10/14/14 ~ Detyra Kursi Shqip

ILIADA

Këngë dhe tregon ngjarjet e 51 ditëve nga viti i fundit të luftës së Trojës, duke pasur si strumbullar të veprimit zemërimin e Akilit, princit të fisit të Mirmidonëve, kundër Agamemnonit, kryekomandantit të ushtrisë greke.

Ngjarjet që tregohen, përshkruhen ose permenden në Iliadë janë këto:

Fiset greke kanë dhjete vjet që nën komandën e Agamemnonit, princit të Mikenës, po luftojnë rreth mureve të Trojës pa asnjë përfundim. Ushtria greke po shfaroset nga një murtajë që i ka dërguar perëndia Apollon, pse orakullit të tij, Krisitt, i ka marrë si skllave të bijën Agamemnoni dhe s’ka dëgjuar t'ia ktheje t’etë. Pasi falltari Kallkant zbulon para së gjithëve shkakun e së keqes, nga e cila po vuajnë grekët, Akili, prijësi i Mirmidonëve, kërkon me këmbëkunglje që të lirohet bija e Kristit për të zbutur mërinë e Apollonit. Agamemnoni është i shtrënguar të pranojë, por për inat i rrëmben me forcë Akilit skllaven e tij, Brizeidën. Akili zemërohet dhe tërhiqet nga lufta bashkë me njerëzit e vet. E ëma e tij, perëndesha Teti, merr nga i pari i perëndive, Zeusi, premtimin se do ta kthejë rrjedhën e luftës në dëm të grekëve.

Si hiqet menjëanë Akili, Agamemnoni e prijësat e tjerë nuk kanë sukses në përpjekjet e tyre për të siguruar fitoren. Dështon edhe orvatja për t’i dhëne fund luftës me anë të një dyluftimi në mes dy shkaktarëve kryesorë të saj: grekut Menela, i shoqi i pare i së bukurës Helenë, dhe trojanit Parid që erdhi e ia rëmbeu. Zhvillohet një luftë e përgjakshme, në të cilën marrin pjesë dhe perenditë, që ndihmojnë njërën pale, të tjerët tjetrën. Në dyluftimin e zhvilluar midis heroit trojan Hektorit dhe trimit grek Ajaksit nuk fiton as njëri as tjetri. Pas një dite armëpushimi lufta ndizet përsëri. Më kot Agamemnoni kërkon të pajtohet me Akilin e ta tërheqë përsëri në luftë. Fitorja kalon në anën e Trojanëve që i ndjekin armiqtë gjer në llogoren e tyre. Ushtria greke thyhet keq dhe zë të tërhiqet nëpër anijet. Në këtë gjendje kritike Patrokli, shoku më i ngushtë i Akilit, i lutet heroit që t'i jape armët e veta dhe ta lejojë të marrë pjesë në luftë. Kur patrokli del në fushë të luftës I veshur me armët e shokut të vet, Trojanët kujtojnë se është Akili dhe të tmerruar ikin përpara tij, po më pas ai vritet nga Hektori. Akili, sapo merr lajmin e hidhur, në kulm të pikëllimit vendos të marrë hakun e shokut të tij. Pajtohet me Agamemnonin dhe përgatitet të dale përsëri në fushë të luftës. E ëma I sjell atij një pale armë të reja. Beteja rifillon e tmerrshme. Akili bënë kërdi ndër Trojanët. Këta ia mabthin këmbëve, të llahtarisur përpara tij. I qëndron vetëm trimi Hektor. Pas një dyluftimi Hektori vritet dhe trupi i tërhiqet zvarrë pas qerrës së ngadhnjimtarit. Pastaj përshkruhen varrimi i Patroklit dhe lodrat e ndryshme që bëhen për nder të tij.

Si fashitet zemërimi, Akili pranon që ta marrë kufomën i ati i Hektorit, Priami. Poema mbyllet me vajtimet e gruas, të nënës dhe të kunatës së Hektorit, (Andromaka, Hekuba dhe Helena) mbi kufomën e heroit Trojan që ra në fushë të luftës duke mbrojtur vendlindjen e tij.

Si shihet “Iliada” është një poemë legjendare-historike, ku vendin e parë e ze lufta e paraqitur kryesisht nga ana e saj heroike. Po aty kemi edhe përshkrime të fuqishme të ndjesive njerëzore, ndër personazhet shquhen figura madhështore e Akilit, luftetar I patrmebur, i papërmbajtur, hero i lavdisë, shembull dhe figura më njerëzore e Hektorit, mbojtës trim e plot vetmohim i atdheut të vet, bashkëshort e prind i dashur e i ndjeshëm. Ndër figurat e grave spikat figura e Andromakës, tipi më i bukur fisnik i bashkëshortes që na ka lënë letërsia e vjetër.

Poema ka përshkrime të shumta e të ndryshme plot gjallëri e qartësi. Përshkrimin e gjallëron përdorimi i shpeshtë i krahasimeve të gjata (p.sh “Ashtu si dye erëra, Boreu e Eurosi, që fyejnë nga anë e Trakës, ngrejnë përpjet detin plot peshqë, duke pllakosur aty përnjëherësh, e dallga e zezë pështillet e ngrihet lartë duke përplasur me hope leshterikë për gjatë bregut të detit, ashtu ishte i trazuar dhe ziente në kraharor zemra e akeasve”) dhe ai i epiteteve ( Akili “ Këmbëshpejti”, Nestori “I shumëmequri”etj.).

Në poemen Iliada, Homeri jep të dhëna të ndryshme mbi Ilirët. Këto të dhëna shihen më së miri në librat:

Libri II 681 - 750 - 840 - 850

Libri X 430 -

Libri XVI 235 - 285 - 290

Libri XVII 290 - 130

Libri XXI 140 deri 180 - 205 - 210

Detyra Plote

Shteti Ilir nën pushtimin e Romës!

Politika e pushtuesve romakë në Iliri

Në vitin 167 p.K. pas pushtimit të Shkodrës, senati romak shpalli se ilirët do të ishin të lirë, se ata që u bashkuan me romakët në luftën kundër Gentit do të përjashtoheshin nga taksat, kurse të tjerët do të paguanin gjysmën e taksave. Pas kësaj romakët e ndanë Ilirinë në disa njësi administrative. Tokat ilire në veri të lumit

Mat deri në Danub u përfshinë në Provincën e Ilirikut, kurse tokat në jug të Matit u përfshhinë deri në Provincën e Maqedonisë. Në shek.IV pasuan ndarje të tjera. Iliria e Jugut u nda në 4 provinca: Prevali (me qendër Shkodrën), Dardania (me qendër Shkupin), Epiri i Ri (me qendër Durrësin) dhe Epiri i Vjetër (me qendër Nikopojën).

Liria e premtuar nga romakët nuk ishte tjetër veçse fillimi i nënshtrimit të plotë ushtarak të Ilirisë. Ndarjet administrative që u bënë dhe një sërë masash të tjera ekonomike e politike dëshmojnë se romakët që në fillim u përpoqën me çdo mënyrë të pengonin ribashkimin e tokave ilire. Ilirëve nuk u lejohej të mbanin flotë detare ose të ndërtonin anije. Ashtu si në Maqedoninë e pushtuar, edhe në Iliri asnjërit nuk i lejohej të tregonte ose të martohej përtej krahinës ku jetonte. Mbledhjet popullore mund të bëheshin vetëm brenda çdo krahine. Shtypja dhe shfytëzimi romak erdhi duke u shtuar. Një pjesë e banorëve u shpërngulën nga trojet e tyre. Shumë banorë u kthyen në skllevër. Taksat erdhën duke u rritur.

Pesha e rëndë e pushtimit dhe e shfrytëzimit bëri që ilirët të ngriteshin herë pas here në kryengritje, të cilat u shtypën mizorisht nga romakët. Në vitin 50. p.K., ngritën pirustët, dalmatët dhe më vonë parthinët. Por kryengritja më e fuqishme ilire është ajo që shpërtheu në vitin 6 e që vazhdoi vjet. Në kryengritje morën pjesë panonët, dalmatët, pirustët, desidiatët e shumë fise të tjera.

Kryengritësit krijuan një ushtri të madhe e përbërë prej 200 000 këmbësorësh e 9000 kalorësish. Drejtimi i përgjithshëm iu ngarkua dy udhëheqësve, Batos dhe Pinit. Komandantët e kryengritjes ishin shumë të guximshëm e të stërvitur mjaft mirë. Zemërimi i kryengritësve u drejtua veçanërisht kundër ushtarëve, tregtarëve dhe qytarëve romakë që ishin vendosur në Iliri, një pjesë e madhe e të cilëve u vranë. Kjo ngjalli tmerr te romakët. Perandori shpalli në senatin romak se, po të mos merreshin masa të shpejta, për 10 ditë armiku do të hynte brenda në Romë.

Në dy vjetët e parë kryengritësit e ruajtën përparësinë ushtarake mbi romakët, por më pas fiset panone u përçanë. Batoja i tradhtoi kryengritësit prandaj ata e kapën dhe e vranë. Pini, udhëheqësi tjetër i kryengritësve, u dorëzua te romakët. Kryengritjen e vazhduan dalmatët, desidiatët dhe pirustët. Kryengritësit treguan shkathtësi e vendosmëri të veçantë. Në raste rrethimi, për të mos u dorëzuar, ilirët udhëheqëshin me rrënjë e barishte, kurse gratë e qyteteve Metul e Arduba, që të mos u dorëzoheshin romakëve pushtues, u hodhën në zjarr bashkë me fëmijët e tyre ose u mbytën në lumë.

Lufta që bënë romakët për të shuar këtë kryengritje të madhe u quajt atë kohë si lufta më e tmerrshme që bënë romakët jashtë iItalisë. Pas shtypjes së kryengritjes, në vitin 9 qendresa ilire mori forma të reja. Përhapje të madhe në tokat e pushtuara ilire mori lëvizja e kaçakëve, të cilët sulmonin tregtarët dhe ushtrinë romake. Janë shumë të njohur në histori kaçakët dardanë e dalmatë, të cilët u shtuan në një numër tepër të madh.

Të gjitha këto luftëra në Iliri u shoqëruan me shkatërrime të mëdha dhe rënie ekonomike. Gjendja u keqësua edhe më shumë nga masat kufizuese që morën romakët. Në tërë shtrirjen e ilirëve u pakësua shumë numri i qyteteve. Disa u shkatërruan, të tjera u kthyen në fshatra ose në qendra garnizohesh ushtarake. Jeta qytetare u kufizua në një numër të pakët qytetesh. Qytetet që u ruajtën morën organizim social.politik romak dhe mbështeteshin në rritjen e shfrytëzimit skllavopronar. Ato qytete që morën statusin e kolonisë, si Shkodra, Dyrrahu, Bylisi, Butrinti et., patën një hov të ri zhvillimi.

Ngritje patën edhe municipet, qytete të vogla me pavarësi të kufizuar, si Ulpiana afër Prishtinës. Për shkak të interesave tregtare e ushtarake romake, një shtrirje të madhe mori rrjeti rrugor. Shumë e njohur në botën antike u bë Via (rruga) Egnatia, e cila lishte Dyrrahun e Apoloninë me Kostandinopojën. Në qytet morën një lulëzim të ri skulptura, mozaikët, ndërtimi i godinave zyrtare dhe i atyre argëtuese. Në Apoloni u ngritën odeoni, biblioteka dhe selia e këshillit të qytetit. Durrësi, me zhvillimin që mori, u quajt taverna e Adriatikut. Aty u ngrit edhe amfiteatri, ku bëheshin përleshje të gladiatorëve.

Ndërtime të reja u bënë në Butrint, në Shkup etj. Në fshat gjendja u keqësua pa masë. Tokat më të mira u shpronësuan dhe iu dhanë në pronësi kolonëve dhe veteranëve romakë, të cilët krijuan latifundet. Gjatë periudhës romakë u ndie ndikimi i artit e i kulturës romake si dhe i gjuhës Latine. Në shek.III-IV në Perandorinë Romake shpërtheu kriza social- ekonomike e politike dhe në vitin 95 Perandoria u nda në dy pjesë, në Lindore e në Perëndimore.

Që në periudhën e krizës ekonomike romake, në trevat ilire filloi një ripërtëritje e traditave etnike ilire në qytete e në fshatra. Efektet romanizuese të pushtimit nuk arritën të shuanin traditat etnike vendëse, meqenëse ilirët kishin një nivel të lartë kulturor dhe luftërat e vazhdueshme kundër pushtuesve e forcuan edhe më shumë ruajtjen e traditave vendëse në gjuhë e në kulturë.

Krijimi i bashkësive të lira fshatare ilire që në shek.III-IV, i dha në një hov të ri ripërsëritjes së trashëgimisë kulturore. Pas dhënies së qytetarisë romake të gjithë banorëve të lirë të Perandorisë romake (viti 212), ilirët filluan të luanin rol të rëndësishëm në ekonomi, në administratë e në ushtri, aq sa disa komandantë ilirë u shpallën perandorë të të gjithë shtetit romak. Gjatë shek.III-IV njihen si perandorë romakë me prejardhje ilire Kaludi II, Aureliani, Deci. Ndër perandorët romakë më të mëdhenj ilirë janë Diokleciani dhe Konstandini i Madh.

Detyra Plote