise
Velloja, ne menyre origjinale, eshte mbajtur nga grate e pamartuara per te treguar modestine. Ne ceremonine martesore, nje nuse e mban vellon si simbol te nenshtrimit dhe premtimit, qe do t'i bindet te shoqit te saj. Dhe, vetem pas ceremonise veli ngrihet per te zbuluar pamjen e nuses, perpara dhendrit. Dikur ne shekullin e 16-te, veshjet me vello ishin shume delikate, ndersa vellot me tantella, per here te pare u bene popullore mbas marteses se Mbretereshes Viktoria ne vitin 1840.

Unazat e marteses
Tradita e unazave te marteses eshte nga me te vjetrat nder te gjitha traditat e tjera martesore. Afersisht, cdo qyteterim, duke filluar qe nga egjiptianet, i kane perdorur unazat martesore, si simbol te marreveshjes martesore. Sipas hiroglifeve egjiptiane, rrethi perfaqeson perjetesine, dhe unazat e para jane bere nga fijet e barit, lekura, bari i thate, kocka apo fildishi. Dhe, kur u zbuluan metalet, atehere ato zune vendin kryesor ne perberjen e ketyre unazave.
Vendi klasik ku duhet mbajtur unaza martesore eshte gishti i katert i dores se majte.Ky zakon ka filluar tek egjiptianet, sepse ata besonin qe nje vene ne doren e majte, qe ndodhej pikerisht ne gishtin e katert, kishte direkt lidhje me zemren. Ndersa shpjegimi pragmatist i sotem eshte i thjeshte: vihet ne doren e majte, sepse shumica e njerezve e kane inaktive kete dore, pasi keta njerez shkruajne me te djathten.

Por, ka dhe perjashtime, pasuesit e Elisabetes ne Angli, e mbanin ne doren e djathte unazen martesore, dhe mbanin madje disa te tilla. Katoliket romane po ashtu i mbanin ne anen e djathte. Gjithashtu eshte e ndaluar, qe unazat e marteses, te blihen diten e premte. Per supersticion, unazat nuk duhen mbajtur, perpara ceremonise se marteses.

Muaji i mjaltit
Muaji i mjaltit, i ciftit te sapomartuar, nuk ka pasur kuptimin, qe ka ne ditet e sotme, si muaji i pare i kaluar sebashku. Fjala ka ardhur, ose ka rrjedhur nga Evropa e veriutNë Shqipëri, akti i martesës mbahet nga punonjësi i zyrës së Gjendjes Civile në bazë të dokumentave të paraqitura. Sipas Kodit të Familjes dhe legjislacionit shqiptar në fuqi, martesa lidhet midis dy bashkëshortëve që kanë mbushur moshën 18 vjeç. Dhjetë ditë pas zyrtarizimit të lidhjes në gjendjen civile bëhet edhe shpallja publike e aktit. Nëse askush nuk do ta kundërshtojë, çifti mund të trashëgohet i qetë.

Nga dasmat 1 javore, tek ato me 50 vete
Deri ne fillim te viteve 90 dasma shqiptare zgjaste nje jave rresht dhe te ftuar ishin mbi 100 vete. Harxhe te medha per familjen, por qe i merrnin mbrapsht pasi te ftuarit nuk benin dhurata, por hidhnin leke ne tabaka, "zakon"i stisur gjate sistemit komunist, ardhur prej varferise, por qe ka mbetur dhe sot. Sot jane te rralla dasmat e tilla te medha. Me e zakonshmja eshte ajo e tipit kur nusja dhe dhenderi ftojne vetem hallat, tezet dhe shoqerine rreth 50, 70 veta. Shtrohet nje banket i vogel; gjate te cilit nusja nderron dy dhe tre fustane, pasi sigurisht eshte dita e saj. Ne dasmat e sotme nusja kercen sa mundet, ndersa duhet te nuseronte gjithe turp, e nuk guxonte as te buzeqeshte. "Dasma vazhdoi tri dite e tri net. Dasmoret hengren e pine dhe per nje jave nuk u doli pija". Keshtu pershkruhen dasmat e familjeve shqiptare, te cilat fillonin qe te henen ne mengjes dhe perfundonin te henen tjeter. Per nje jave njerezit hanin, pinin dhe kendonin per fatin e dy te rinjve qe martoheshin. Ndersa sot ndodh e kunderta. Mund te te lajmerojne se marton nipin para dy diteve te dasmes dhe vetem te dielen te jesh i pranishem ne koktejlin e thjeshte, qe do te organizohet me kete rast.

Tradita ka mbetur vetem te vallet
Asaj qe ndoshta dasmoret shqiptare nuk i kane shpetuar dot, jane vallet e tradites. Edhe cifti nuk shkon ne dhomen e gjumit, nese nuk ka kryer ritin e valles se nuses dhe dhendrit. Shoqerimi i ciftit qe kercen ne shoqerine e prinderve eshte e vetmja tradite, e cila ka shpetuar e paprekur. Edhe pse lokali ku dasmat organizohen jane te vogla, cifti, domosdoshmerisht, duhet te kerceje hipur mbi nje tryeze, ku do te digjet edhe shamia e beqarise. Sipas tradites, ne vallen e nuses merrnin pjese edhe te aferm te tjere, te cilet tashme duken rralle e me rralle ne kete valle. Kjo per faktin, se nusja dhe dhendri lodhen.

"Ritet e mira te marteses, qe i kemi humbur"
Shume kohe me pare ne dasmat shqiptare ne vend te parave jepeshin dhurata. Tek-tuk ka rikthim te kesaj tradite edhe ne ndonje dasme shqiptare qytetare. Por ne me te shumtat e rasteve doroviten para. Nderkohe qe tradita te tjera negative jane ne rikthim, jane harruar fare tradita te mira si ajo e sponsorizimit te pajes. Gjate dhjetevjecarit te fundit ka patur shume ndryshime ne ritin e dasmes, fejeses dhe marteses. Kjo shpesh ka ndodhur per arsye te difuzimit kulturor nga vendet fqinje. Per shembull, eshte shtuar perdorimi i pijeve te tjera qe pak perdoreshin ne dasmat tradicionale ku dominonte rakia. Tani perdoret shume vera dhe birra. Keto prirje kane lidhje me emigracionin. Per shembull ne dasmat e te emigruarve ne Itali shpesh shoket e dhendrit qellojne njeri-tjetrin me torte, por sidomos dhendrin. Kjo si shenje e jetes se lumtur por me ndikim nga kultura italiane. Nga ana tjeter eshte thyer zakoni per mosvajtjen e dhendrit vete per te marre nusen (prej kohesh) dhe tani dhendri shkon ta marre nusen, madje si shofer. Keto jane disa shembuj periferike te ndryshimeve qe kane ndodhur ne ritet e dasmave. Nje ndryshim i rendesishem eshte ai i shtimit te diferences ne moshe mes dhendrit dhe nuses, edhe kjo e lidhur me emigracionin. Ne nje fare menyre ne kete rast kemi te bejme me rikthim tek tradita shqiptare, ku kishte diference te konsiderueshme ndermjet burrit dhe gruas ne moshe. Sot kjo diference sipas statistikave shkon deri ne 2 vjet me shume se paraadhesja, pra ne 6-7 vjet ndermjet burrit dhe gruas. Ky fenomen ndodh sepse emigranteve shpesh u shkon mosha duke punuar jashte. Nje rikthim tjeter eshte fakti, qe nje pjese e emigranteve marrin gra te pashkolluara. eshte nje rikthim negativ, sepse keto gra po e humbin ne kete menyre pavaresine ekonomike dhe njekohesisht pushteti ekonomik i burrit eshte rritur shume. Por vec traditave jopozitive te se shkuares ka tradita te mira, tek te cilat ia vlen te kthehesh. Nuk eshte ne traditen e shqiptareve komercializimi i dasmes. Si rregull nuk cohej para ne shtepine e atyre qe martoheshin, por dhurata si per shembull dashi ose dicka simbolike si sheqer, etj. Sipas mendimit tim, me mire te behen dhurata simbolike sesa te detyrosh ne nje fare menyre te ftuarit e tu te dorovisin para, edhe kur jane te varfer. Komercializimi i dasmave eshte bere nje gje vulgare.

Zona e Korçës: Bukë me qiqra për nusen që të jetë pjellore
Korça i ruan traditat e saj të lashta edhe sot e kësaj dite, ndoshta më shumë sesa disa qytete të tjera. Atmosfera e dasmës fillon që një javë para, të hënëën. Fillojnë përgatitjet, njerëzit janë nga s janë vijnë dhe çdo natë bëjnë darkë, mblidhen të gjithë. Të mërkurën merret paja e nuses dhe në shumicën e rasteve i mbledhin të gjithë fëmijët e mëhallës që të shkojnë të marrin pajën. Kur niset makina, hedhin sheqerka dhe oriz. Më pas, bëhet adeti i zënies së bukës me qiqra. Të gjitha gratë mblidhen në dhomë rreth e rrotull dhe këndojnë dhe fëmijët e shtëpisë e shtypin nganjëherë qiqrën dhe më pas gratë fillojnë të zënë bukën dhe e lënë të vijë deri të nesërmen në mëngjes. Të enjten, çupat me mësallkat e reja venë të shpien bukën në furrë.
Të premten, zakonisht nusja mbledh shoqet dhe e festojnë. Gjithashtu të premten shpihet kungulli me verë nga nusja. Pastaj të shtunën është dasma e nuses dhe të dielën, dasma e dhëndrit. Kur shkojnë dhëndri me të afërmit të marrin nusen të dielën, i vëllai i nuses ose një nga djemtë e shtëpisë që kanë caktuar të kryejë këtë detyrë, i vë lulen dhëndrit në xhep dhe kur takohen, vëllai i jep një dackë në faqe dhëndrit (me demek që dhëndri t ia mbajë mirë motrën, ta ketë parasysh dackën që ka ngrënë) dhe dhëndri i fut në xhep para vëllait të nuses në këtë moment. Më pas, para se të ngrihen të gjithë dhe të marrin nusen, vllami (i bërë si vëlla)hedh para dhe të gjithë i shikon në dysheme që i mbledhin ku ranë e ku s ranë. Gjithashtu, vllami i ndron dhe këpucët nuses, i vesh këpucë të reja me porosi. Kur jashtë dëgjohet boria e makinës, nusja përcillet dhe e gjithë mëhalla ka dalë jashtë që ta shikojë. Kur hyn nusja tek dera, i vënë dy bukë me qiqra nën sqetull (që nusja të jetë pjellore) dhe vjehrra ia bën gishtin nuses me mjaltë, bën kryqin lart te dera që të bekojë shtëpinë dhe të jetë e ëmbël. Ortodoksët e kanë zakonin që vënë kurorë në kishë, ndërsa myslimanët i vënë unazat në shtëpi, kur venë të marrin nusen, dhe krushkat këndojnë: Epo këto krushkat moj,/ sa të mira moj, sa të mira/ na e mbushen çupën/ me lira moj me lira/...

Zona e Shkodrës: Byrekun e bën vjehrra, por quhet “i nuses„
Familja ia nis përgatitjeve muaj përpara, në radhë të parë me rrobat e nuses. Një javë para dasmës mblidhet gjithë fisi çdo natë tek djali, është një atmosferë e paparë. Ndërkohë që vajza është te dajat deri tre ditë para dasmës. Çifti dy-tre javë para dasmës nuk është i lejuar të shihet. Të enjten shkojnë ca gra të fisit të djalit tek nusja për ta parë dhe po ashtu, për t i çuar dhuntinë: Kjo përmban fustanin e nusërisë dhe çdo gjë që mund t i duhet ditën e dasmës. Po ashtu dhe dhuratat për familjen e nuses dhe për nusen, nga farefisi i djalit. Po të njëjtën ditë, pasdite, shkojnë ca gra tek familja e djalit me dhurata për gjithë fisin e djalit nga familja e vajzës. Të premten në darkë ose të shtunën vinë ca njerëz të djalit të marrin pajën e nuses. Këtu burrat janë brenda, ndërsa familja e nuses vë çdo gjë brenda në makinë. Në momentin që burrat dalin dhe duan të hipin në makinë, gjejnë një çun të vogël në makinë, i cili (sipas zakonit) nuk zbret nga makina pa i dhënë para. Burrat provojnë në fillim me pak para dhe e pyesin: „Të mjaftuan?” Dhe djali i vogël, natyrisht nuk zbret, derisa të ketë duart plot me para. Të premten çojnë nusen në parukeri dhe në darkë vinë të gjitha shoqet e nuses me dhurata. Të shtunën, familja e vajzës ka përgatitur dasmën në të cilën është i ftuar vetëm, kurse gjithë të tjerët janë njerëzit e vajzës. Kërcejnë, hanë, pinë… (fustani i nuses është ndryshe nga ai i ditës që vjen). Të dielën që me natë, nusja shkon sërish në parukeri, që të ketë një pamje tjetër. Kurse djalit i sjellin berberin në shtëpi, i presin flokët (zakon) i heqin mjekrën. Pastaj, e ëma i vë kollaren dhe i vesh xhaketën. Afërsisht në 10.00 mbërrin djali me të tijët që të marre nusen. Normalisht kanë orkestër me vete, kërcejnë tek shtëpia e vajzës. Ndërsa ca burra, ndër ta dhe dhëndrri, janë brenda. Vjen momenti për të dalë nusja. Nga shtepia e nxjerr vëllai dhe daja (nëse nuk ka vëlla një djalë xhaxhai). Tek oborri del dhëndrri dhe merr nusen nga krahu. Kur mbërrijnë tek shtëpia e dhëndrrit, i mbulojnë me oriz e karamele. E ëma i pret tek dera me bukën, që ta vërë nën dorën e nuses dhe me mjaltin. Ngjyen gishtat e nuses në mjalt dhe lyen cepin e derës. Më vonë i vënë nuses një çun të vogël në prehër të cilit ajo i jep një kokërr mollë dhe një palë çorape. Në vazhdim, çifti është vetëm, derisa të fillojë “dasma” e vërtetë. Ata mbërrijnë me vonesë si gjithmonë. Në dasmë ka shumë- pak njerëz dhe shoqëri të vajzës. Në momentin që çifti kërcen, i mbulojnë me para. Ajo që ka ngelur nga mbrëmja është e çiftit pastaj. Në mëngjes, nusja çohet në 5.00 të përgatisë kafenë për vjehrrën dhe vjehrrin. Dhe po ashtu tërhollë byrekun, (edhe pse në shumicën e rasteve nuk di dhe në fakt ajo vetëm sa i prek petët dhe në të vërtetë, e bën vjehrra). Pastaj, kur vinë njerëz, u thonë ”Byreku i nuses”.

Zonat e Tepelenës, shumë harxhe në ushqim dhe shumë romuze
Dasma në zonat rurale është një eveniment i rëndësishëm, që kërkon përgatitje dhe përkushtim. Ftesat nuk ekzistojnë, sepse miqve u çohet fjalë me lajmës. Proekupimin më të madh e ka përgatitja e ushqimit. Hapi i parë është zgjedhja e mishrave, që duhet të jenë kryesisht desh kopeje dhe llogaritet gati 1/2 -1 kg për mik të ftuar. Hapi i dytë është rakia, ajo duhet të jetë e fortë dhe llogaritet të jetë minimumi dy litra për person. Sa për pjesën tjetër të ushqimit, nuk ka shumë rëndësi. Nqs janë plotësuar këto kushte, krijohet ideja që dasma po nis mbarë. Më pas zgjidhen personat që do të pjekin mishin në hell dhe këta duhet të jenë ekspertë, ndryshe miqtë do të jenë të pakënaqur. Më pas, bëhet plani i uljes së miqve. Shtrimi bëhet në dy anë, në një anë gratë dhe në një anë burrat. Të krijohet ideja, që dasma është vetëm ngrënia dhe vajza që martohet, është thjesht një kukull, këto momente që zëri nuk i dëgjohet dhe e qeshura kurrsesi nuk zë vend në fytyrën e saj. Dasmën e hap i zoti i shtëpisë ku uron të gjithë për ardhjen dhe e mbyll fjalën "Ua shpërblefsha në fëmijët tuaj".
Dollinë e parë duhet ta marrë krushku më i freskët i familjes dhe përgjatë natës, dollia vazhdon sipas një riti të vjetër, ku askush s ka të drejtë ta prishë, përndryshe kjo mund të çojë në përmbysjen e tavolinës dhe dasmës gjithashtu. Bejtet janë pafund dhe këtu. Burrat tregojnë kush është më i fortë dhe më i zgjuar. Nqs dikush nuk mund të pijë aq sa i kërkohet ose nuk di ta kthejë bejten, ai nuk është “burrë” ato momente aq sa do të përflitet. Këngët janë ato polifonike të traditës, ndërprerë tek-tuk nga orkestra, që duket se ka thjesht rol plotësues. Dhe dasma vazhdon deri sa më të fortet të mposhten.
Pas dasme, të hënën, gjithe miqtë duhet të pinë kafe nga nusja ku do ta darovitin dhe urojnë për jetë të lumtur. Më pas hapet paja, ku një i afërm do të tregojë se ç ka sjellë nusja dhe dhuratat për njerëzit e burrit. Ndryshe ndodh në qytet. Dasma rrjedh normalisht si në gjithë qytetet e Jugut, e hareshme me këngë, valle ku çifti është qendra e vëmendjes dhe këngët, vallet, romuzet gjithçka u dedikohet atyre

Zona e Laberise

Ne zonen e laberise, ne fillim te ketij shekulli, tradita ka qene qe zakonisht nusja e dhendri nuk njiheshin me njeri tjetrin. Fjalen e marteses e jepnin prinderit e tyre. Diten e dasmes, krushqit vinin me kuaj per te marre nusen ( nuk e di vinin me arme apo jo, sepse shkrehja e armes kur merrej nusja ka qene zakon ne disa krahina). Nusja vinte hipur mbi kale, me koken te mbuluar me duvak ( ne jug quhet ndryshe, por nuk me kujtohet), dhe kalin ia jepte babai, ishte pjese e pajes se saj. Kur nisej me krushqit per ne shtepi te burrit, zakoni ka qene qe ta shoqeronte nje mashkull nga familja, zakonisht vellai i vogel.

Kishte dhe nuse qe vishnin fustan te bardhe e vello, por tradita ka qene citjane te kuqe atllasi ose mendafshi, dhe xhoke te qendisur e te shndritshme, shami me temina, dhe koken te mbuluar me duvak. Floket dhe gishtat i lyenin me kena. Menuja tradicionale ka qene mishi i pjekur ne hell, bageti pra, me yshmer, nje gatim me miell misri, gjalpe te pjese te brendshme bagetie. (keto di une, por ka dhe te tjera).

Embelsira tradicionale ka qene revania.

Organizimi i dasmes behej nga nje djale i ri i fisit, i ngarkuar prej te zotit te shtepise, qe kujdesej per misherat ne hell, cilesine e pjekjes se tyre, gatimet, sistemimine miqve ne tryeza etj ( nqs kujtoni Birce haskon tek filmi Malet me blerim mbuluar, ajo eshte tmam ashtu sic ka qene zakoni). Grate e burrat uleshin mbi shilte te mira, ne dhoma te vecanta.

Kenga e vallja nuk pushonin deri vone, e rakia derdhej lume. Nje zakon shume karakteristik i kesaj zone ka qene, kur krushqit shkonin te merrnin nusen, zakoni e donte te ishin prezent njerez shume te zgjuar e te shpejte ne te menduar, sepse aty hidheshin batuta , ose kunja me njeri tjetrin, nga ana e njerezve te nuses dhe dhendrit , qe hidheshin e priteshin sa nga njera ane ne tjetren dhe qe ishin te krijuara aty per aty dhe qe donin pergjigje te shpejte, PSH:

Njerezit e nuses:NUSJA JONE E MIRE E MIRE, DHENDERI SI KEC I SHTIRE.

Njerezit e djalit:DHENDERI YNE KALLEP SAPUNI, NUSEJA SURRAT MAJMUNI.

Mos qeshni, keshtu ka qene tradita, keto ishin pjesa me me humor e dasmes, ku duhej te krijoje vargje bukurie per nusen e te ulje dhendrin apo kenge trimerie per djalin e te ulje nusen.

Dhe ne fund vjen nata e pare e marteses
Ne nje pjese te jugut ka qene zakon qe nusja naten e pare duhet te flinte jo me dhendrin, por me nje femije te vogel, djale, nga fisi i tij, sepse ne besimin popullor, keshtu nusja do te lindte djem. ne nje pjese tjeter, nusja e dhendri mbylleshin ne dhome per 3 ore dhe tere kete kohe perpara deres se dhomes se tyre, fisi kendonte e kercente, thurnin vargje humoristike qe i flisin me ze te larte, duke ngacmuar dhendrin e nusen.

Dasma Tiranase
Kësaj here shkrimi mbi traditën dhe ritualet kryesore të jetës, si dasma, lindja e vdekja, ka për shtysë interesimin e madh të treguar nga lexuesit on-line dhe si burim kryesor disa forume, në të cilat qytetarë të shumtë nga Tirana, të nxitur nga reportazhet e mëparshme të "Shekulli-Kontakt", kanë treguar diçka mbi zakonet e trevës së tyre.

Dasma fillon që të enjten, ku hapen dyert e shtëpive dhe priten me muzikë e ëmbëlsi vizitat e shoqerisë (ku shumica shkon tek nusja, se aty e kanë qejfin; dhëndrit një kostum i është veshur, pak ka ndryshuar). Gjithsesi dhëndrin nuk e veshin dhëndër deri ditën që shkon e merr nusen...",duke vijuar të tregojë se "pastaj e premtja është dita që nisin pajën për te shtëpia e dhëndrit, apo shtëpia e ardhshme e nuses.Gratë vijnë e shikojnë se ça` do çojne dhe gratë andej nga dhëndri shikojnë se ça` ka sjellë nusja (se doemos, po nuk na i pa dhe komshiu brekët ne, nuk ka derman!). Shumë familje kanë traditat e tyre të vogla, që i kalojnë brez pas brezi. Në të gjitha dasmat tiranase në çdo valixhe të pajës nusja hidhte disa karamele, pak oriz dhe nga dy sytha lulesh, si për të treguar një fillim të ri e me ëmbëlsi".

Dita e shtunë, për tironsit quhet dita e nuses. Kjo jo më kot, por sepse atë ditë nusja feston fundin e beqarisë dhe bën darkë pa burrin, si hera e fundit që "është e lirë". Sipas zakonit, darka fillon rreth orës 20.00 dhe atëherë zhvillohej në ndonjë prej oborreve më të mëdha të lagjes, ndërsa në ditët e sotme kryhet sipas qejfit, në lokale të ndryshme pasi është më praktike dhe tradita ka humbur disi fillin e saj.

Krushqit vijnë në darkë vetëm pas mesnate dhe janë një rreth i ngushtë familjar i dhëndrit, por që siç thamë, të pashoqëruar nga dhëndri. Ata nuk qëndrojnë më tepër se një orë dhe janë të detyruar që sipas adetit, të hedhin valle për nder të familjes...

Kurse të dielën, nusja përgatitet që të lërë shtëpinë e nënës dhe zakonisht rreth orës 11 vjen dhëndri me dajën dhe me një fëmijë të vogël, i afërm të tyre, i cili i jep lule nuses ndërkohë që ajo duhet ta dorovitë. Më pas ata hipin në makinën e zbukuruar (dikur pelë e bardhë) dhe bashkë me shoqëruesit nisen drejt shtëpisë së dhëndrit, ku dasma zhvillohet sigurisht, në madhështinë e saj të tejplotë. Kur hyn dhëndri në dhomë, takohet me të gjithë dhe përpara i del vëllai i nuses, ose nëse nusja nuk ka vëlla një kushëri i saj, i cili më pas e gjuan djalin me një shuplakë. "Të gjithë bërtasin bjeri, bjeri fort, por ne nuk i bien.E gjitha kjo bëhet sa për t'i treguar dhëndrit, se ka dikush këtu për këtë vajzë dhe ai duhet të sillet me kujdes ndaj saj, ta respektojë dhe të mos ta përdhosë sipas qejfit..."

Njëri nga krushqit e dhëndrit, është si zakon që duhet të tregohet i shkathët dhe më i zoti se njerëzit e shtëpisë së nuses, për t'i vjedhur një objekt apo send të çfarëdoshëm para se të dalin jashtë dhe më pas t'ia japë të zotit të shtëpisë, duke i thënë se "ne jemi më të zotët. Jua hodhëm...!Pas kësaj, nusen e zbukuruar e hipin në makinë, të cilës i kanë vënë dhe një sixhade sipër. Ndërkaq, nusja duhet të hedhë një vezë mbrapsht, motiv të cilit për momentin nuk ja kemi gjetur ende domethënien simbolike.

Nusja te vjehrra Sa i afrohen shtëpisë nusja me krushqit, shohin vjehrrën që del e pret te dera me një llokume, që gjysmën e ha vetë dhe gjysmën ia jep nuses, si dhe me një pjatë me mjaltë, në të cilën nusja ngjyen dy gishtërinj dhe i fshin te pragu i portës. Pasi mbaron dhe ky detaj ceremonial, zakoni e do që nusja të hyjë brenda dhe të qëndrojë e gjora për disa orë rresht me kokën ulur, pa shikuar askënd në sy e fytyrë, duke i takuar të gjithë, e duke u thënë veç "Faleminderit!", teksa e urojnë që të trashëgohet dhe të ketë jetë të lumtur. Pas kësaj, nusen e marrin dhe e fusin në dhomën e saj, ku i tregojnë se si ja kanë mobiluar. Nëse nusja nuk e pëlqen kjo duket shumë shpejt, pasi acarimet me vjehrrën për pozicionimet e krevatëve, kolltuqeve, tavolinave, do të jenë të pashmangshme dhe sa vjen e më të shpeshta..Kur nusja hyn në dhomën e saj shkon tek krevati, ku i vjen një vogëlush i afërm i burrit, të cilin ajo duhet patjetër që ta dorovisë. Në atë çast në dhomë hyn dhëndri, i cili ia heq këpucën nuses dhe nis t'ia mbushë me florinj.

BIBLIOGRAFIA

Informacionet per kete detyre kursi jane marre nga keto faqe interneti dhe me pas jane perpunuar :

www.martesetrevashq.com

www.traditatzakonetfejesa martesa.com

Detyra Plote

TEMA: Format e dhunës ndaj fëmijëve në shtëpi dhe në shkolla

Hyrje

Përcjellja e dijes është vetem një segment nga puna e arsimtarëve. Ata japin kontribut kyç për zhvillimin emotiv dhe konjIktiv të fëmijëve dhe luajnë rolin kryesor në zhvillimin shoqëror dhe ndryshimeve.

Dhe krahas kësaj ,për fat të keq ,disa fëmijë janë viktima të dhunës

në shtëpitë e tyre,dhe ne shkolle.

Ketu do japim disa forma te ndryshme të dhunës çfare ndodhin në shkollë dhe cfare propozojme për ta ndaluar ate .

Llojet e dhunës nëpër shkolla dhe pasojat e tyre

Egzistojnë shumë faktorë për dhunën nëpër shkolla .Këtu përfshihen të kuptuarit e ndryshëm për dhunën, faktori shoqëror-ekonomik, jeta e nxënësit në shtëpinë familjare dhe rrethin e jashtëm shkollor. Për shembull, mund të egzistojnë dallime të mëdha ndërmjet kulturave dhe shoqërive Pa dallim nga kultura apo konteksti socio-ekonomik i shkollës, dhuna ndodh si në forma fizike, poashtu edhe ne forma psiqike.

Raporti botëror i dhunës ndaj fëmijëve identifikon format themelore të dhunes në

mënyrat si vijon:Dënim fizik dhe psikologjik,dhunë seksuale dhe gjinore,dhunë e jashtme,situatat konfliktuoze, armët dhe rrahjet

Në mjedisin e arsimit në dënimin e tillë përfshihet rrahja (,goditje;shuplakë;goditje nga mbrapa,) te xënësi me shuplakë ose me mjet.Poashtu ,ajo mund të jetë edhe shqelmim,dridhje ose shtyerje e nxënësit,grithje,pickim,kafshim,tërheqje për flokë,goditje nga veshët,e detyron nxënësin të rin në pozitë të pakëndëshme etj.

Përdorimi i dhunës fizike duket se është një fenomen shumë i përhapur. I vetmi ndryshim midis dhunës fizike në shtëpi dhe asaj në shkollë është se kjo e dyta është më e përmbajtur, pra është më pak e përhapur sesa në shtëpi. Fakti se në shkollë shfaqet një nivel relativisht i lartë dhune nuk duhet marrë sikur autorë të saj janë medoemos mësuesit, mësueset, drejtuesit. Në këtë nivel dhune përfshihet edhe dhuna e fëmijëve mbi njëri tjetrin. Per te ndaluar kete dhune ne shkolle duhen marre disa masa si:

Bisedoni me drejtorin e shkollës, shërbimin përgjegjës, kolegët,

Arsimtarët nuk munden ta ndalojnë dhunën në shkollë. E gjith bashkësia shkollore duhet të bashkohet që të arrijë marrveshje të qartë ne menyre qe dhuna te hiqet te mos ekzistoje dhe kjo mund te arrihet për shembull nepermjet sigurimmit te mjedist ku do te mesojme.

zvogelimi mundësive për dhunë dhe dhënien e mjeteve nxënësve për ndalimin e dhunës janë poashtu kyçe për një shkollë të sigurt.

2. Bëni nxënësit partnerin tuaj në

parandalimin e dhunës. Mësoni nxënësit për të drejtat e njerëzve si dhe për të drejtat e moshatarve të tyre, arsimtarëve, antarëve të familjes dhe antarët

e bashkësise. Mund ti mësoni për të drejtat e njerëzve dhe të drejtat e fëmijëve nëpërmjet përrallave, debateve luajtjen e roleve, lojra dhe ngjarje aktuale dhe në të gjitha ato nxënësit janë të angazhuar të bëjne analiza dhe ta përcjellin dijeninë e tyre për të drejtat e njerëzve në realitet dhe në shkollën e tyre dhe bashkësi.

Detyroni nxënësit ti caktojnë rregullat dhe përgjegjsitë ne klasë.

3. Përdorni metoda dhe masa konstruktive dhe disciplinore

Rregullat në klasë duhet të jenë pozitive, instruktive dhe të shkurtra.Kur do të përgatiten rregullat, lista duhet të përmbajë më së shumtipesë ose gjashtë rregulla. Lista duhet të jetë e thjeshtë dhe konçize. Rregullat duhet të jenë të parashtruara pozitivisht, e jo negativisht, qartë ti drejtojn nxënësit si të sjellen. Keni kujdes të mos jenë në kundërshtim me politikën e përgjithshme shkollore.

4 Ndërtoni qëndrueshmëri te nxënësit dhe ndihmojni që në mënyrë konstruktive

tju përgjigjen sfidave në jetë.

Ndërtoni qëndrueshmëri te nxënësit dhe aftësi që me sukses të merren me sfidat e përditshme, stresin dhe fatkeqësitë me atë që do tju ndihmoni të ndërtojnë marrdhënie positive me të tjerët. Qëndrueshmëria më e lartë e zvoglon mundësinë që nxënësi të reagojë me dhunë ose të jetë victimë e sajë. Arsimtarët të cilët

demonstrojnë sjelle sociale dhe konstruktive, ju japin drejtim dhe ju ofrojnë mbrojtje, e zmadhojnë qëndrueshmërinë e nxënësve me atë që tregojnë mënyra pozitive dhe alternative me të cilat mundë tju përgjigjet sfidave në jetë. Arsimtarët e tillë paraqesin model pozitiv me përkujdesje të plotë.

5 Bëhuni shembull pozitiv me atë që zëshëm do ti kundërviheni dhunës

seksuale dhe gjinore.

Mbani llogari për paragjykimet gjinore. Ato nxisin diskriminim gjinor. Ndonjëher qëndrimi i arsimtarëve ndaj djemve është më i ndryshëm se sa ndaj vajzave. Për shembull, disa prej tyre mendojnë se meshkujt jan më të mire në matematikë ose jan intelegjent nga natyra, deri sa vajzat i llogarisin si të qeta dhe dashamirëse.

Ndërpritni stereotipet dhe të priturat e ndryshme nga vajzat/grate dhe djemt/burrat. Ngriheni vetëdijen për paragjykimet gjinore në mësonjtore dhe nxitni kolegët tuaj të veprojnë në të njejtën mënyrë. Djemt jan si zbatuesit ashtu edhe viktima të dhunës seksuale në shkollë, ashtu që arsimtarët nuk duhet të fokusohen vetëm tek femrat viktima.

6.shkolladuhe te kete nje program per arsimtarëve, nxënësve dhe bashkësisë për tu kuptuar, identifikuar dhe zgjedhjen e rasteve të dhunës seksuale gjinore. Stërvitja duhet të rrisë vetdijsimin për paragjykimet gjinore të cilat paraqesin bazë

për dhunën gjinore dhe të krijojë lidhjen ndërmjet dhunës ndaj vajzave në shkollë dhe numrin e zvogluar të vajzave që ndjekin mësimin dhe ato që ndërpresin shkollimin.Ndihmojeni shkollën tuaj dhe bashkësisë që të shohin mundësin

të mbrohen vajzat dhe grate në mjedisin shkollorë.

Perfundime

1.teëhen fushata në shkallë të gjerë dhe sistematike për ngritjen e ndërgjegjësimit të ppullatës në përgjithësi dhe të forcave arsimore në veçanti mbi qëndrimin e ligjit ndajpërdorimit të dhunës, mbi qëndrimin e mjekësisë, mbi pasojat e dhunës, mbi efektet shkatërruese të dhunës psikologjike, mbi të drejtate fëmijëve për paprekshmëri fizike dhe psikike, etj.

2të bëhen trajnime dhe programe të tjera (vizitat në shtëpi) me prindërit për pajisjen e tyreme shprehitë e prindërimit dhe mënyrat alternative të disiplinimit të fëmijëve

3të bëhen trajnime të punonjësve të edukimit, shëndetësisë dhe të përkujdesjes shoqërorepër diagnostikimin e hershëm dhe raportimin e rasteve të dhunës kundër fëmijëve

4të botohen trajtesa lidhur me disiplinimin e fëmijëve, të cilat sfidojnë përdorimin e dhunës dhe teknika jo të dhunshme për arritjen e objektivave të mirërritjes së fëmijës.

Detyra Plote