Historiku i zhvillimit të shkencës politike

”Historiku i zhvillimit të shkencës politike”

Nuk ka një mendim unanim lidhur me fillimet e shkencës politike. Për disa studiues: 1. Shkencat politike janë po aq të vjetra sa qeverisjet. 2. Fillimet e shkencës politike i gjejmë në shekullin e XIX-të. 3. Fillimet e shkencës politike i gjejmë vetëm në shekullin e XX-të. Fillesat e shkencës politike. Mendohet që shkenca politike i ka fillesat

nga Mesopotamia, Kina, India, për tu përqafuar nga politikanët europianë dhe ata amerikanë, dhe për tu rikthyer sërish në lindje atje edhe ku nisi. Qytetërimi i Mesopotamit, shekulli i XVIII-XVII p. e. s - TABELAT E HAMURABIT (1728-1686 p.e.s) edhe pse nuk janë një vepër e mirëfilltë e shhkencës politike, sepse nuk mund të flasim për të në ato vite sërisht ato paraqesin një rëndësi mjaft të madhe dhe përbëjnë një objekt të rëndësishëm studimi sepse, ato karakterizoheshin nga refleksione politike. Në Kinë mund të veçohet, KONFUCI i cili ka jetuar ndërmjet viteve (551 - 478 p. e. s). Konfuci e përfytyron shoqërinë në mënyrë hierarkike. Sipas tij qeverisja e mirë dhe e qetë bazohet në dy gjëra thelbësore që janë: 1. Familja 2. Sjellja korrekte morale. Perandori duke qënë në majë të hierarkisë do bëhet shëmbull për nënshtetasit e tij. Në këtë kuadër ai bën një paralelizëm me atë çfarë ndodh brenda një familjeje, sipas tij babai i familjes i cili është një perandor në miniaturë. INDIA DHE KAUTILYA, të cilët kanë jetuar në shekullin e IV p. e. s. “ARTHASASTRA”-vepra e tij ( Indias) shoqërohet me këshilla pragmatike se si të qeverisësh mirë dhe me sukses (mirëqënia sipas Indias vjen nga një mbretëri e drejtuar mire, në mënyrë korrekte dhe të përgjegjshme). Gjëndja natyrore karakterizohet nga anarkia dhe mbretërit lindin në këtë botë pikërisht për të mbrojtur vendin e tyre nga anarkia (plus dhe mbretëritë e tjera) si dhe për të siguruar lulëzimin e tyre KAUTILYA konsiderohet si themeluesi i Ekonomisë politike si dhe shkollës realiste të pushtetit shtetëror Një periudhë e rëndësishme e historikut të shkencës politike është edhe ANTIKITETI. PLATONI (427-347 p. e. s) ARISTOTELI (384-322 p. e. s) CICERONI (104-43 p. e .s)

PLATONI I kushtoi rendit politik një vepër më vete “politeia”-por!!! Nuk e veçoi politikën si disiplinë më vete por e trajtoi si pjesë të filozofisë së vet të përgjithshme. Shkenca Politike sipas tij paraqitet si një shpjegim filozofik ose filozofik - psikologjik i rendit politik, ndërsa ndërtimi, rënia apo ngritja e rendit shpjegohet me rendin e brendshëm të shpirtit të njeriut. ARISTOTELI Zakonisht meret si themeluesi dhe babai i vërtetë i shkencës politike. Ai i ndau shkencat në : 1. teorike 2. praktike 3. prodhuese. Në filozofinë praktike veçoi për herë të parë dhe shkencën politike si shkencë më vete dhe e quajti shkencë mbretërore. Aristoteli konsiderohet edhe si themeluesi i shkencës politike krahasuese. Sipas Aristotelit : “Shkenca politike është një shkencë të cilës i takon të kërkojë cila është kushtetuta më e mirë, që është me shumë se çdo gjë tjetër, madje e përshtatshme për të kënaqur idealet tona, kur nuk kemi pengesa të jashtme dhe që u përshtatet kushteve në të cilat është vënë në praktikë”. Më tej ai vashdon :” Për më tepër duhet të njohin (drejtuesit) atë që u përshtatet të gjitha qyteteve sepse pjesa më e madhe e analistëve të cështjeve politike, edhe pse kanë thënë gjëra të mençura kanë errësuar atë që mund të ishte praktikisht e vlerëshme”. Në të vërtetë, sipas tij, duhet të kërkojmë vetëm kushtetutën absolutisht më të mirë, por edhe atë që mund të realizohet dhe për rrjedhojë më të lehtën për ta vënë në praktikë dhe më të përgjithshmen. Ndërkaq në Romë shkenca politike është në plan të dytë, ku si përfaqësues përmendim Polibin dhe Ciceronin Sipas Ciceronit qëllimi më i lartë i jetës është realizimi i bashkësisë në res publica (shtet me formë kushtetuese të përzierë). Pushteti duhet tu nënshtrohet ligjit dhe jo sundimtarit apo të dërguarve të perëndisë!!! MESJETA (mendimtarët kryesorë) • Shën Agustini • Shën Thoma Akuini • Ibn Khaldun • Marsilius i Padovës Në Mesjetë lind dualizmi ndërmjet : 1. Sferës tokësore 2. sferës shpirtërore. Do të jetë kyproces që do të përcaktojë teorinë politike të mesjetës deri në kohën e re. SHEN AGUSTINI (354-430 e.s ) Vepra e Tij “De Civitate Dei”(Doktrina e dy Qytetarive) 1. Qytetari i Tokës (Civitas Terrena) 2. Qytetari i Zotit (Civitas Dei) Ai u drejtua kundër pikepamjes antike sipas të cilës ka një shkrirje të rendit tokësor dhe atij shpirtëror

SHËN THOMA AKUINI (1225-1274) Krahas kishës dhe funksioneve të saj të përkryera edhe rendi politik merr një vlerë më vete. Ai ishte për doktrinën aristoteliane të kushtetutës së përzier. IBN KHALDUN në veprën e tij “HISTORIA UNIVERSALE”, karakterin e njerëzve e shpjegonte lidhur me profesionin. Kushtet ekonomike qëndrojnë në themel të ndryshimeve shoqërore dhe politike MARSILIUS I PADOVËS I pari që argumentoi doktrinën e sovranitetit të popullit, sipas të cilit vendosja e ligjeve nuk i takon “dritës hyjnore” por arsyes dhe vullnetit njerëzor. Ky mendimtar i hapi rrugën shkëputjes së teorisë politike nga doktrina hyjnore e mesjetës. KOHA E RE Sekularizmi si process ka të bëjë me rënien e rendit hyjnor mesjetar dhe krijimin e shteteve kombëtare që bazoheshin në kritere të reja si: sovraniteti, arsyeja shtetërore, sundimi territorial etj PËRFAQËSUESIT 1. Makiaveli, 2. Zhan bodin, 3. Tomas Hobsi, 4. Xhon Loku, 5. Monteskje , 6. Ruso MAKIAVELI Konsiderohet si themeluesi i teorive realiste të politikës. Ai shkëputi preardhjen e pushtetit të sundimtarit tërësisht nga sfera hyjnore dhe e ktheu në realitetin tokësor. Shkenca politike konsiderohet si shkencë më vete dhe jo si pjesë e filozofisë praktike. Veprat e tij: “il Principe” dhe “Discorsi” JEAN BODIN Klasiku i idesë së sovranitetit. Pushteti shtetëror më i larti dhe më i pavaruri nga cdo pushtet tjetër i të njëjtit rend apo dhe ndonjë rendi më të lartë. Pra pushtetin shtetëror e vesh me një të drejtë absolute, unike dhe të patjetërsueshme. THOMAS HOBBES Një nga autorët më me ndikim në drejtim të vendosjes të shkencës politike në nivelin e shkencave të deriatëhershme. Teoria e tij ngrihet me një metodë analitike racionale: një gjëndje dhe kontrate hipotetike dhe model i një njeriu egoist që zotëron të drejta natyrore parashtetërore (e drejta e jetës, lirisë) si premisa për formulimin e teorisë politike. Sigurimi i rendit dhe paqes qëllimi kryesor i shtetit

JOHN LOCKE Ai niset po ashtu nga të drejtat natyrore parashtetërore të njeriut ( e jetës, lirisë dhe pronës) dhe nga kontrata shoqërore për formimin e shtetit. Për ruajtjen e kontratës ngarkohet shteti. MONTESQUIEU “DE L`ESPRIT DES LOIX” premisa kryesore të teorisë politike të drejtat natyrore. Ndarja e pushteteve, gjyqësori nga ekzekutivi, zhveshi ndikimin fetar që ndihej dhe tek Loku. JEAN JACQUES ROUSSEAU Baza për teorinë e tij politike janë: 1. Kontrata sociale 2. Volonte generale (vullneti i përgjithshëm) Në sistemin e Rusoit të gjitha të drejtat individuale i nënshtrohen vullnetit të përgjithshëm në formën e ligjit. Shkenca politike ndërmjet shekullit XIX-XX-të, ndër drejtimet kryesore empirizmi dhe historicizmi.

HEGEL Në filozofinë e tij historia e njeriut interpretohet si një proces totalprogresiv që ecën në mënyrë dialektike. Njeriu mund jo vetëm të konstatojë ligjet e historisë por mund të lerë pozicionin soditës dhe të kalojë në praktikë, dmth që njeriu të kujdeset vetë që ligjet objektive të historisë të realizojnë veten në procesin konkret real. KARL MARX Përpunoi pikëpamjet materialiste historike dhe dialektike me ndikim më të madh gjatë shekullit të XX. Sipas Marksit natyra, shoqëria dhe mendimi njerëzor përcaktohen nga ligje që janë të njohshme për njeriun. Njeriu nuk mund të ndalojë ecurinë e këtyre ligjeve por mund të ngadalësojë ose të shpejtojë veprimin e tyre.shkenca pol.bashkë me shkenca të tjera meret me njohjen e këtyre ligjeve dhe përdorimin e tyre. Shekulli i XX-të MËNDJA VS ZEMRËS PËRBALLJA E MADHE RACIONALE VS IRACIONALE SHOPENHAUER, NIÇE ETJ VEBER- Rindërtimi i relitetit social sipas këndvështrimit historik dhe sipas tipeve ideale se si duhet të jetë DYRKEJM- savoir pour prevoir dhe mbi të gjitha modelimi i realitetit duke izoluar variablat e varur dhe të pavarur.

Literatura: “Hyrje në Shkencat Politike”-Jean Marie Denquin “Politika Ndërmjet Kombeve”- Hans Morgenthaë “Shkenca Politike - një hyrje”- Hysamedin Feraj “Kontrata Sociale” – Zhan Zhak Ruso “Me frymën e ligjeve” – Monteskje “Politika” - Arsitoteli “Princi” – Makiaveli etj.

Detyra Plote

Teoria moderne e kampionimit

 Kampionimi.

Teoria moderne e kampionimit e cila bazohet mbi teorine moderne të statistikës dhe propabilitetit është shume efikase, dhe në rastet kur paraqitet një gabim madhësia e tij përgjithësisht dihet.

Kampionimi

Kampionimi ka disa avantazhe ku më kryesoret janë kursimi i kohës dhe i parave.

Së pari përcaktojmë popullsinë që na intereson, si për shembull të gjithë qytetarët shqiptarë që janë të rregjistruar në listat elektorale.

Më pas përpiqemi të te seleksionojmë një nënsistem (kampion) të kësaj popullsie, madhësinë e së cilës e kemi përcaktuar më parë.

Ky nënsistem duhet të përfaqësojë denjësisht popullsinë e përgjithshme, në kuptimin që informazioni i përfituar duke ekzaminuar kampionin duhet të përmbajë të njëjtat karakteristika që do të përfitonin po të kishim ekzaminuar të gjithë popullsinë.

Kampionimi

Një aspekt thelbësor për përzgjedhjen e një kampioni të pështatshëm është ai i madhësisë së vetë kampionit.

Nuk është e nevojshmë që popullsia të jetë homogjene për të përfituar nga ajo një kampion cilësor, por është e rëndësishme që shumllojshmëria e të dhënave apo e informacioneve rreth popullsisë të përfaqësohet korrektësisht në kampion.

Termat teknikë

Ç’quajmë njësi e analizës?

            Hapi i parë konsiston në specifikimin e një grupi personash apo objektesh të cilët do të jenë objekti ynë i studimit. Objektet e studimit quhen njësi e analizës

Ç’quajmë  popullsi ose univers?

            Shuma totale e njësive të analizës quhet popullsia ose universi.

Ç’quajmë element i kampionimit?

            Çdo pjesë e popullsisë qe përbën objektivin përfundimtar të kampionimit quhet element i kampionimit.

            shembull  Në një anketim mbi fekondimin për shembull, çdo element do të ishte një person, në këtë rast një grua e martuar në moshë për të lindur fëmijë.

Ç’quajmë  listë ose bazë kampionimi?

            Një listë ose bazë kampionimi është lista e plotë e të gjitha njësive prej të cilave është përzgjedhur kampioni.

Avantazhet e kampionimit

Nëse  sondazhi kryhet me përkujdesje, duke përdorur teknikat moderne të propabilitetit dhe lista të sakta kampionimi, ai mund të jetë shumë i saktë dhe me avantazhe të shumta. Në pjesën më të madhe të rasteve sidomos vitet e fundit kur teknikat e kampionimit propabilistik janë zhvilluar shumë, rezultatet kanë qenë jashtëzakonisht të sakta.

Nëse  kërkimi shrihet në të gjithë popullsinë do të kemi probleme edhe me regjistrimin e të dhënave pasi një sasi e madhe e tyre mund të sjellë në keqpërdorim dhe do të ishte shumë e vështirë të kontrolloheshin.

Ndërtimi i listës ose i bazës së kampionimit

            Në listën e kampionimit duhet të kihet parasysh që i njëjti person të mos shfaqet më shumë se një herë pasi kjo do të shtonte propabilitetin për tu zgjedhur.

           

            Listat paraqesin probleme veçanërisht akute nëse studimi përfshin popullata të lëvizshme, si ër shembull në studimet mbi migracionin apo nëse kemi të bëjmë me një studimi panel, domethënë me një studim i cili kërkon të intervistohet disa herë i njëjti kampion në periudha të ndryshme.

Kampione  propabilistike dhe jo  propabilistike.

            Metodat e kampionimit mund të ndahen në dy kategori:

            ato që na sigurojnë kampione propabilistike

ato që prodhojnë kampione jo propabilistike.

            Në rastin e parë mundësia që ka çdo njësi për t’u zgjedhur është e njohur, ndërsa në të dytin nuk është.

Kampionimi rastësor (i rastësishëm)

            Ç’është kampionimi rastësor?

Në një kampion rastësor çdo individ i popullsisë ka mundësi të njëjtë për t’u përzgjedhur, dhe çdo grup individësh me dimensione të njëjta, ka mundësi të njëjtë për të qenë pjesë e kampionit.Ajo e cila kërkohet për realizimin e një kampioni rastësor, pasi është ndërtuar një listë e saktë kampionimi, është përzgjedhja e individëve duke qenë të kujdesshëm për të qenë larg shtrembërimeve duke favorizuar ndonjë karakteristikë personale (duke përzgjedhur për shembull emrat që të pëlqejnë më shumë).

           

Kampionimi rastësor (i rastësishëm)

Kampionimi pa rifutje në listë të personave të zgjedhur për ndërtimin e kampionit, quhet ndryshe kampionim rastësor i thjeshtë.

Një proçedurë tjetër më e zakonshme konsiston në përdorimin e një tabelë elektronike me numra rastësorë.E ndërtuar në rreshta dhe kollona nuk ka asnjë lloj sekuence që përsëritet.Kështu mund të përzgjedhim numrat rastësisht dhe shikojmë se cilit emër i përket në listën që kemi. Nëse veprohet kështu atëherë kampionimi do të ishte rastësor.

Kampionimi rastësor ka avantazhin të largojë mundësinë e shtrembërimit dhe të sigurojë instrumentë statistikorë në gjëndje të parashikojnë gabimet në kampionim.

Kampionimi rastësor sistematik

(i rastësishëm)

Ç’është kampionimi rastësor sistematik?

Një  kampion sistematik 1/k është një kampion i ndërtuar duke seleksionuar një element nga baza e kampionimit çdo k. Ky lloj kampionimi ka avantazhin e të qënit praktik, ul mundësinë e gabimit, dhe është më i thjeshtë për t’u kryer sidomos për studiuesit pa eksperiencë.

Kampionimi  sistematik preferohet kundrejt kampionimit rastësor nëse studiuesi sigurohet se subjektet e nevojshme për ndërtimin e kampionit janë të renditur rastësisht duke ju referuar gjithjë karakteristikave që i interesojnë për studimin. Për shembull, në rastin e exit polls (intervistat që kryhen jashtë qëndrave të votimit menjëherë pasi zgjedhësit të kenë votuar) zakonisht intervistohet një zgjedhës në çdo k që dalin nga qendra elektorale.

Kampionimi rastësor i shtresëzuar 

(i rastësishëm)

Ç’është kampionimi rastësor  i shtresëzuar?

            Një  kampion i shtresëzuar përfitohet duke ndarë popullsinë në grupe që nuk mbivendosen, të quajtura shtresa, dhe më pas duke zgjedhur një kampion rastësor të thjeshtë për çdo shtresë. Duhet të kihet parasysh se megjithëse fjala shtresë nënkupton një renditje të shtresave (nga shtresat më të larta në ato më të ulta) metoda e kampionimit të shtresëzuar mund të aplikohet për të gjitha grupet të renditura apo jo sipas rangut me kusht që asnjë njësi e kampionimit të mos jetë e pranishme në më shumë se një grup. 

Kampionimi rastësor me grupe

(i rastësishëm)

            Ç’është kampionimi me grupe?

            Mund  ta përkufizojme si një kampion rastësor i thjeshtë në të cilin çdo njësi e kampionimit është një bashkësi apo një grup elementësh.

            Për shembull, një studiues i cili dëshiron të kryejë një kërkim mbi studentët mund të seleksionojë së pari grupe apo bashkësi studentësh duke zgjedhur disa degë studimi apo konvikte, dhe më pas të përzgjedhë kampionin përfundimtar të studentëve nga këto grupe.Ndryshe nga kampionimi i shtresëzuar në të cilin kampioni përzgjidhet nga çdo shtresë, në kampionimin me grupe kampioni përzgjidhet midis grupeve.Kampionimi me grupe përdoret zakonisht kur është e pamundur apo e vështirë ndërtimi i një baze kampionimi njësitë e së cilës përkojnë me elementët e kampionimit.

Kampionimi jo porbabilistik

( jo i rastësishëm)

Ky lloj kampioni ka avantazhet dhe disavantazhet e tij.

Dizavantazhi i kampionimit jo propabilistik qëndron në faktin se duke mos qenë i njohur propabiliteti i përzgjedhjes i çdo individi , studiuesi nuk mund të pohojë se kampioni i tij do të jetë përfaqësues i popullsisë.

Avantazhi i këtij kampionimi qëndron në faktin se është shumë më pak i komplikuar, dhe shumë më pak i kushtueshëm. Një kampion jo propabilistik mund të jetë i përshtatshëm nëse studiuesi nuk ka për qëllim të përgjithësojë të dhënat përtej kampionit, apo nëse studimi është një provë që i paraprin një kërkimi më të gjerë.

Kampionimi jo porbabilistik

( jo i rastësishëm)

Ç’është kampionimi i rastësishëm ose aksidental?

                        Studiuesi  përzgjedh për kampion personat e             parë që qëllojë. Ajo që humbet në përkujdesje             ndaj kampionimit fitohet në kohë dhe në para.

Kampionimi jo porbabilistik

( jo i rastësishëm)

Ç’është kampionimi me kuotë?

            Kampionimi me kuota është i ngjashëm me kampionimin me shtresa me ndryshimin se çdo shtresë përfaqesohet në kampion me të njëjtën proporcion që ka në popullsinë totale.

Studiuesi vendos më parë se cilat shtresa janë të rëndësishme për kërkimin që do të kryhet.

Psh interviston 32% meshkuj dhe 68% femra sepse kampioni ne total mban keto perqindje.

Kampionimi jo porbabilistik

( jo i rastësishëm)

Ç’është kampionimi sipas objektivit të studimit?

Studiuesi  jo domosdoshmërisht duhet të arrijë një kuotë të caktuar subjektesh për çdo shtresë si në kampionimin me kuota, por nuk duhet as të intervistojë personat e parë që i dalin përpara si në kampionimin e rastësishëm (aksidental).

Studiuesi pra i kërkon personat të cilët do të përbëjnë kampionin sipas qëllimit të studimit. Ai  mund të kërkojë  «mesuese te ciklit te ulet «, ose  «edukatore«. apo mund të kërkohen rastet që paraqesin deviancë për të zbuluar se çfarë i shtyn të mos respektojnë dispozitat normative.

Kampionimi jo porbabilistik

( jo i rastësishëm)

Ç’është kampionimi i quajtur snowball (orteku)?

Studiuesi e përdor kryesisht për studimin e popullsive klandestine të gjitha grupeve sociale,  anëtarët e te cilëve për motive të ndryshme si ligjore, morale, ideologjike apo politike, tentojnë të fshehin identitetin e tyre.

            psh: imigrantë klandestinë, anëtarë të sekteve fetare, aktivistë të grupeve politike të jashtëligjshme, homoseksualë, punëtorë që punojnë në të zezë, konsumatorë të lëndëve narkotike, individë që jetojnë me aktivitete të jashtëligjshme.

Gabimi në kampionim

Hulumtimi me kampion na jep vetëm një stimë,  një parashikim, pra një vlerë të përafërt. Kjo do të thotë se stima apo parashikimi ynë është probabël dhe jo i sigurtë, dhe ky propabilitet mund të variojë brenda një intervali që quhet intervali i besimit. Stima e kampionit pra do të jetë e prekur gjithnjë nga një gabim që quhet gabim kampionimi.

Gabimi në kampionim

            Ç’ lloje gabimesh njihen?

Gabimi nga lista e popullatës.

Gabimi në kampionim. Madhësia e kampionit

Gabimi i përgjigjeve të munguara

Përfaqësueshmëria e kampionit

Madhësia e kampionit

Madhësia e kampionit në kampionimin e shtresëzuar

Kampioni i ponderuar (I peshuar)

Gabimi në kampionim

Ç’është gabimi nga lista e popullatës?

            Lidhet   me mungesen e një listë e plotë te greupeve te mund t’i interesojne studiuesit.  (për shembull, individët që kanë kryer studimet e larta). Nëse kjo listë nuk njohet atëherë do të heqim dorë nga një kampion propabilistik pasi në këtë rast nuk është e mundur që të gjitha njësitë e popullsisë të kenë të njëjtin propabilitet për të përzgjedhur.

Gabimi në kampionim

Ç’është  gabimi në kampionim?

Rritja e kampionit zvogëlon gabimin.

Gabimi në kampionim

Ç’është gabimi i përgjigjeve të munguara?

Gabimi i përgjigjeve të munguara qëndron në faktin se subjektet e përgjedhur nga kampionimi nuk janë të kontaktueshëm apo refuzojnë të përgjigjen.

Gabimi në kampionim

Ç’është  gabimi prej përfaqësueshmërise  se kampionit?

Një  kampion mund ta quajmë përfaqësues kur ai na jep një imazh në dimension të vogël por pa shtrembërime të popullsisë, mund të themi se është një miniaturë.

Nëse proçedura e përgjedhjes së kamponit është edhe rastësore kampioni në këtë rast është edhe statistikisht përfaqësues.

Gabimi në kampionim

Ç’është  gabimi i madhësia e kampionit?

Madhësia e kampionit mund të jetë një kusht për përfaqësueshmërinë e tij. Nëse kampioni është shumë i vogël ai do karakterizohet nga një shkallë e vogël përfaqësueshmërie.

Kjo natyrisht varet edhe nga lloji i studimit që duam të kryejmë pasi e rëndësishme përveç madhësisë së kampionit është përkujdesja në përzgjedhjen e tij.

Sa me heterogjen grupi aq me i madh duhet tw jetw kampioni dhe anasjelltas.

Gabimi në kampionim

Ç’është  gabimi nga kampioni i ponderuar (I peshuar)?

Problemi kryesor i kampionimit jo proporcional shfaqet kur studiuesi dëshiron të kombinojë nënkampionet në një kampion të përgjithshëm me qëllim analizimin e të dhënave. Meqënëse shtresat janë kampionuar në mënyrë jo proporcionale, kampioni nuk është në kompleks rastësor, duke qenë se elementët e disa shtresave kanë pasur një propabilitet më të madh për tu zgjedhur në krahasim me elementët e shtresave të tjera.

Ky problem mund të zgjidhet duke përdorur ponderimin në momentin e kombinimit të nenkampioneve të secilës shtresë. 

Gabimi në kampionim

Ky problem mund të zgjidhet duke përdorur ponderimin në momentin e kombinimit të nenkampioneve të secilës shtresë.  

Detyra Plote

Metodat e kërkimit në Shkencën Politike”

Tema: “Metodat e kërkimit në Shkencën Politike”

Pse na duhet Metodologjia?

Qëllimi i këtij leksioni është t`i përgatisë studentët të flasin një gjuhë të përbashkët metodologjike që bën të mundur që studentët të arrijnë një pjekuri në kërkimin shkencor ku të kritikojnë njëri - tjetrin të bashkëpunojn me njëri-tjetrin duke patur një bashkëpunim të tillë nga aspekti metodologjik, pavarësisht degës specifike. Një

nga funksionet bazë të metodologjisë është pikërisht ky:

A.           Standartizimi disiplinor dhe gjuha e përbashkët. Për disa disiplina si  p.sh. shkenca politike është e pamundur të flasësh për të si per një degë të veçantë nëse, mungon një kuptim i përbashkët dhe nëse është e pamundur të bihet dakort për metodat e përdorura në këtë disiplinë. Pra, identiteti disiplinor i secilës degë varet sa nga përmbatja teorike dhe çështjet, shqetësimet e përbashkëta që ngre aq dhe tërësia e metodave që përdor.

B.           Funksioni i metodave lidhet me legjitimitetin që përdorimi i saktë i metodave i jep punimeve shkencore të bëra në institucione të ndryshme akademike e kërkuese në të gjithë globin. Megjithëse disa pozicione teorike mund te jenë më, të privilegjuara në universitetet e disa vendeve më shumë se në të tjera - p.sh teoritë post-strukturaliste nuk shihen me aq besim në SHBA sesa mund të shihen në Francë për sa kohë që metodologjia e përdorur është rigoroze, konsistente me teorinë e përdorur, koherente dhe shkencërisht e pranuar si e tillë, ajo e bën punimin shkencërish të vlefshëm dhe të besueshëm.

Në këtë mënyrë, metodologjia është një lloj 'pasaporte' e kërkimit shkencor për t'u pranuar si e barazvlefshme në çdo hapësirë e institucion tjetër ku bëhet shkencë.

Studimet e degëve të shkencave humane dhe shkencave sociale në vendet ish-komuniste kanë pasur probleme të theksuara ideologjizimi para viteve 90. Kështu, psh degë si filozofia dominohej vetëm nga rrymat marksiste dhe metodat e përdorura ishin ato metoda të cilat ishin ideologjikisht të pranueshme. Po ashtu dhe disiplina si historia, gjeopolitika, marredhëniet ndërkombëtare etj influencoheshin nga ligjërimi dominant politik. Fundi i viteve 80-fillim i viteve 90 pa një zhvillim të jashtëzakonshëm në shkencat sociale dhe në vendet e Evropës Perëndimore dhe SHBA. Shumë të vërteta të padiskutueshme në lidhje me 'Lindjen, Perëndimin', 'aktori racional', 'interesi kombëtar' etj , që u bënë objekt diskutimesh sidomos në disiplina si marrëdhëniet ndërkombëtare, shkenca politike etj, bashkë me rënien e këtyre supozimeve me botën e vërtetë, u lëkund dhe pushteti i padiskutueshëm deri atëherë i empiricizmit  dhe nën-IIojeve të tij. Gjithashtu, ndarja mes disiplinave filloi të shihej jo më aq e ndarë me thikë sa para rënies së perdes së hekurt. Në marrëdhëniet ndërkombëtare dhe në shkencat politike, studiuesit filluan të përdorin metoda kërkimi të përdorura tradicionalisht në disiplina si antropologjia, studimet kulturore si puna etnogafike apo të mësonin nga shkencat humane dhe posaçërisht nga linguistika, semiotika etj (sidomos në lidhje me metoda si analiza e ligjërimit apo analiza dokumentare). Interdisiplinariteti u ndoq nga një tendencë dhe këtu vlen të theksohet se kjo tendecë sa vjen e rritet, kombinimi i metodave sasiore me metodave cilësore, pra kjo tendencë mund të themi se sot po mbizotëron.

Çfarë do të thotë të kërkosh në shkencat politike

Metodat në shkenca shoqërore, janë mjete të domosdoshme të  hulumtimit, të cilat na mundësojnë që të arrijmë te rezultatet dhe njohuritë e reja, apo t’i korrigjojmë ato ekzistuese. Në krahasim prej hulumtimeve shkencore që disponojnë me instrumente të shumta metodologjike, me qasje të ndryshme teorike, shkencat politike kombinojnë një sërë metodash që janë te përbashkëta apo të ngjashme për të gjitha shkencat shoqërore. Gjithsesi në shkencat politike kërkohet zotërimi i njohurive dhe teknikave të kërkimit shkencor. Objektivi i secilit kërkim shkencor është rritja e njohurive por edhe të të kuptuarit tonë për realitetin shoqëror e politik. Kjo fillon me parashtrimin e një apo më shumë pyetjeve hulumtuese rreth problemit që na preokupon ose fenomeni që na intereson, këto pyetje rrjedhin apo udhëhiqen nga një teori duke i sfiduar përmes hipotezës të cilat  duhet përfundimisht ti nënshtrohen vlerësimit dhe matjes nëpërmjet testimit që rezulton me konkluzione .

Procesi i kërkimit shkencor përbëhet nga disa faza që janë të ndërlidhura të cilat jnë:

1.       formulimi i teorisë

2.       operacionalizimi

3.       përzgjedhja e teknikave kërkimore

4.       analiza

5.       interpretimi i të dhënave

Qasjet kryesore metodike në studime politike ndahen në:

Qasjet normative, që konsistojnë rreth asaj se “SI DUHET TË JETË” vlera dhe jo “SI ËSHTË”.

Qasja kërkimore empirike, e cila mundohet që realitetin politik ta hulumtojë dhe interpretojë në mënyrë sa më objektive përmes: vrojtimeve, përvojave, instrumenteve dhe metodave të caktuara shkencore duke testuar tezat dhe matur të dhënat e fituara, në kuptimin e verifikimit dhe falsifikimit të tyre (sipas tezës së Karl Popper-it), gjithnjë duke u nisur pyetja se ÇFARË ËSHTË ose edhe SI ËSHTË.

Ndersa qasjet teorike normative e vlerësojnë botën duke gjykuar më shumë sesa duke analizuar, ato empirike e përshkruajnë atë përmes observimeve sistematike dhe gjetjeve të lidhjeve kausale.

Metodat e hulumtimit për nga mënyra e veprimit mund të jenë kuantitative dhe kualitative. Përmes metodës kuantitative ose cilësore ne sigurojmë kuptimin dhe sqarimin e rasteve studimore, objekteve të hulumtimit nga prizmi historik e filozofik. Duke grumbulluar të dhënat e informacione me qëllim të krahasimeve të rasteve apo duke u bazuar në një rast të vetëm studimor.

Ndërsa te metodat kuantitative ose sasiore mbështetemi tek të dhënat numerike që janë zakonisht të prezantuara në trajtën e statistikave. Kështu, çështjet e hulumtuara përmes të dhënave të matura tentojmë ti interpretojmë duke shfrytëzuar indikatorët dhe matësit pak a shumë konkret, për të mberritur  te rezultatet e duhura.

Megjithatë, se çfarë të dhënash dhe studimesh do të ofrohen, varet në masë të madhe, se si bëhet studimi, konkretisht se me çfarë metodash kërkohen të dhënat, si analizohen dhe se si interpretohen këto të dhëna. Duke i`u referuar studiuesit të spikatur Ëilliam N. Dunn, kërkimet në shkencat politike zakonisht i`u referohen dhe orientohen rreth pyetjeve si psh:

      Cila është çështja për të cilën kërkohet zgjidhja?

      Çfarë qasje duhet ndjekur për të zgjidhur këtë çështje?

      Çfarë rezultati pritet të arrihen?

      A e mundësojnë këto rezultate zgjidhjen e çështjes së caktuar?

      Çfarë masa shtesë duhet ndërmarrë nëse këto veprime nuk do ishin të mjaftueshme?

      Cila alternativa duhet ofruar në këtë rast?

Siç edhe kemi theksuar më herët studimi kërkimor politike është inter-disiplinare prandaj edhe metodat e perdorura janë të huazuara nga fusha të tjera shkencore. Të gjitha këto disiplina si dhe metodat e tyre janë të ndërvarura dhe interferojnë edhe me faktorët e tjerë të cilat nuk duhet të anashkalohen. Ndërsa matjet e indikatorëve brenda politikave përkatëse mund të bëhen në forma statistikore, përmes figurave dhe të dhënave qoftë ekonomike apo nga anketimet e opinionit public ose përmbajtësore përmes shqyrtimit ligjor, apo politik, ose edhe në formë të krahasimeve me politika të ndryshme të vendeve tjera etj. Metodë unike, ideale dhe të caktuar nuk ka, ajo varet kryekëput nga vet objekti i studimit. Mirëpo një ndër mënyrat e kerkimit me të shpeshta dhe më të përhapura në shkencat politike është padyshim metoda krahasuese, që njihet edhe si “metoda mbretëreshë e shkencave politike”.

Kjo metodë nënkupton krahasimin e dy apo më shumë objekteve të studimit. Metoda krahasuese përbëhet prej konstatimit të ngjashmërisë dhe ndryshimeve në mes të dukurive të ndryshme, për shembull, të kuptohen dhe të interpretohen më mire shtetet dhe politikat e caktuara të tyre, shkalla e zhvillimeve ekonomike, niveli arsimor, administrimi, menaxhimi i burimeve etj. Krahasimet mund të bëhen ndërmjet fushave, faktorëve dhe aktorëve të ndryshëm, apo edhe ndërmjet shteteve ose organizatave të ndryshme. Në aspektin kohor mund të jenë:

v  Diakron - pra në kohë të ndryshme.

v  Sinkron - në kohë të njëjtë.

Ndërsa në sferën hapësinore studimet krahasimtare mund të jenë:

      Brenda-shtetërore (p.sh. krahasimi i partive politike të një vendi)

      Ndër-shtetërore (p.sh. krahasimi i të ardhurave mesatare apo shkallës së papunësisë mes dy apo më shumë shteteve).

      Ndër-rajonale (modelet krahasuese mund të përdoren ndërmjet rajoneve në disa aspekte si p.sh: politikat energjetike në Ballkan dhe Skandinavi apo politikat tregtare ndërmjet Amerikës Latine dhe Azisë qëndrore, etj.

      Globale, në të cilat bëhen krahasimet mes rendeve botërore në kohëra të ndryshme me karakter të përgjithshëm siç është rasti ndërmjet Pax Romana dhe Pax Americana ose hulumtimi për ngrohjen globale, vrima e Ozonit, popullsia botërore, terrorizmi etj.

Kjo metodë ka vlerën e vet praktike, sepse duke krahasuar dukuritë e ndryshme shoqërore, institucionet e ndryshme qeveritare dhe duke zbuluar vetitë e njëjta apo te ndryshme nga ky krahasim, konstatohen përparësitë apo mangësitë konkrete e asaj qe dëshirojmë te studiojmë dhe te njohim. Janë të njohura raportet e shumta ndërkombëtare, rajonale dhe kombëtare që bazohen në metoda krahasuese dhe që publikohen periodikisht për çështje të caktuara. Të tilla mund të jenë kërkimet statistikore të numrit të veprave kriminale apo të konflikteve të armatosura, shkallës së papunësisë, barazisë mes meshkujve dhe femrave në tërë vendet e botës nga institucionet qeveritare dhe organizatat joqeveritare ndërkombëtare, indeksi i zhvillimit njerëzor (Human Development Index) nga OKB-ja, liritë politike nga Instituti Freedom House, shkalla e korrupsionit nga organizata Transparency International, Conflict Barometer nga Fondacioni Bertelsman, e kështu me radhë. Përveç për studime të politikave publike krahasimet e tilla përdoren sidomos në marrëdhënie ndërkombëtare si dhe ekonomi. Mirëpo, të dhënat e tilla krahasuese për analiza të politikave preferohen zakonisht për një numër më të vogël shtetesh duke u fokusuar më shumë në përmbajtje sesa në përgjithësime të çështjeve përkatëse. Përzgjedhja e rasteve studimore mund të bëhet duke u bazuar në raste me ngjashmëri më të përafërta (most smilar systems design) dhe atyre me dallime më të mëdha (most different systems design).Varësisht prej intencionit të hulumtimit dhe vet natyrës së objektit të studimit bëhet përzgjedhja edhe e rasteve studimore dhe numrit të tyre. Një metodë mjaft e popullarizuar është modeli i rasteve të veçanta studimore (case study), që mundëson përqendrimin në një fushë të caktuar politike dhe përfitimin e rezultateve me specifike. Kjo mënyrë, është edhe klasike apo të themi konvencionale gjatë studimit të politikave publike. Në kuadër të saj mund të shërbehemi me intervista të ekspertëve, analizave të dokumenteve dhe dispozitave ligjore, analizave të ligjërimit, anketimeve etj. Kurse kerkimi i opinionit apo anketimi mbetet një ndër metodat më të përhapura dhe nder me te preferuarat gjatë kërkimeve të shumta rreth dukurive shoqërore e politike. Sot zgjedhjet demokratike as që mund të imagjinohen pa anketime e sondazhe të tilla. Në politike, rezultatet e dala nga sondazhe te tilla merren edhe si indikatorë teë sukseseve apo dështimeve të politikave si dhe ndikojnë mjaft në procesin e politikëbërjes dhe vendimmarrjes. Madje edhe ekonomia e ka përvetësuar aq shume kërkimin e opinionit sa qe e konsideron një komponent të pandarë të tregut dhe të marketingut. Përveç metodave të lart-përmendura, në shkenca shoqërore mjaft e përhapur është edhe Vezhgimi si dhe Ekspetimenti (social). Gjithashtu edhe analiza përmbajtësore e teksteve dhe dokumenteve përben një metodë, e cila sidomos në studime të politikave preferohet shumë.

Së fundi duhet mbajtur mend një postulat në Shkencën e Kërkimit:

Metodat janë të varura nga teoritë, ndërsa teoritë të ndërlidhura me hipotezat, dhe hipotezat me pyetjen hulumtuese dhe të gjitha këto nga të dhënat respektive të cilat duhen interpretuar dhe analizuar. Njohuritë tona shkencore si dhe rezultatet e kërkimeve shkencore varen nga saktësia, objektiviteti si dhe lloji adekuat i metodës kërkuese.

Kërkimi Shkencor

Çfarë është kërkimi?

Kërkimi është një aktivitet ose një grup aktivitetesh të organizuara sistematikisht me qëllim për të përballuar më mirë një problem a fenomen.

Metodologjia është bashkësia e strategjive mbi bazën e të cilave problematika e një aspekti, për ne problematikat sociale dhe politike, bëhen objekt studimi.

Ndryshe nga sa është besuar deri tani, metodologjia nuk është vetëm mbledhja dhe analizimi i të dhënave. Metodologjia kërkimore synon hartimin e strategjive bindëse, të cilat përmes rregullave dhe parimeve synojnë të ofrojnë një sistem pune me kritere të logjikshme. Pikërisht mbi bazën e këtij sistemi logjik studiuesi apo kërkuesi provon vërtetësinë apo falsitetin e një hipoteze.

Faktet e mirëqëna. Të gjithë e dimë që po të mos marrësh frymë, vdes; Indigjenët e Amazonës flasin gjuhën piraha; Arusha e madhe është një yllësi me 7 yje, ku secili është një galaktikë më vete. Nga i dimë këto? Është e kotë ta shtrojmë këtë pyete, sepse do të ngjajmë qesharakë. Por mund të shtrojmë pyetjen tjetër...A kam vdekur ndonjëherë nga mos marrja frymë? A kam qënë ndonjëherë në Amazonë mës fiseve indigjene? A e kam vizituar ndonjëherë Arushën e Madhe? Arsyeja pse i shtroj këto pyetje, që mund të ngjajnë qesharake, është për të treguar që një pjesë të madhe të infomacionit dhe dijes, ne e kemi të mësuar, pra pak bazohet në eksperiencën tonë personale. Është vetë pjesë e proceseve socializuese në shoqëri, ku secili prej nesh duhet të dije gjërat që di dhe grupi, përndryshe humbasim përkatësinë nga ky grup social.

Duhet patur parasysh që në shkencën e kërkimit një pohim duhet të ketë dy karakteristika bazë:

1.       Aspektin logjik

2.       Aspektin empirik

Këtu sapo kemi shkelur në terrenin e Epistemologjisë, që është shkenca e të njohurit, nga e cila rrjedh metodologjia që është shkenca e “të gjeturit si”. Problemet sociale dhe padyshim ato politike janë të larmishme, jo vetëm në llojin e tyre, por mbi të gjitha në specifikat që marrin në grupe, shtete, organizata, institucione etj, prandaj një njohje sa më empirike e këtyre problemeve do të ishte bazë e mirë për ndërtimin e strategjive të ndërhyrjes në funksion të zgjidhjes së këtyre problemeve.

Konceptet dhe termat bazë në Kërkimin Shkencor

Teoria është një bashkësi konceptesh të ndërlidhura që drejtojnë veprimet dhe nocionet.  Teoritë sigurojnë orientime ose udhëzime për të ndërhyrë dhe ndihmuar, për të shpjeguar gjëra, fakte që nuk janë plotësishtë të qarta. Teoritë duhen konceptuar si një ndërthurje e asaj që është e ditur me ato që hamendesohen, pra me gjëra që hipotetikisht mund të qëndrojnë (hipotezën do ta shohim pak më poshtë). 

Teoritë kanë tre funksione qëndrore organizimi, shpjegimi, parashikimi. Duhet patur parasysh që kërkimi shkencor që secili bënë ndikohet në mënyrë të ndjeshme nga teoritë që studjuesi zgjedh për tu bazuar. Teoritë për studjuesin e Shkencave Politike dhe shoqërore në përgjithësi, udhëhiqen ndjeshëm nga parashikimet rreth botës, realitetit në të cilin ne operojmë. Një teori mund të krahasohet më një hartë mendore ku shihen rrugët dhe shtigjet e drejtimit shkencor. Një teori e mirë dhe rezistente në kohë, padyshim i hap rrugë qindra studimeve shkencore të mapasëshme.

Hipoteza është një pohim i shprehur si një deklarim. Është një premisë që mund të përdoret si bazë për kërkimin shkencor në Shkencat Politike. Babbie (1986) e përcakton hipotezën si: një pritje rreth asaj se si gjërat duhet të jenë në botë, nëse parashikimet teorike janë të sakta”. Hipoteza duhet konsideruar si versioni formal i hamendësimit të studjuesit, i cili më pas i`a nënshtron këtë hipotezë një procedure të komplikuar dhe të hollësishme testimi, kjo procedurë njihet si Testimi i Hipotezës. Hipoteza mund të parashikojë një drejtim ose të shpreh një marrëdhënie të pranueshme mes variblave (për të cilët do flasim më pas). Ato që njihen si hipoteza rstësore, apo neutrale jane shumë të shpeshta, një rast mund të jetë “nota mesatare e universtetit varet nga nota mesatare e shkollës së mesme”, kjo nuk aspak e vërtetë, madje nuk ka asnjë lidhje mes të dy pjesëve të hipotezës. Në këtë rast hipoteza quhet e pavlefshme. Hipoteza e pavlefshme na tregon se nuk ka asnjë korelacion, qoftë ngjashmërie qoftë dallimi mes subjekteve që krahasohen.

Variablat njihen edhe si ndryshorë dhe paraqesin një koncept të matshëm siç mund të jetë mosha, pesha, pasuria, bindja politike etj. Variabli na tregon se subjektet për të cilët ne po mbledhim të dhëna, kanë një numër të pafundëm dallimesh në dimensione të ndryshme. Variablat mund të mendohen si rregulla për klasifikimin e njerëzve, qëndrimeve, besimeve etj në kategori të ndryshme (Kidder & Jud, 1986). Duhet patur parasysh që vlera e variablit është e ndryshueshme.  Variablat mund të jenë diskrete dhe që shfaqin zgjedhjet “ose.../ose..., pra një njeri mund të jetë ose femër osë mashkull, një shtet mund të jetë ose i madh ose i vogël. Nga ana tjetër variablat mund të jenë dhe të vazhdueshëm, pra janë të vazhdueshëm në kuptimin e variacionit të tyre, brenda një sërë mundësish, psh. kur masim nivelin e demokracisë së një shteti, sipas një sistemi pikëzim nga 1 deri në 100, shteti që është subjekt i studimit tonë mbase nuk është 100 pikë, por le të thëmi variojnë nga 85-90 pikë demokraci.

Variablat ndahen në:

Variabla të pavarur, janë variabla që mendohet se influencojnë fenomenin që kemi objekt studimi. Psh. papunësia është një variabël i pavarurë nesë ne studjojmë problemin e alkolizmit. Duhet patur parasysh që variablat e pavarur janë të kontrollueshëm dhe te manipuleshëm nga studjuesi.

Variabla të varura, janë ndryshorët të cilët studjuesi përpiqet t’i parashikoj, pikërishtë reagimin e variablave të varur duam të shohim dhe të masim në një studim kërkimor. Variabli i varur në një studim, mund të shërbej si variabël i pavarur në një studim tjetër.

Atributet - atributet janë pjesë komponente të variablave, psh. atributet e variablit “gjini” janë Femër/Mashkull; pjesë e variablit “regjim politik” janë Demokraci liberale/Diktaturë/etj.

Të dhënat përfshijnë të gjithë informacionin që mblidhet gjatë një studimi por që ende nuk është analizuar dhe përpunuar. Do më thënë quhen të dhëna të gjitha informacionet që merren dhe i nënshtrohen analizës së përpunimit metodologjik. Për të ekzaminuar të dhënat studiuesi përpiqet të gjejë rrugën që e ndihmon për të kuptuar problemin ose fenomenin që ka në shqyrtim.

Matjet kur flasim për kërkimin në shkencat sociale, ku bëjnë pjesë edhe shkencat politike, duhet patur parasysh një nocion “diçka që përcaktohet mund edhe të matet”. Nëse do na duhej t’i japim një përkufizim matjes mund të themi që është procesi për të kuatifikuar pozitën shoqërore, qëndrimet, sjelljet dhe konceptet teorike. Në lidhje me matjen ekzistojnë dy aksioma të Walter Hudson (1977):

Nëse nuk mund të kryeni matje të një problemi, atëherë ai nuk ekziston”.

“Nëse nuk mund të kryeni matje për problemin, atëherë nuk mund ta trajtoni atë”

Subjekti është personi, shteti, partia, institucioni që merr pjesë në studimin kërkimor. Përmes subjekteve merren të dhënat të cilat më pas do t’i përpunojmë, ekzaminojmë, masim dhe analizojmë.

Korrelacioni është një madhësi statistikore që na ndihmon të kuptojmë relacionin mes dy variablave. Pra, përmes korrelacionit ne zbulojmë lidhjen e shkakësisë. Megjithatë jo të gjithë korelacionet qëndrojnë, kështu psh. para disa kohësh doli një lajm sipas të cilit ekziston një lidhje mes nivelit të inteligjencës dhe të qenit miop, kjo sepse, sipas studimit, miopët dilnin më mirë në testet e inteligjencës. Por kjo nuk do të thotë aspak që korrelacioni është i dykahshem, pra askush nuk mendon që do të rrisë inteligjencën duke u bërë miop. 

Detyra Plote

Metodat, Metodologjia, Llojet e Metodave.

Metodat, Metodologjia, Llojet e Metodave.

Kursi synon t`i përgatisë studentët të flasin një gjuhë të përbashkët metodologjike që bën të mundur që studentët të arrijnë një pjekuri në kërkimin shkencor ku të kritikojn njëri- tjetrin të bashkëpunojn me njëri-tjetrin duke patur një

bashkëpunim të tillë nga aspekti metodologjik, pavaresisht deges specifike. Nje nga funksionet bazë të metodologjise eshte pikerisht ky: I. standartizimi disiplinor dhe gjuha e përbashkët. Për disa disiplina si. p.sh.,shkenca Politike është e pamundur te flasësh për të si per nje dege te veccantë nëse, mungon nje kuptim i perbashkët dhe nëse është e pamundur te bihet dakort per metodat e perdorura ne kete discipline (shih European Thematic Network for Politicat Science/EPSNet, 2003:2). Pra, identiteti disiplinor i seciles degë varet sa nga permbatja teorike dhe ceshtjet, shqetësimet e përbashkëta që ngre aq dhe teresia e metodave që perdor.

2. Funksioni i metodave lidhet me legjitimitetin që perdorimi I sakte I metodave I jep punimeve shkencore te bera në institucione të ndryshme akademike e kërkuese në të gjithe globin. Megjithese disa pozicione teorike mund te jenë më, të privilegjuara në universitetet e disa vendeve me shume se në të tjera-p.sh teorite post-strukturaliste nuk shihen me aq besim ne SHBA sesa mund te shihen ne France (shih me poshte te pjesa teorike)-per sa kohe qe metodologjia e perdorur eshte rigoroze, konsistente me teorinë e perdorur, koherente dhe shkencerisht e pranuar si e tille, ajo e ben punimin shkencerisht te vlefshem dhe te besueshëm. Ne kete mënyre, metodologjia eshte nje lloj 'pasaporte' e kerkimit shkencor per t'u pranuar si e barazvlefshme ne cdo hapesirë e institucion tjeter ku behët shkencë.

Studimet e degeve te shkencave humane dhe shkencave sociale ne vendet ish-komuniste kane pasur probleme te theksuara ideologjizimi para viteve 90. Keshtu, psh dege si filozofia dominohej vetem rrymat marksiste dhe metodat e perdorura ishin ato metoda te cilat ishin ideologjikisht te pranueshme. Po ashtu dhe disiplina si historia, gjeopolitika, marredhëniet ndërkombëtare etj influencoheshin nga ligjerimi dominant politik (mbi lidhjen e ideologjise me historine ne tekstet shkollore shqiptare te para 90 shih Egro, (2007) Historia dhe Ideologjia. Nje qasje Kritike e Studimeve Osmane ne Historiografine moderne shqiptare, Tirane: Maluka)

Fundi i viteve 80-fillim i viteve 90 pa nje zhvillim te jashtezakonshem ne shkencat sociale dhe ne vendet e Evropes Perëndimore dhe SHBA. Shume të vërteta të padiskutueshme ne lidhje me 'Lindjen, Perendimin', 'aktori racional', 'interesi kombëtar' etj , që u bene objekt diskutimesh sidomos në disiplina si marrëdhëniet ndërkombëtare, shkenca politike etj, Bashkë me rënien e ketyre supozimeve me botën e  e vërteteë, u lekund dhe pushteti i padiskutueshëm deri atëher I empiricizmit  dhe nën-IIojeve të tij. Gjithashtu, ndarja mes disiplinave filloi te shihej jo me aq e ndarë me thikë sa para rënies së perdes së hekurt. Ne marrëdhëniet ndërkombëtare dhe në shkencat politike, studiuesit filluan te perdorin metoda kerkimi të perdorura tradicionalisht ne disiplina si antropologjia, studimet kulturore si puna etnogafike apo te mësonin nga shkencat humane dhe posaccerisht nga linguistika, semiotika etj (sidomos në lidhje me metoda si analiza e ligjërimit apo analiza dokumentare). Interdisiplinariteti u ndoq nga një tendencë dhe këtu vlen të theksohet se kjo tendecë sa vjen e rritet, kombinimi i metodave sasiore me metodave cilësore, pra kjo tendency mund të themi se sot po mbizotëron.

Në themelet e ccdo kërkimi shkencor qëndrojnë metodat ose me emrin e tyre grek, methodas. Sicc e saktëson Jonathan Grix ne librin e tij 'ccmitizimi hulumtimit pasuniversitar: Nga Master! ne Doktorature' (2002), njeri kuptim i metodave është 'rruga drejt dijes'  Kuptimi i dyte i fjales do te thote 'reflektime mbi perpjekjen per te mbledhur dije . Këto dy kuptime nuk jane ekuivalente, pra të

njëjta: Nëse kuptimi i parë thekson mënyrën e arritjes drejt dijes, kuptimi i dyte shpreh nevojën e reflektimit mbi këtë mënyrë. Dmth, koncepti i metodes mbart në vetvete si kuptimin strategjik (dmth mënyrën se si të gjejme materiale) dhe atë meta-teorik (pse keto menyra dhe jo disa tjera? Cilat jane implikimet e zgjedhjeve tona metodologjike)? Keto dy pyetje qe me linden nga vete kuptimi i termit, jane pyetjet baze te ketij kursi. Keto të dyja janë të lidhura në mënyre të pazgjidhshme sepse ccdo vendim që ne marrim mbi strategjitë qe do të përdorim, bazohet mbi disa premisa dhe presupozime se si punon bota, si mund te dime në x, y mbi botën sociale dhe cc'farë gjendet aty jashte dmth në botën reale.

-Nëse lënda Kërkimi shkencor është më tepër e fokusuar në reflektimin mbi përpjekjen për të mbledhur dije, ky kurs kete semester perqendrohet me shume në rrugët me ane te cilave ne gjejme dicka, ose i japim pergjigje nje pyetjeje qe kemi ngritur per tezen e diplomes por jo vetëm kaq ne mund të përpiqemi ta drejtojm temën tonë të diplomës drejt një kërkimi ku të mbajmë parasysh pyetjen e parë “rruga drejt dijes”.

Nje dallim i rendesishem midis Metodave dhe Metodologjise:

Jonathan Grix i Universitetit të Birminghamit ne Angli bën nje dallim te qartë midis  metodave dhe metodologjisë. Sipas tij, metodologjia i referohet logjikës që e përshkon një kërkim shkencor në tërësi dhe me kufizimet dhe potencialet e teknikave dhe procedurave kërkimore të vecanta, Si e tille, metodologjia ka te beje me nje gamë konceptesh dhe kuptimesh rreth Botes sociale dhe marredhenies tone me këtë botë. Metodat janë vecse mjetet, teknikat dhe proccedurat me të cilat ne analizojme materialin empirik dhe arrijme në rezultatet e kërkimit shkencor,pra e thenë me fjalë më të thjeshta metodologjia është një gamë e madhe e kerkimit shkencorë, një shumësi metodash ndërsa metoda është një rrugë shum më konkrete.

Të kërkuarit dhe të shkruarit akademik dallon në shumë aspekte nga profesione të tjera te ngjashme sic janë të krijuarit artistik apo te raportuarit mediatik apo punes administrative. Megjithatë ka nje gjë të perbashket me keto profesionë: hulumtimi shkencor kërkon që më e pakta të njihen veglat e punës. Ndonjëhere njohja e këtyre veglave të punës eshte vitale: puna kërkuese pa njohjen e këtyre veglave jo vetëm që s'mund të behet mire por ka mundesi që të jeteë e pamundur.

Ne kete aspekt, hulumtimi akademik nuk eshte dhe aq i ndryshëm nga puna e rrobaqepesit: si mund te punojë një rrobaqepes pa ditur funksionin dhe përdorimin e gërshërëve, metrit, etj? Secila vegël ka funksionin që lidhet

rrobaqepes pa ditur funksionin dhe përdorimin e gërshërëve, metrit, etj? Secila vegël ka funksionin që lidhet me nje aspekt dhe me nje faze ose hap te qepjes se rrobave. Keshtu dhe metodat e ndryshme korrespondojne me nje lloj te caktuar hulumtimi, me nje pyetje specifike qe ngremë dhe me pozicionin tonë teorik apo etik mbi nje ceshtje. Jo më pak, përzgjedhja e metodave varet nga premisat e ndryshme ontologjike dhe epistemologjike te autorit apo te shkolles teorike ku ai bazohet. Përvecc rrugëve me anë të të cilave arrijmë te rezultatet kerkimore ose te e ''verteta, metodologjia në këtë kurs do të përfshijë dhe hapat e procedimit kërkimor si dhe aspekte qe lidhen me leximin kritik, te menduarin kritik, hapat e kerkimit shkencor dhe ne fund . me shkrimin akademik. Shkrimi akademik duhet te shihet si nje zhaner krejt i veccante dhe i dallueshëm nga të shkruarit për median, te shkruarit letrar apo per funksione te tjera. Elementet e shkrimit akademik dhe hapat e procedimit kerkimor do te shtjellohen në orët në vijim.

C'farë është shkenca; si ndryshon shkencat sociale nga shkencat e natyrës?

Njëri perkufizim shume minimalist dhe pozitivist i shkencës është ai si një përdorim objektiv të shqisave. Sipas Chalmers:

'Ajo c'ka e bën shkencën e'vecantë prej fushave të tjera të mendimit është se bazohet mbi fakte. Kjo presupozon se faktet jane ide rreth botës të cilat kanë dalë si rezultat përdorimit te paparagjykuar dhe te kujdesshëm të shqisave tona. Pra, shkenca bazohet mbi atë c'ka shohim, dëgjojmë dhe prekim më shumë se sa mbi opinione personale apo imagjinate. Nëse vëzhgimi I botës bëhet në mënyrë të kujdesshme dhe te paparagjykuar, atëhere faktet që dalin si rrjedhoje e këtij vezhgimi do të përbëjnë patjetër bazën e sigurtë dhe objective të shkences (Chalmers, 1999:1).

Sipas ketij perkufizimi, c'fare nenkuptohet ne lidhje me punen shkencore dhe menyren si arrihet? Nenkuptohet qe eshte e mundur qe fenomenet   shoqerore te vezhgohen ne menyre krejt objective dhe jo emocionale. Sipas ketij perkufizimi te shkences, vezhgimi I botes sociale nuk eshte i ndryshem nga vezhgimi i botes natyrale.

Sipas nje te kuptuari tradicional dhe pozitivist te shkences, parimet baze te nje punimi shkencorjane te pakten 4:

•           Vlefshmeria (e te vertetes ose cfaredoje tjeter qe vezhgoni).

Besueshmeria (apo replikueshmeria e matjeve dhe gjetjeve te punes kerkimore ne nje kontekst tjeter me te njejtat vecori si ne rastin e pare te vezhgimit, ne cfaredo momenti tjeter)

•           Objektiviteti

•           Pergjithsueshmeria (e gjetjeve)

Objektiviteti mund te perkufizohet si nje bindje se ekziston nje lloj sistemi i perhershem antistorik, te i cili mund te bazohemi per te percaktuar natyren e racionalitetit, dijes, te vertetes, te se mires e te keqes ose te se drejtes. (Bernstein, 1983: 8). Kufizimi: Mosmarrja parasysh e te shkuares dhe e kontekstit historik te formimit te nje realiteti social, c'fare e beri te mundur dhe jo vetem ca e shkaktoi.

Besueshmeria: Te njejtat matje marrim ne kushte te njejta, variabla te njejta. POR, nje kritike e ketij kriteri eshte se kushtet sociale nuk jane kurre identike: Psh. dhe mos te ndryshoje asgje nga konteksti ne te cilin ne bejme intervista ne nje kohe x dhe ne nje moment tjeter y, te intervistuarit mund te rriten ndryshojne fizikisht. Keshtu studiuesft I duhet te vertetoje se nuk ka lidhje mes ketij ndryshimi dhe te dhenave te kerkimit shkencor.

Pergjithsueshmeria: Universaliteti

Sa me e madhe eshte pergjithsueshmeria, aq me i madh suksesi i punes kerkimore!

Objektivat e Shkences sipas ketij kuptimi pozitivist:

Cdo studim shkencor ka per objektive si te shpjegoje ashtu dhe te parashikoje per te ardhmen.

Sipas studimeve me qasje pozitiviste, puna kerkimore behet kryesisht empirike, pra qe bazohet mbi real itet te vezhgueshem me sy. Ashtu si ne shkencat natyrore, (psh ne fizike), suksesi i nje punimi te mire ne shkencat sociale eshte kur parashikimi del i vertete. Keshtu, metoda eksperimentale ka qene per shume kohe dominante dhe ishte baza e parashikimeve shkencore dhe ne fushat sociale, te pakten deri nga fundi i viteve 80.

Kufizimet e ketij perkufizimi pozitivist te shkences:

Njerez te ndryshem mund te shohin te njejtin objekt dhe te vezhgojne te njejtin fenomen shoqeror me te njejtin angazhim serioz dhe perqasje objective; megjithate ata mund ta shohin kete object nga pikeveshtrime dhe perspektiva te ndryshme.

1.  Pra pikeveshtrimi nga i cili e shohim nje fenomen, ka implikime direkte dhe per zgjedhjen e metodave per te analizuar kete fenomen shoqeror.

2.   Ligjet universale te fizikes nuk aplikohen ne realitete sociale qe jane shume me te komplikuara dhe me diverse sesa realiteti natyror: Ne veprojme brenda nje konteksti te caktuar, me specifiken e vet dhe dinamiken e vet sociale.

3.  Bota sociale eshte shume me e nderliktiar dhe e paparashikuar sesa laboratori ku behen eksperimente. Pra, Metoda eksperimentale nuk funksionon gjithmone sepse, a.Ndryshe nga metoda eksperimentale ne laborator (ne rastin e shkencave te natyres), rastet e studimit ne shkencat sociale ndikohen nga shume variabla te ndermjetem, pra faktore kontesktuale. Psh. Nese do te vrojtojme sesi lidhet'liberalizmi i vizave Schengen per qytetaret shqiptare' me 'rritjen e numrit te emigranteve nga Shqiperia drejt vendeve te BE-se' dhe e vezhgojme kete lidhje si para liberalizimit ashtu dhe pas (per te pare efektet), ka gjitiisesi faktore kontekstuale si p.sh nje krize ekonomike e mundshme ne Shqiperi apo ne BE qe mund te nderhyjne ne marredhenien mes liberalizimit dhe numrit te emigranteve.

b. Ndarja mes vrojtuesit dhe te vrojtuarit nuk eshte e prere me thike: Sipas Karl Popperit (te Iibri i tij ', ndryshe nga shkencat natyrore, ne shkencat shoqerore ne hasemi me nje

veprim te ndersjellte dhe te nderlikuar nepermjet vrojtuesit. Psh. Ndersa objekti jone i analizes mund te jete 'konflikti etnik' ne nje vend te caktuar, duke shkruar mbi kete ceshtje, realiteti i 'konfliktit' perforcohet. Jo me kot, studiuesit e qasjeve kritike thone se studiuesit kane pergjegjesite e tyre jo vetem nepermjet analizes qe u bejne fenomeneve sociale por dhe perzgjedhjes se objektit te tyre te analizes. Pra, pershkrimi i nje 'realiteti' social shpesh reifikon, pra perforcett dhe legjitimon kete realitet social. Psh. Ne rastin e Marredhenieve Nderkombetare, mund te argumentojme se nepermjet te folurit shume per konceptin e anarkise te sistemit nderkombetar dhe te rregullit te brendshem qe ekziston vetem brenda shteteve, studiuesit realiste kane perforcuar nje realitet social te caktuar. d. Shumellojshmeria e realiteteve sociale: Te folurit mbi nje realitet social do te perjashtoje dhe beje te pamundur te folurit mbi nje realitet tjeter.  Pra do te perfshijme gjithmone disa zera e perjashtojme te tjere.

c, Parashikimi i nje ngjarjeje pergatit terrenin dhe mundesine per nje ngjarje a realitet social. POR kujdes: parashkimi i nje ngjarjeje mund te sjelle dhe parandalimin e saj. Pra perzgjedhja e objektit tone te analizes eshte nje ceshtje etike dhe nuk mund te jete krejtesisht neutrale (objektive) !

Termat Baze

-Pozitivizmi  eshte  perqasja  e  fenomeneve  sociale  si  atyre  ne  natyre  (molekulat-

Sociologjia dhe Comte-fizika shoqeria)

-Empiricizmi ka te njejtin premise si pozitivizmi se ne thjesht kemi nevoje per fakte

objective. I vetmi dallim eshte se pozitivizmi eshte teoria ndersa empiricizmi eshte

metodologjia. Te dy bazohen ne hipotezen se faktet objective mund te vezhgohen e te

mblidhen pa u ndikuar nga interpretimet e ndryshme..

Metoda eksperimentale dhe e vezhgimit !

-Subjektivizmi: Impakti i ndergjegjes dhe karakterit njerezor ne sesi e sheh boten. Fokus

ne eksperiencat e ndryshme te gjithsecilit dhe menyres se si e interpretojme boten.

-Idealizmi: Fokus mbi idete-Idete luajne rolin e strukturave dhe shkaktojne veprimet

shoqerore. Rregullat dhe respektimni I tyre: keshtu, rregullat ekzistojne dh reflektohen nepermjet veprimit njerezor. Nderkohe, veprimi shoqeror nuk ka. kuptim jashte interpretimeve dhe kuptimeve qe ne I japim. Jeta shoqerrore mund te shpjegohet vetem nepermjet zgjedhjes dhe kuptimit qe njerezit I japin ngjarjeve dhe veprimeve. -Pozicione te ndermjetme qe mundohen te lidhin urat mes subjektivitetit dhe objektivitetit, ose mes perspektivave qe privilegjojne strukturen dhe atyre qe privilegjojne agjentet ose veprimin njerzor. Sipas Anthony. Giddens ka argumentuar qe veprimet ton ate perditshme kane vertet kuptime te ndryshme per ne, por ato ne njejten kohe edhe riprodhojne struktura shoqerore, qe me pas Iimitojne hapesiren e veprimeve tona (Giddens, 1984; 1996). Teoria e 'strukturimit' e Giddens (1987) eshte rrekur te gjeje nje rruge te mesme ne debatin e forte te dy dekadave te fundit mes 'agjensise dhe struktures5 (Shih leksionin e javes II)

-Post-modernizmi: Kjo eshte nje 'kishe' shume e gjere, asnje consensus per emrin. Postmodernizmi I referohet nje perspective kulturore sipas te ciles dija eshte locale dhe jo universal dhe aksidentale ose e rastesishme, qe do te thote se nuk ka standarte universal por vetem kontekste te caktuara dhe specifike qe mund te percaktojne kriteret e matjes dhe gjykimit te rasteve (Shembuj)

-qasjet post-moderniste kane te njejtat premise anti-themelore (anti-foundational) me metodologjite feministe (shembuj) -Post-strukturalizimi: Qasja metodologjike qe i pergjigjet post-modernzimit!

Historiku i revolucionit te Shkencave Sociale ne shek 20 dhe pas Luftes se Ftohte

-Ne fillimet e shek 20-shohim nje departamentalizim te Shkencave Sociale, pra disiplinat si shkencat politike, sociologjia, psikologjia etj ndahen dhe institucionalizohen si disiplina me vete, Kjo eshte kishe qene e paimagjinueshme per studiues te meparshem, psh si I. Kant apo dhe M. Ëeber te cilet kishin shkruar punime 'sociale5 shkencore por jo domosdoshmerisht ne shkenca politike apo marredhenie nderkombetare. Ky departamentalizim i shkencave sociale solli profesionalizimin e metejshem te studiuesve si dhe tendencen e kopjimit te shkencave te natyres ne shkenca sociale. Kjo ishte e dukshme vecanerisht me te ashtu-quajturin ;grupi i Vjenes' i viteve 30 dhe 'pozitivizimit logjik' te studiuesve te saj. Gjuha e kesaj rryme perfshinte terma si variablat, hipoteza etj.

Metoda ishte kryesisht eksperimentimi dhe vezhgimi i drejteperdrejte. Sipas ketyre studiuesve, fakte sociale: revolucionet sociale ndjekin logjiken e revolucioneve natyrore. Pas Luftes se Dyte Boterore, dhe ne fillim te viteve 50, Teoria e Zgjedhjes Racionale u be dominante ne Shkencat Sociale ne SHBA dhe Evropen Perendimore. Premisa Baze e kesaj teorie ishte se njerezit perpiqen te minimizojne humbjet dhe friken dhe maksimizojne perfitimin. Metodologjikisht, kjo qasje teorike sorri modelin e 'aktorit racionaP dhe nentipe tetij.

Nje ndryshim te madh ne kete qasje solli 'pragmatizmP i Herbert Mead dhe fokusi i tij mbi nderveprimin social. Parimet baze te pragmatizmit te Mead jane te pakten 4:

1. Nuk ka realitet objektiv I cili ekziston atje ne menyre te pavarur. Ne te kundert realiteti krijohet vazhdimisht si pasoje e veprimeve te njerezve dhe bashkeveprimit te tyre ne shoqeri.

2.  Kujtesa dhe dija e njerezve eshte selektive. Ca do te thote kjo? Njerzit mbajne mend ate dije dhe zhvillojne ate dije per boten qe u duhet dhe mund te bejne ndryshime kur keto dije nuk u hyjne me ne pune. Kjo vlen dhe per kujtesen ose impresionet qe mbahen.

3. Nga kjo rrjedh edhe ajo qe njerzit i identifikojne objektet sociale dhe fizike ne bote sipas funksionit qe keto kane per ta.

4. Se fundmi, mund t'l kuptojme njerezit vetem duke analizuar se c'fare bejne, Dmth, c'fare praktikash ndjekin. C'fare rregullash ndjekin, c'fare ritesh ose praktikash komunikimi ndjekin ose shpikin?

Po t'i permbledhim tre elemente jane kyc per nderveprimin simbolik:

1.  fokusi mbi bashkeveprimin mes botes shoqeroe dhe aktorit

2.   si aktori ashtu dhe bota shoqerore shihen si procese dinamike dhe jo si struktura statike, apo si objekte te pandryshueshme

3. Aftesia e aktorit per te interpretuar botes. Ketu ndergjegja nuk eshte e vecuar nga veprimi dhe nderveprimi por eshjet pjese integrate me te dyja.

Ne vitet 60, shohim nje revolucionarizim te shkencave sociale sidomos me strukturalizmin dhe punimet e Barthes, Levy-Strauss etj. Sipas ketyre studiuesve, veprimi i 'aktorit racionaP kufizohet dhe mundesohet nga struktura sociale ose gjuhesore te caktuara. Ne fundin e viteve 80 ndodhi vala e dyte e ndryshimeve ne shkencave sociale

dhe dalja ne pah e rrymave kritike, sipas te cilave studiuesi dhe objekti i studimit jo vetem qe nuk jane te ndara nga njera tjetren por ne fakt 'krijojne njeri-tjetrin'.

Llojet e Metodave dhe Perdorimi i tyre

Ne varesi te ketyre perspektivave dhe teorive qe I mbartin keto, kerrii metoda te Cilesore

dhe Sasiore! Metodat sasiore jane ata qe bazohen mbi nje numer te madh njesish analize

perpiqen te krijojne lidhje korrelacioni mes variablave ne nje konteskt gati-gati

eskperi mental.

Kritika e metodave sasiore:

Disa nga kritikat me te shpeshta qe marrin hulumtuesit qe bazohen ne metoda sasiore jane si me poshte:

1.  hezitojne te bejne lidhje shkakore mes variableve dhe limitohen tek lidhjet korrelative,          

2.  neglizhojne shume shpesh kontekstin specific kulturor dhe social ne te cilen operojne 'variablat"qe masin.

3.         perqendrohen kryesisht ne matje dhe rrjedhimisht e kane te veshtire te masin permbajtjen e koncepteve te tilla si besim 'devijim', 'mirekuptim' etj,

4.  pretendojne se studimet e tyre jane objektive dhe te 'pastra' nga cdo lloj subjektiviteti, por harrojne qe dhe shkencetaret e metodave sasiore jane vete pjese e nje konteksti social dhe pyetjet qe ngrene dhe fokusi i tyre eshte I ndikuar nga ky kontekst.

Matjet ne punimet qualitative: si matet eksperienca njerezore dhe sociale?

-etnografia

-metodat krahasiiupre

-anketimet

-intervistat

-rasti ose 'case study'

-Analize ligjerimore

-Analize dokumentare

-metodat inter-disiplinore ose te kombinuara

10

Pyetje per te reflektuar:

1.         Ku ndryshojne shkencat sociale nga shkencat humane (ose humanitetet si historia, teori e letersise etj)

2.         C'fare eshte shkencore rreth 'shkencave politike' dhe 'shkencave te komunikimit'

3.         A duhet qe punimi shkencor te vieresohet mbi kritere te tjera te 'jashtme' pervec besueshmerise, objektivitetit dhe pergjithsueshmerise?

Detyra Plote