Tema: Territori

Tema:   Territori

Kontrolli i territorit eshte thelbi i shtetit. Ai eshte baza e nocionit qendror të integritetit territorial, që përcakton kompetencën ekskluzive për marrjen e masave ligjore dhe faktike brenda atij territori dhe ndalon qeveritë e huaja të ushtrojnë  autoritet në të njëjtën zonë pa marrë pëlqim.

 Koncepti i territorit perkufizohet nga zonat gjeografike te ndara me kufinj nga zonat e tjera dhe te bashkuara nga nje sistem i perbashket ligjor.

  

  Pjesët përbërëse të territorit

  Toka – e gjithë sipërfaqja bashkë me thellësitë e saj, nëntoka

  Ujrat:

                a. ujrat e brendshme (ujrat e lumenjve, liqeneve, kanaleve);

                b. ujrat territoriale (ujrat e detit, porteve, gjireve, etj., 12 milje det territorial);

  Ajri – hapësira ajrore mbi tokën dhe ujrat;

  Anijet dhe avionët që mbajnë flamurin e shtetit (luftanijet dhe anijet shtetërore kudo që ndodhen, ndërsa anijet private vetëm në ujrat territoriale ose në det të hapur;

  Territori i selive diplomatike.

 histori

                Koncepti i territorit në të drejtën ndërkombëtare

  Sovraniteti vetë, me të gjitha të drejtat dhe detyrimet ligjore, bazohet në faktin e territorit. Pa territor nuk mund të ketë shtet.

  Parimi sipas të cilit një shtet mendon të ushtrojë pushtet ekskluziv mbi territorin e vet, mund të konsiderohet si një aksiomë themelore e të drejtës ndërkombëtare klasike.

  Parimi i respektit për integritetin territorial të shteteve është i bazuar më së miri si një hallkë e sistemit ndërkombëtar, si një normë që ndalon ndërhyrjen  në punët e brendshme të shteteve të tjerë.

  Kontrolli i territorit - baza e nocionit të integritetit territorial

  kompetenca ekskluzive për marrjen e masave ligjore dhe faktike brenda atij territori dhe ndalon qeveritë e huaja të ushtrojnë autoritet në të njëjtën zonë, pa marrë pëlqimin e atij shteti

  Sovraniteti territorial

  Si baze juridike per te disponuar territorin , ka patur  permbajtje te ndryshme ne periulla historike.

  Ne mesjete , prona e monarkeve

  Shekulli XIX – “teoria e objektit”: territori konsiderohet objekt i pronës supreme të shtetit, nga e cila rrjedh e drejta e shtetit pët të ushtruar pushtetin mbi territorin e vet. (vetem per qellime publike)

  Teoria e hapësirës (ose e cakut): mbronte pronën private mbi tokën dhe përjashtonte të drejtën e shtetit për të sunduar mbi tokën. Territori nuk eshte objekt, por eshte vetem cak I pushtetit shteteror. Sipas kesaj teorie “shteti  ushtron pushtetin  e vet  mbi njerezit  qe banojne ne territorin e tij, por jo mbi  territorin e vete” 

  Shekulli XX - teoria e kompetencës:

e shikon territorin si sferë të kompetencës në hapësirë dhe jo si objekt të pushtetit suprem të shtetit. Pra shteti ka dy lloje kompetencash

1- kompetencen mbi objektin,, qe vepron jashte dhe brenda kufijve

2-kompetence mbi hapsiren, qe vepron brenda  kufijve te shtetit.

Nuk e shpjegon  naturen e sovranitetit

 Shpjegimi

   territori shteteror eshte nje territor qe  eshte  formuar historikisht dhe qe eshte prone e popullit qe banon ne kete territor. Brenda  per brenda territorit te vet cdo popull ka te  drejte  te organizoje jeten  sipas  vullnetit  te vet, , si dhe organizimin  shteteror dhe shoqeror, duke perfshire dhe qeshtje qe  I perkasin territorit.

  Asnje nuk mund te disponoje territorin e nje populli pa pelqimin e tij

  Populli eshte zot I territorit te tij, dhe e disponon nepermnjet organeve te zgjedhura lirisht prej tij.

  ka rendesi qe nje shtet te kontrolloje ne menyre te qendrueshme nje pjesë  te identifikueshme territori

 Izraeli u njoh shpejt si shtet, pavaresisht nga statusi i papercaktuar i kufijve te tij ne konfliktin Arabo-Izraelit

  Edhe Shqipëria u njoh si shtet në 1913, kur i kishte akoma të papërcaktuar kufijtë e saj

  Çështja e Ishullit Palmas (1928).

  Gjykatësi Huber në çështjen Ishulli Palmas, tha mbi konceptin e sovranitetit territorial:

  „ Sovraniteti territorial perfshin te drejten ekskluzive per kryerjen e veprimtarise se shtetit. E drejta ka nje detyrim qe i bashkangjitet te drejtës: detyrimi per te mbrojtur brenda territorit te drejtat e shteteve te tjere, ne vecanti te drejten e tyre per integritet dhe pacenueshmeri ne kohe paqe dhe lufte, se bashku me te drejtat te cilat mund t’i pretendoje cdo shtet per shtetasit e tij ne territor te huaj”.

n  Përveç territorit aktualisht nën sovranitetin e një shteti, e drejta ndërkombëtare njeh edhe territorin mbi të cilin nuk ka sovranitet, i quajtur terra nullius.

•             Ka dhe një kategori territori të quajtur res communis, pa kontroll sovraniteti (p. sh. detrat e hapur, hapësira e përtejme).

n  Parimi i paprekshmërisë së territorit shtetëror – neni 2 (4) Karta e OKB: “Të gjithë anëtarët do të heqin dorë në marrëdhëniet e tyre ndërkombëtare nga kërcënimi apo përdorimi i forcës kundër integritetit territorial ose pavarësisë politike të çdo shteti…”.

  Mënyrat e  fitimit të territorit

  Historia, si ne  kohen e lashte    ashtu dhe ne kohen e  feudalizmit, na tregon  se  jane  zhvilluar  shume  luftra per te  pushtuar territore te huaja, ne te kaluaren ishte I ligjshme.

  Edhe pas mesjete kerkohen tregje  e burime te reja.

  Dhe doktrina  klasike e se drejtes nderkombetare  I konsideron si te  ligjshme.

  Mënyrat e  fitimit të territorit

1. Okupimi  – vendosja e sovranitetit mbi “terra nullius”, jane territore qe zbulohen,

                - Nuk mjafton dorëvënia fillestare por kërkohet efektiviteti i pushtetit.

                - Mosmarrëveshjet mbi sektorët polarë.

2. Aneksimi – shtënia në dorë e territorit të armikut. Konsiderohet e paligjshme.

3. Zmadhimi natyror – rezultat i veprimit të forcave të natyrës. Psh.  Prurje  aluvionale, ase  dalja ne siperfaqe e ishujve.

4. Parashkrimi – rezultat i ushtrimit të sovranitetit mbi një territor për një kohë të gjatë. Por ne te  DN nuk eksiston nje afat I shprehur nder vite.

  Mënyrat e  fitimit të territorit

5- Cedimi(gjen me shume zbatim si praktike) – shkëputje e një pjese të territorit dhe kalimi i tij një shtetit tjetër, kur shteti cedues jep pëlqimin e tij eshte e ligjshme. Arrihet me marrveshje.

                            Cedimi i Shën Naumit (1924)

                              Cedimi i Alzase Lorenes (1871)

                             Cedimi i Alaskës (1867) (cedim vullnetar rusia ia shiti SHBA )

  Marrja e pëlqimit të popullsisë nëpërmjet referendumit

  Të drejtat historike (Pretendimi serb, pretendimi i Marokut, etj.).

  Kufijtë shtetërorë

  Ndajnë territorin e një shteti prej një tjetri

  Përcaktojnë limitet deri ku ushtrohet sovraniteti i një shteti

  Përcaktimi i kufijve:

                1. Delimitacioni – caktimi i vijës së kufirit , shoqëruar edhe me hedhjen në hartë;

                2. Demarkacioni - caktimi i vijës së kufirit në terren.

  Kufijtë e Shqipërisë – Protokolli i Firences (1913).

  Ridemarkacioni

  Llojet e kufijve

  Kufij orografikë – vecoritë gjeografike, pyje, lumenj, liqene.

 Kufij gjeometrikë – vija të drejta midis 2 pikave.

  Kufij astronomikë – përputhje me meridianin (SHBA-Kanada)

  Kufij ujorë – në përgjithësi (liqenet, detrat e mbyllur, vija mediane.

                                Lumenjtë e palundrueshëm – vija e kufirit kalon në       mes të rrjedhës kryesore.

                                Lumenjtë e lundrueshëm - vija e kufirit kalon në mes   të thellësisë më të madhe (parimi i talveg-ut)

  Kufij natyrorë – male, liqene, pyje

  Kufij artificialë – të vendosur nga dora e njeriut

  Kufij gjeometrikë

  Kufij astronomikë – përputhje me meridianin

  Regjimi kufitar

  Tërësia e rregullave të brendshme dhe ndërkombëtare në lidhje me kufijtë.

  Brezi kufitar – 500 m brenda vijës së kufirit.

  Zona kufitare – 2000m brenda vijës së kufirit.

  Ujrat territoriale – 12 milje nga vija që bashkon pjesët më të dala të bregut shqiptar.

  Hapësira ajrore

  Hapësira mbi territorin dhe ujrat territoriale të një shteti

  Konventa e Parisit 1919 – cdo shtet ka sovranitet ekskluziv mbi hapësirën ajrore sipër territorit dhe ujrave territoriale. usque ad coelum – deri në qiell.

  Aeroplanët e huaj mund të fluturojnë sipër hapësirës së një shteti, vetëm me pëlqimin e tij.

  Konferenca e Çikagos – krijimi i ICAO

  Mund të fluturojnë vetëm avionët e shteteve palë që nuk kryejnë shërbim të rregullt, me kusht që të jenë tranzit e të ulen me kërkesë të autoriteteve të vendit.

  Hapësira e përtejme

  res communis

 Rezolute 1963 – Hapësira e përtejme dhe trupat qiellorë janë të lirë për eksplorim dhe përdorim nga të gjithë shtetet në barazi te plotë.

  Traktati 1967: Hapësira e përtejme nuk mund të jetë objekt i përvetësimit nga asnjë shtet.

  Neni 4: Të mos vendosen në orbitë rreth tokës objekte që mbajnë armë bërthamore, ose cdo armë të këtij lloji në trupat qiellorë.

 Marrëveshja mbi aktivitetet në Hënë dhe trupat e tjerë qiellorë (1979) – Cmilitarizohen, shpallen trashëgimi e përbashkët e njerëzimit dhe nuk mund të jenë objekt i pronësisë private.

    Shtetet e reja dhe e drejta mbi territorin

 Komuniteti ndërkombëtar tradicionalisht e ka trajtuar problemin e shteteve të rinj më tepër lidhur me njohjen, se sa lidhur me të drejtën mbi territorin.

  Huber: Hollanda posedonte sovranitet mbi bazën e ‘shfaqjes së vazhdueshme dhe paqësore të funksioneve shtetërore aktuale’, të provuar nga akte të ndryshëm administrativë të hartuar përgjatë shekujve.

  Çështja Groenlanda Lindore: Gjykata mori parasysh pranimin Norvegjez të traktateve me Danimarkën, i cili i shtriu pretendimet daneze mbi të gjithë Groenlandën, duke parandaluar Norvegjinë për të kontestuar sovranitetin danez mbi atë sipërfaqe.

           
                Doktrina uti possidetis

  Ndikimi i parimit të integritetit territorial mund të shihet në idenë Amerikano Latine të uti possidetis.

  Çështja e uti possidetis është diskutuar nga një Dhomë e Gjykatës Ndërkombëtare në Burkina Faso k. Republikës së Malit.

  Zbatimi i parimit ka efektin e ngrirjes së të drejtës territoriale që ekziston në momentin e pavarësisë, për të krijuar atë që Dhoma e përshkroi si “fotografi e territorit’ në një moment kritik.