Statistik - STATISTIKA DHE PËRDORIMI I SAJ NË BIZNES.

PUNIM SHKENCOR

FAKULTETI I EKONOMI- TURIZMIT

Dega:EKONOMI-TURIZËM

Viti:II

Lënda:Statistik

Tema:STATISTIKA DHE PËRDORIMI I SAJ NË BIZNES.

Shpesh në jetën e përditshme me statistik kuptojm faktet dhe shifrat që karakterizojnë dukuri të ndryshme masive të jetës ekonomiko- shoqërore, të tilla p.sh numri I popullsis dhe ritme të ndryshme të saj, zgjatja mesatare e jetës, koeficientët e lindshmëris, vdekshmëris dhe migrimit etj.  

Statistika gjen zbatim të gjërë që përfshin të gjitha fushat e biznesit. Kështu p.sh përdore në prodhim , për planifikimin e produktit, për analizën e faktorëve ekonomikë dhe prirjet e biznesit, përgatitjet e buxheteve  të detajuar të shitjeve, të sistemeve të kontrollit, të gjendjeve të mallrave etj.

Shkalla e matjes nominale qshtë niveli më I ulët I matjes së një variabli. Ai përmban një sasi të vogël informacioni dhe si rrjedhojë ndaj të dhënave të kësaj shkalle mund të zbatohen një numër i kufizuar metodash statistikore.

per vlerat ne inervale Në qoftë se vlerat e karakteristiks janë të dhëna në intervale atëherë vlera e medianës llogaritet përmes formulës Kur numri i intervaleve është tek Kur numri i intervaleve është cift X1. Kufiri minimal i intervalit të medianës, Gjerësia(distanca) e intervalit të medianës, fm - Frekuenca e intervalit të mesorës , Ë1- Frekuenca komulative e intervalit paraardhës

Posedimi I tokës së familjeve të një lokaliteti në kosovë është dhënë përmes tabelës së mëposhtëme Pra në rast të frekuencave të kumulativit caktohet edhe intervali i mesores i cili ne këtë rast është 2.50-3.00 sepse gjendet në komulativin 297 Gjysma e familjeve të analizuara kanë më pak tokë se 2.851 hektarë ndërsa gjysma tjetër kanë më tepër se vlera e medianës Madhësia e pronës për familje në hektar Numri i familjeve Frekuenca komulative 0.50-1.00 12 3 1.00-1.50 42 54 1.50-2.00 66 120 2.00-2.50 83 203 2.50-3.00 94 297 3.00-3.50 84 381 3.50-4.00 69 450 4.00-4.50 54 504 4.50-5.00 34 538 gjithsejt 538

Realizimi i normës për punëtorë është dhënë përmes tabelës vijuese Pozicioni i mesores dhe i numrit cift caktohet në bazë të formulës Madhësia 100 tregon pozicionin e mesores në frekuencën komulative,e cila ndodhet në vlerën e numrit 133 të kumulativit,e që i përgjigjet intervalit për 90-95. Elementet e formulës janë Realizimi i normës në % Numri i punëtorëve(fi) Frekuenca komulative Deri 75 6 6 75-80 7 13 80-85 18 31 85-90 42 73 90-95 60 133 95-100 32 165 100-105 22 187 105-e mbi 12 199 gjithsejt 199

Mesi Harmonik mesi harmonik përkufizohet si vlerë reciproke e mesit aritmetik Shembull : Mesi Harmonik i numrave 2, 4 dhe 8 është Shembull : Koha e harxhuar e katër punëtorëve për prodhimin e secilit nga një njësi prodhimi Punëtorët Koha e harxhuar për njësi prodhimi ( në minuta ) I-rë 32 II-të 21.8 III-të 19.2 IV-të 16 Gjithsej 89

Mesi harmonik per te dhenat e grupuara Për të hulumtuar aftësinë konkuruese te firmave në treg, në vazhdim paraqiten të dhënat mbi punëtorët dhe kohën e harxhuar Ndërmarrjet Numri i punëtorëve Koha e harxhuar per njësi pr Sasia e prodhimit në njësi   fi xi   A 120 40 3 B 140 35 4 C 150 30 5 D 180 20 9   590   21

 Detyre TD Paga mujore 1 20500 2 21500 3 22500 4 20800 5 19550 6 19100 7 20900 8 23300 9 21400 10 25250 11 21200 12 20800 Paga mujore 19100 19550 20500 20800 20800 20900 21200 21400 21500 22500 23300 25250

Perqindeshi – tregus qe lokalizon vlerat e nje bashkesie te dhenash, te cilet nuk kane patjeter nje vendndodhje qendrore Te gjejme vleren 85% per te dhenat e tabeles Kuartilet

Treguesit e variacionit Gjeresia e variacionit- V = Xmax – Xmin v = 25350 – 19100 = 6150 Intervali nderkuartilor – Rq = Q3 – Q1 Rq = 22000 – 20650 = 1350

Detyre Me te dhenat e meposhteme te trajtuar ne kapitullin 2, llogaritni dhe interpretoni nivelin mesatar te investimeve, moden, medianen, kuartilet, variancen dhe koeficientin e varia cionit. Investimet Nr i Firmave X F

X *F (X-Xm) (x- xm)² (x- xm)² f 10-15 4 12,5 4 50 -13,8 190,44 761,76 15-20 11 17,5 15 192,5 -8,8 77,44 851,84 20-25 21 22,5 II. 36 472,5 -3,8 14,44 303,24 25-30 31 27,5 I. 67 852,5 1,2 1,44 44,64 30-35 14 32,5 III. 81 455 6,2 38,44 538,16 35-40 7 37,5 88 262,5 11,2 125,44 878,08 40-45 2 42,5 90 85 16,2 262,44 524,88 90 2370 3902.6

Per te llogaritur mesataren sherbehemi me formulen Per te llogaritur moden se pari gjejme intervalin me denduri me te larte, qe ne rastin tone eshte intervali 25 – 30. Moda llogaritet sipas formules

Per te llogaritur medianen ne fillim gjejme intervalin mediane, duke llogaritur fillimisht Pozicionin e medianes (intervalin qe pergjysmon numrin e vrojtimeve) n/2 = 90/2 = 45. Duke u bazuar te dendurite e grumbulluara rritese, gjejme qe intervali mediane eshte 25 – 30. Mediana llogaritet sipas formules Llogaritja e kuartalit te trete dhe te pare behet njelloj si llogaritja e mediane, por me Dallimin qe per llogaritjen e tyre nuk kemi ½ e dendurive por, perkatesisht ¾ dhe ¼ e Dendurive Per kuartalin e pare pozicioni eshte n/4=90/4=22,5 – 23. Me ndihmen e frekuencave te grumbulluara gjejme qe intervali i kuartalit te pare eshte ne intervalin 20 - 25

Ne te njejten menyre, per kuartalin e trete pozicioni eshte 3n/3 = 3*90/4=67,5 – 68. Me ndihmen e dendurive te grumbulluara rritese gjejme qe intervali qe permban kuartalin e trete eshte (30 – 35). Llogaritim kuartalin e trete sipas formules. Llogaritja e variances Koeficienti i variacionit

 Indekset. Treguesit tjere ekonomik Indekset: Paraqesin raportin ne mes te dhenave te vecanta ose te grupuara Indekse sipas karakterit kerkimor ose sipas kritereve analitike 1. Indekse sipas llojit te treguesit a.sasior dhe b.cilesor 2. Indekse sipas numrit ose grupeve homogjene a. individuale dhe b. te pergjithshme 3. Indekse sipas formes se perllogaritjes a. agregateve b. mesatare 4. Indekse sipas bazes se krahasimi a. Indekse baze b. Indekse zinxhiror Ne forme te pergjithshme indekset ndahen ne a. indekse individual (te thjeshte) b. agregat (grupor) c. mesatar

Indekse individual Per ndertimin e indekseve nevojiten dy madhesi a. ajo qe meret si baze krahasimi (emeruesi i shprehjes) b. ajo qe krahasohet (numeruesi i shprehjes) Perdoren te shtimi i vellimit fizik te produkteve, shtimi i rendimentit te prodhimeve bujqesore, Nese ne vitin 2007 prodhimi i nje produkti te caktuar ishte 400 tone, dhe ne vitin 2008 ka arritur ne 500 tone, atehere indeksi eshte i = (500/400) = 1,25 x 100 = 125%. Shtimi vjetor i produktit te analizuar eshte 25% Formula e pergjithshme Indeksi paraqet raportin e cdo madhesie te serise ndaj madhesise paraprake qe i perket periudhes se caktuar kohore.

Detyra Plote

E drejta familjare - E DREJTA TRASHGIMORE E DREJTA FAMILJARE E MARTESORE

DETYRË KURSI

Tema: E DREJTA TRASHGIMORE E DREJTA FAMILJARE E MARTESORE

Fakulteti Drejtesise

Dega:Juridik

Lenda:E drejta familjare

Viti: 2

 E DREJTA TRASHEGIMORE-

1. Objekti i trashëgimisë ,Masa trashegimore perbehet nga teresia e te gjitha te drejtave dhe detyrimeve , tereactives dhe passives se te vdekurit te pershtatshme per tu trasheguar dhe te kalojnene trashegimtar.-

2. Aftësia për trashëgimiKusht qe nje person fizik te jete trashegimtar i nje personi tjeter fizik eshte qe ai tekete mbijetuar trshegimlenesin. E drejta materiale aftesine per trasheguar ia njeh edhefemiut te zene , me kusht qe ai te lind i gjalle.Kur trashegimtar paraqitet personi juridik, atehere aftesia e tij per te trasheguarvleresohet varesisht se a eshte ai person i regjistruar ne analogji me rpezumicionin.-

3. Baza e thirrjes ne trashëgimi  njeh dy baza te thirrjes ne trashegimi: ligjin dhe testamentin.Testamenti eshte baze me e fuqishme sepse shprehje e vullnetit te trashegilenesit .Kjo do te thote se trashegimia ne baze te ligjit ekziston vetem kur nuk ka testament,kur testamenti eshte nul, kur me testament nuk eshte caktuar sukcesori universal –trashegimlenesi , por vetem ai singular-legatari, kur personi i caktuar si trashegimtarne baze te testamentit vdes para trashegimlenesit, kur trashegimtari heq dore ngatrashegimia, kur trashegimtari ne baze te testamentit nuk eshte i njejte.-

4. Pasuria trashëgimore pa trashëgimiTrashegimia pas te vdekurit i cili nuk ka lene trashegimtar ligjor i takon komunes ne tecilen gjendet.-

5. Bashkësia jashtëmartesore si baze e pavarur e trashegimise ligjore neKosove -Personat te cilet jetojne ne bashkesi jashtemartesore trashegohen nemes vete ne keto kushte:1-nese bashkesia jashtemartesore ka zgjatur se paku 15 vite, ndersa ne rastin kur kafemije se paku 5 vite;2- qe ne momentine vdekjes se trashegimlenesit asnjeri te mos jete ne martese meperson tjeter.Meqe ky trashegim eshte perjashtim, ligji eshte percaktuar edhe per mosnjohjen ecilesise se trashegimtarit te domosdoshem bashkershorteve ne bashkesijashtemartesore.P-

6. Trashegimi ne baze te ligjitTrashegimi ne baze te ligjit eshte baze e thirrjes ne trashegimi ngase kurdohere qe nukka testament kjo baze vie ne shprehje.Rradhet e trashegimit – Radhen e pare te trashegimise e perbejne te paslindurit dhebashkeshorti i vdekurit. Keta trashegimlenesin e trashegojne ne pjese te barabarta.Radhen e dyte te trashegimit e perbejne prinderit dhe bashkeshorti i te vdekurit. Keta trashegojne pjese te barabarta. Mirepo kur prinderit trashegojne vetem nga shkaku sebashkeshorti ka vdekur para dekujusit , atehere prinderit e trashegojne tere masentrashigimore.Radhen e trete e perbejne gjysherit dhe gjyshet e te vdekurit. Kjo ndodh pra kur pastrashegimlenesit nuk mbetet as i paslinduri as bashkeshort as prind, atehere 1. trashegojne gjysherit dhe gjyshet nga baba dhe nana dhe ate ne pjese te barabarta.E drejta e perfaqesimit – Kjo eshte e derjte e konstituuar ne dobi te femijeve te atijtrashegimtari i cili ka vdekur para prindit te vet si trashegimlenes. Ne raste te tilla,pjesa qe do ti takonte femijes se vdekur e trashegojne femijet e tij nga baza eperfaqesimit.Zvogelimi dhe rritja e pjeses se trasheguar – E drejta per rritje dhe zvogelim te pjesesse trasheguar eshte perjashtim, andaj edhe aplikohet me kujdes te shtuar.Keshtu , zvogelim i pjeses trashegimore parashihet per bashkeshortin i cili nuk eshteprimd i femijes pasjetues , ndersa rritja e trashegimit parashihet si per bashkeshortin icili nuk nuk ka mjete te mjaftueshme e as mundesi te mbahet, ashtu edhe perprinderit dhe femijet ne kushte te njejta.Trashegimtaret e domosdoshem dhe pjesa e domosdoshme dhe disponsibile e pasurisese trasheguar – Trashegimtare te domosdoshem jane pasardhesit e trashegimlenesit,te adoptuarit dhe pasardhesit e tyre, bashkeshorti, prinderit, adoptuesi, vellezerit emotrat, gjysherit dhe gjyshet dhe te paret e tjere. Adoptuesi nga adoptimi i pjesshem ,vellezerit dhe motrat e trashigimlenesit, gjysherit dhe gjyshet dhe te paret tjere,cilesine e trashegimtarit te domosdoshem mund ta kene vetem nese nuk kane mjeteper ekzistence.Mirepo trashegimtar i domosdoshem mund te jete vetem ai i cili eshte thirrur netrashegimi sipas radhes ligjore. Trashegimtareve te domosdoshem u takon pjesa etrashegimise me te cilen trashigimlenesi nuk ka mundur te disponoj.P-7. Trashegimi ne baze te testamentitTestamenti i cili eshte perpiluar ne baze te ligjit dhe i cili nuk ka te meta, eshte bazeper trashegimi ne baze te testamentit. Nje testament konsiderohet i vlefshem nese nukpermban te meta sa i perket aftesise se veprimit, shprehjes se vullnetit dhe te formes.

Llojet dhe format e testamentit – Ekzistojne keto forma te testamentit:

1)testamenti i shkruar nga vet trashigimlenesi;

2) testamenti me shkrim para deshmitareve;

3) testamenti gjyqesor;

4) testamenti i perpiluar para perfaqesuesve diplomatic ose konsullar ne boten ejashtme;

5) tetstamenti i perpiluar ne anije;

6) testamenti i perpiluar ne kohen e mobilizimit ose te luftes;

7) testamenti me goje.

Deshmitaret testamental – Me rastin e perpilimit te testamentit, kerkesa perdeshmitare mund te paraqitet ne keto raste:

a) kur behet testamenti me shkrim para deshimtareve;

b) kur behet testamentigjyqesor;

c) kur behet testamneti me goje.

Deshmitaret mund te jene persona madhor te cileve nuk u eshte hequr zotesia e perveprim, te cilet dine te shkruajne dhe lexojne, kurse te testamenti gjyqesor duhet tadine edhe gjuhen ne te cilen eshte perpiluar testamenti. Kur eshte fjala perdeshmitaret te testamenti me goje, kerkesa qe te dine shkrim dhe lexim nuk eshte edomosdoshme.Permbajtja e testamentit – Ajo qe konsiderohet e rendesishme tek permbajtja etestamentit eshte caktimi i nje apo me shume vetave per trashegimtare testamental.Pastaj eshte e rendesishme te ceket se a trashegohet e tere pasuria apo vetem njepjese e saj.

Legu – Kur testament lenesi me testament e cakton qe nje ose me shume sende t’ijepen nje personi te caktuar apo kur urdheron ti paguhet nje borxh, atehere behet fjaleper legun. Personi ne dobi te te cilit eshte dhene nje urdher , nuk ka cilesine e trashegimtarit.Ekzekutuesit e testamentit – Trashegim lenesi mund te caktoj me testament nje oseme shume persona si ekzekutues te testamentit. Detyra e ekzekutuesit te testamentiteshte realizimi i asaj qe eshte percaktuar me testament, sidomos per ruajtjen e masestrashegimore dhe per permbushjen e saj.Revokimi i testamentit – Nje testament pavaresisht nga forma e tij, mund terevokohet ne cdo menyre dhe cdo kohe dhe ate qofte ne teresi apo pjeserisht. Sirevokim i testamentit konsiderohet edhe asgjesimi i i shkreses se perpiluar sitetsmanet. Poashtu si revokim i testamentit konsiderohet edhe perpilimi i testamentitte mevonshem me permbajtje te kundert ose te ndryshme.P-8. Kontratat trashegimore-juridikeKontratat per trashegimine dhe trashegimine e ardhme ose legun – Mundesia qe tekontraktohet dicka ne llogari te kontraktuesit e ne barre te rashegimise se pahapur, teardhme, nuk mund te perjashtohet, por kontraktimet e tilla jane nule dhe nukprodhojne efekt juridik. Ky rregull vlen edhe kur kemi te bejme me legun.Cedimi dhe ndarja e trashegimise gjate jetes – Cedimi dhe ndarja e pasurise perse gjalli eshte veprim te cilin e nderrmer prarardhesi ne pajtim me te gjithetrashegimtaret e vet. Kjo menyre e rregullimit te raporteve pronesore kosniderohet elejueshme dhe e vlefshme nese kryhet ne pajtim me ligjin.

Per te qene cedimi dhendarja e vlefshme duhen plotesuar dy kushte:

1) pelqimi i te gjithe trashegimtareve dhe

2) marreveshja me shkrim e vertetuar ne gjyq.

Kontrata per mbajtje te perjetshme – Kontrata e tille eshte:

1) pune juridike detyrimore;

2)pune juridike e dyanshme;

3) pune juridike formale;

4) pune juridike e karakterit personal dhe aleator.

Me kete kontrate permbahet detyrimi qe njera pale ta mbaje palen tjeter e qe per ketepersoni i mbajtur merr detyrimin qe tere pasurine e vet apo nje pjese te saj.P-9. Kalimi i pasurise trashegimore te trashegimtaretHapja e trashegimise –Nje trashegimi konsiderohet e hapur nga momenti i vdekjes senej personi i cili pas vetes ka lene pasuri e cila mund te trashegohet. Ne rastet kurkemi te bejme me personin e shpallur te vdekur, si dite e hapjes se trashegimisemerret dita kur aktvendimi me te cilin personi eshte shpallur i vdekur, mer formen eprere, perpos nese me ate aktvendim nuk eshte caktuar ndonje dite tjeter.Fitimi i pasurise se trasheguar dhe heqja dore nga trashegimia – Sipas ligjit,trashegimia e nje te vdekuri kalon tek trashegimlenesit e tij qe nga momenti i vdekjes.Pra deklarata trashegimore nuk eshte kusht.Pranimi i trashegimise eshte veprim personal, prandaj eshte e drejte e trashegimtaritqe vete te deklarohet se a pranon apo jo nje trashegimi. Deklarata mbi heqjen dorenga trashegimia mund te jete e pjesshme apo e kushtezuar.Pergjigja e trashigimtareve per borxhet e trashegimlenesit – Parimi se dikushtrashegon, do te thote se ai e trashegon edhe aktiven edhe pasiven, pra trashegimtari pergjigjet edhe per borxhet e trashegimlenesit. Kur ka me shume trashegimtare,atehere te gjithe ata ne menyre solidare pergjigjen per borxhet e trashegilmenesit.Ndarja e trashegimise – Kur nje trashegimi ka me shume trashegimtare, ateherengavullneti i tyre varet se a do te ndahet ajo pasuri, apo do te vazhdoj te ekzistoj sibashkesi. Poashtu nga trashegimtaret varet se si do te beht ndarja. Pra ndarja memarreveshje eshte e lejueshme. Ndarjen e trashegimise mund ta kerkoj cdotrashegimtar dhe ne cdo kohe.

E DREJTA FAMILJARE-

1. Martesa dhe maredheniet familjare gjate martesesLMMF nuk permban ndonje definicion ne lidhje me nocionin e marteses apo tekurorezimit, mirepo pavarsisht nga kjo martesa definohet si bashkesi jetesore e sajuarne mes te nje mashkulli dhe nje femre ne pajtim me ligjin.Si kushte esenciale per ekzistimin e nje martese konsiderohen - bashkesia jetesoreduhet te jete e sajuar ne mes te personave me gjini te ndryshme, te ekzistoj pelqimi ivullnetit, dhe te jete e sajuar ne formen e parapare me ligj.Pengesa martesore - konsiderohet ajo rrethane e parapare me ligj e cila e pengonmartesen qe ajo te jete e plotefuqishme. Pengesat martesore, qofte absolute aporelative duhet te ekzistojne ne kohen e lidhjes se marteses.Ndalesat martesore – jane faktet te cilat paraqesin pamundesi per lidhjen e marteses.Keto jane raporti i adoptimit dhe raporti i kujdestarise.Me adoptim krijohen raportejuridike si ne mes te prindit dhe femiut, andaj edhe eshtee natyrshme qe kjo te paraqes ndalese martesore. E njejta gje vlen edhe perkujdestarine.-

2. Forma e lidhjes se martesesPer tu lidhur nje martese e plotefuqishme, pervec kusteve te tjera, ajo duhet te lidhetne formen e parapare me ligj, meqe martesa eshte akt formal dhe solemn.Solemniteti permbahet ne ate se martesa lidhet ne local te caktuar, para ofiqarit dheme rastin e lidhjes se marteses bashkeshortet njoftohen mbi te drejtat dhe detyrimet etyre, dhe me rastin e lidhjes se marteses duhet te jene te pranishem bashkeshortetdhe deshmitaret. Perjashtimisht, martesa mund te lidhet edhe jashte lokalit te caktuardhe ne mungese te njerit bashkeshort , permes personit te autorizuar te personit qemungon, mirepo ai person duhet te kete procure te vertetuar dhe kjo procure duhet tepermbaje shenime per autorizuesin, te autorizuarin dhe per personin me te cilin lidhetmartesa.P-

3. Martesat e pavlefshmeNese nje martese lidhet, ndersa nuk kane qene te plotesuara kushtet e parapara perplotefuqishmeri te marteses, atehere ajo martese konsiderohet e pavlefshme. Si llojete martesave te pavlefshme jane: martesa e paqene, martesa absolutisht nule,martesa relativisht nule.Martesa e paqene – martese e paqene konsiderohet ajo martese me rastin e lidhjes tese ciles nuk eshte plotesuar ndonje nga kushtet qenesore te parapara me ligj. Tedrejten e theksimit te marteses se paqene e ka prokurori publik, secili ngabashkeshortet dhe cdo person i cili ka interes juridik per tu konstatuar se ajo marteseeshte e paqene.Martesa absolutisht nule – si shkaqe te nulitetit absolut te marteses numerohen:-martesa e meparshme e cilido bashekshort e cila eshte e vlefshme;-semundja mendore dhe paaftesia per te jgykuar-afersia e gjakut ne mes te perosnave qe kane lidh martese-martesa e lidhur pa prezence te bashkeshorteve-martesa qe nuk eshte lidhur me qellim te jeteses se perbashket.E drejta e ngritjes se padise kur kemi te bejme me keto martesa, pos bashkeshorteveu takon edhe prokurorit publik edhe personave te tjere qe kane interes juridik qe kjomartese te shpallet absolutisht nule. Martesa realitivisht nule –si martesa te tilla llogariten martesat qe jane lidhur nenndikimin e dhunes, lajthimit dhe te miturit.Pasojat e nulitetit jane te njejta si per rastin kur nje martese anulohet per shkaqerelative apo absolute. Pasojat qe shkaktohen me nulitet jane te natyres personale apostatusore dhe pasurore. Nder pasojat per te cilat me se shumit zhvillohen kontestegjyqesore jane ao qe kane te bejne me poziten e femijeve te perbashket, me ceshtjetpasurore dhe me te drejten e trashegimise.Te drejtat dhe detyrimet e bashkeshorteve- Raportet e bashkeshorteve paraqesin njeteresi e cila ne vete perfshin te drejta dhe detyrime te llojeve te ndryshme, dhe si tetilla ato mund te ndahen ne:-te drejta dhe detyrimete bashkeshorteve te natyres thjeshte personale;-te drejta dhe detyrime te natyres personale pasurore-te drejta dhe detyrime te thjeshta pasurore-

4. Maredheniet pasurore te bashkeshorteveSa ju perket maredhenieve pasurore te bashkeshorteve, LMMF njeh;

1) pasurine evecante; dhe

2) pasurine e fituar me pune gjate bashkesise martesore, si dhe te hyratnga ajo pasuri.

Pasuria e vecante – pasuri e vecante e bashkeshortit eshte:

1) pasuria te cilenbashkeshorti e ka ne kohen e lidhjes se marteses;

2) pasuria e fituar gjate martesesme trashegim apo dhurim;

 3) pasuria qe nga baza e pjestimit te pasurise seperbashket i ka takuar bashkeshortit.

Kur eshte fjala per kete lloj pasurie, vlejnerregullat sipas te cilave pronari eshte ai i cili vendos se si do te qeveris me ate pasuri.Pasuria e perbashket e bashkeshorteve – Pasuri te perbashket quajme pasurine tecilen bashkeshortet e kane fituar me pune gjate marteses si dhe te hyrat nga ajopasuri. Bashkeshortet kane mundesi kontraktimit se cili prej tyre do te qeveris mepasurine e perbashket.Ndarja (pjestimi) e pasurise se perbashket – e drejta te kerkohet ndarja e pasurise seperbashket nuk eshte e kufizuar me asgje. Secili bashkeshort mund te kerkoj ndarjen epasurise pavarsisht se a do ta kerkoj vecimin e pjeses se tij. Per marreveshjet qe lidhinbashkeshortet lidhur me pasurine e perbashket apo ndarjen e saj, ligji parashehformen e caktuar.Pergjegjesia e bashekshorteve per detyrimet e krijuara para lidhjes se marteses fhegjate marteses – Dallimi se kur jane krijuar detyrimet para apo gjate marteses, kanerendesi sepse prej atij momenti varet pergjegjesia e bashkeshorteve. Njesoj si perdetyrimet e e krijuara para lidhjes se marteses, secili bashkeshort pergjigjet perdetyrimet personale si me pasurine e vecante, ashtu edhe me pjesen e tij ne pasurinee perbashket.Menyra e pushimit te marteses se plotefuqishme- nje martese e plotefuqishmepushon;-me anulim, respektivisht shkurorezim kur aktjgykimi merr formen e prere-kur bashkeshorti i zhdukur shpallet i vdekur nga dita kur me aktvendim te formes seprere eshte konstatuar si dite e vdekjes, ose ne diten kur aktvednimi merr formen eprere, nese nuk eshte konstatuar dita e vdekjes; dhe-me vdekje.-5. Shkurorezimi dhe shkaqet e shkurorezimit Shkurorezimi eshte nje nga menyrat ne te cilen pushon nje martese e plotefuqishme.Si shkakper shkurorezim mund te jete: crregullimi i raporteve martesore ne menyreserioze , ose nese nuk arrihet qellimi i marteses per arsye te ndryshme.  E drejta e paraqitjes se padise per shkurorezim eshte e drejte personale dhe ajo nukmund te kushtezohet.Pasojat e shkurorezimit – keto pasoja mund te paraqiten ne dy drejtime:-pasojat e shkurorezimit ndaj bashkeshorteve; dhe-pasojat ne raportet ne mes te bashkeshorteve si prind dhe femijeve te perbashket.Ne rastin kur kemi te bejme vetem me pasojat e shkurorezimit ne mes tebashkeshorteve, atehere aton i perkasin: perdorimit te mbiemrit, trashegimit,dhuratave, pasurise se perbashket dhe mbajtjes se bashkeshortit i cili nuk ka mjeteper jetese.Kur kemi te bejme me pasojat e bashkeshorteve si prind dhe femijeve te tyre, ateherepasojat shprehen ne ate se cili do te kujdeset per femijet pas shkurorezimit, si dhe sado te kontribojne ne ushqimin e tyre, cilat do te jene kontaktet tjera, etj.-6. Maredheniet ndermjet prinderve dhe femijeve dhe personave tjere negjini Mohimi i atesise se ligjshme ose amesise se ligjshme – Konsiderohet se cdofemije i lindur nga nena ne martese eshte femije i burrit te asaj nene. Femije i burrit teasaj nene konsiderohet edhe fmiu i cili ka lindur mbrenda 300 diteve nga pushimi imarteses.Mirepo ky prezumcion ligjor eshte i rrezueshem, prandaj edhe mund te parashtrohenshume ceshtje me rendesi si:-kush ka te drejte te ngit padi per mohimin e atesise martesore;-cili eshte afati mbrenda te cilit mund te ngritet nje padi per mohim te atesise-cili eshte personi atesia e te cilit mohohet-para cilit organ dhe ne cilen menyre mund te mohohet atesia dhe-cilat jane pasojat e mohimit te atesise.Pasojat e atesise se mohuar – Kur me aktgjykim te plotefuqishem vertetohet sekerkesa per mohimin e atesise eshte e bazuar, femiu humbstatusin e femiut martesor.Ky aktgykim regjistrohet ne librat amze te te lindurve dhe nga ky regjistrimperjashtohet cdo mundesi e cfardo kontesti tjeter. Si pasoje tjeter eshte se femiuhumb te drejten ta mbaj mbiemrin familjar, te drejten ndaj burrit te nenes e cila e kalindur ate, por statusi i femijes ndaj nenes nuk ndryshon fare.P-7. Femijet jashtemartesoreFemije jashtemartesore konsiderohen te gjithe ata femije te cilet nuk lindin nemartese, e dihet pra se cilet jane femijet martesore. Deklarimi i nje personi se epranon atesine e femijes se lindur jashte martese jepet para ofiqarit te autorizuar. Kjodeklarate mund te jepet edhe para gjykates, para ndonje organi me autorizim perperpilim te dokumenteve publike, para perfaqesive diplomatike por edhe metestament.Pranimi i atesise nga nje person prodhon efekt juridik dhe regjistorhet ne librat ame telindurve vetem nese me njohjen e atesise pajtohet nena.Konstatimi i atesise jashtemartesore dhe amesise jashtemartersore – Kur per ndonjearsye nuk konstatohet atesia e nje femije te lindur jashte martese pa intervenim tegjykates, ligji lejon mundesine qe me padi te kerkohet vertetimi i atesise apo amesise.Padi per vertetim te atesise, pervec personit i cili e konsideron veten at te femiut, kanete drejte edhe femiu dhe nena e femiut.Kur kemi te bejme me te drejten e femiut te paraqet padi, ai kete mund ta beje deri nemoshen 25 vjecare. Derisa femiu eshte i mitur apo nuk ka zotesi veprimi, padine neemer te tij mund ta ngrit nena e femiut apo kujdestari i femiut.Pasojat e atesise jashtemartesore dhe te amesise jashtemartesore –

Aktgjykimi me te cilin eshte vertetuar atesia e nje personi prodhon efekte juridike qe nga momenti iplotefuqishmerise. Meqe ky aktgjykim ka karakter statusor, karakteri i tij eshte absolutdhe prodhon efekte ndaj cdokujt dhe nga ai moment femija konsiderohet femijemartesor.P-8. Detyrat dhe te drejtat e prindervePrinderit kane te drejte dhe detyre ti ruajne femijete tyre te mitur dhe te kujdesen perjeten dhe shendetin e tyre. Prindi ka per detyre te kujdeset per personalitetin e femiutdhe per te drejtat dhe detyrimet qe u pekasin ceshtjeve pasurore. Pra prindi ka perdetyre qe ta ngrit femiun, ta edukoj, ta arsimoj, ta ushqej, etj.Ushtrimi i se drejtes prindore – te drejten prindore te dy prinderit e ushtorjnebashkarisht dhe me marreveshje. Kur mungon marreveshja prindore per ceshtjeserioze, atehere ligji parasheh kompetencen e organit te kujdestarise. Kur prinderitjetojne te ndare per shkak te shkurorezimit apo per ndonje arsye tjeter , atehere tedrejten prindore e ushtron prindi te cilit i besohet femiu per mbajtje ruajtje dheedukim.Pushimi i se drejtes prindore –Menyra e rendomte e pushimit te se drejtes prindoreeshte ajo kur pushon nevoja e femiut qe te jete nen mbikqyrje te prindit. E drejtaprindore pushon edhe per shkaqe te tjera si: me vdekje te prindit ose te femiut; memoshe madhore te femiut; dhe me emancipim te femiut.Te drejtat dhe detyrimet e femijeve – edhe femijet kane te drejta dhe detyrime tekujdesen per prinderit e tyre. Femijet duhet te kujdesen per shendetin e pridnerve ,duhet ti respektojne dhe tu ofrojne ndihme te nevojshme. Kur prinderit nuk kanemudnesi qe vet ti sigurojne te ardhurat per jetese , atehere ligji parasheh qe femiu tedetyrohet ta mbaje prindin.P-9. AdoptimiMe adoptim themelohen te drejtat dhe detyrimet ne mes te adoptuesit dhe teadoptuarit sikurse ato qe ekzistojne ne mes te prindit dhe femiut.Per te ekzsituar nje adoptim kekrohet qe adoptuesi dhe prinderit e te adoptuarit,perkatesisht kujdestari i te adoptuarit ne emer te adoptuarit te kene shprehur pelqimine vet para organit te kujdestarise per nje gje te tille.

Per te ekzistuar nje adoptim i plotefuqishem, kushtet qe duhet plotesuar per kete kanete bejne me : 1) personin qe mund te adoptoj;

 2) personin qe mund te jete i adoptuar;

3) dallimi ne moshe ne mes te adoptuesit dhe te adoptuarit; dhe

4) formes seadoptimit.Llojet e adoptimit:

Per nga efekti juridik, ekzistojne dy lloje; adoptimi i plote dheadoptimi i pjesshem.Per adoptim te plote kekrohen te plotesohen kushte te posacme, sepse ky adoptimprodhon efekte juridike te ndryshme nga adoptimi i pjeshem.Me adoptim te plote themelohen raporte te njejta sikurse ne mes te prindit dhe femiut.Adpotimi i pjeshem ekziston kur te drejtat dhe detyrimet ne mes te adoptuesit dhe teadoptuarit jane kufizuar.Themelimi i adoptimit – Raporti i adoptimit themelohet para organit te kujdestarisesipas vendbanimit apo vendqendrimit te te adoptuarit. Procedura e themelimit teadoptimit niset nga propozimi i perbashket nga personi i cili deshiron te adoptoj dheprinderit e te miturit.Te drejtat dhe detyrat e adoptuesit dhe te adoptuarit – me adoptim krijohet raportgjinie ne mes te adoptuesit dhe te adoptuarit dhe pasardhesve te tyre, por ky raportnuk krijohet edhe ne mes te adoptuarit dhe personave ne gjini te adoptuesit.Pushimi i adoptimit dhe pasojat e pushimit – Adoptimi mund te pushoj ne disa menyra.Nje nder menyrat e pushimit te adoptimit eshte edhe kur organi i kujdestarise merraktvendim me te cilin konstaton se pushimin e adoptimit e kerkojne interesat e teadoptuarit. Iniciative per kete menyre te pushimit mund te jap cdo person dheinstitucionet e ndryshme shoqerore.Adoptimi mund te pushoj edhe me kerkesen e adoptuesit apo te adoptuarit sidhe nebaze te marreveshjes se tyre te perbashket.Adoptimi mund te pushohet edhe kur konstatohet se me rastin e themelimit nuk kaneqene te plotesuara kushtet per adoptim te plotefuqishem.P-

10. Ushqimi i femijeveDetyrimi i ushqimit te femijeve eshte detyre themelore e cdo prindi, pavaresisht se ciliprind e ushtron te drejten prindore, apo pavaresisht nga fakti se me cilin prind jetonfemiu, pra nese nuk jeton me te dy prinderit. Me dhenie te ushqimit femiut kuptojmeplotesimin e te gjitha kushteve te nevojshme per ushqim, per veshembathje, perbanim, per edukim dhe shkollim, per mjekim, nevoja higjienike, kulturore, etj.Detyrimin e ushqimit prindi e ka deri ne moshen madhore te femiut. Mirepo kur femijagjendet ne shkollim te rregullt apo kur per shkaqe shendetesore nuk mund te fitoj teardhura, atehere ky detyrim vazhdohet. Femija gjithashtu ka per detyrim qe ti mbajfemijet, por ky detyrim kushtezohet me paaftesine e prinderve qe ata vet te sigurojnemjete per jetese.Detyrimin e ushqimit ligji e parasheh edhe per vellezer dhe motra si dhe per personane gjini ne vijen e drejte ngjitese dhe zbritese , mirepo gjithnje varesisht ngamundesia qe kane per ti mbajtur ata.P-

11. KujdestariaKujdestaria eshte forme e organizuar ne baze te ligjit dhe ka te beje me dhenien endihmes se te miturve dhe personave madhor kur ata nuk jane ne gjendje te kujdesenper vete.Sherbimet e kujdestarise jepen nga organet e formuara enkas per kete. Qellimi kryesori organit te kujdestarise eshte mbrojtja e plote e individit i cili kete nuk eshte negjendje ta beje vet qofte per shkak moshes, qofte per shkak te shendetit te rrenuarapo per shkak te ndonje semundje psiqike. Sipas ligjit ekzistojne tri lloje tekujdestarise:

1) kujdestaria ndaj te miturve;

2) kujdestaria ndaj personave te cileve ueshte hequr zotesia e veprimit; dhe

3) kujdestaria per raste te vecanta.

Detyra Plote

E Drejta Administrative - ADMINISTRATA SI PJESË E PUSHTETIT EKZEKUTIV1. SHTETI DHE ADMINISTRATA PUBLIKE

DETYRË  KURSI

Tema: . ADMINISTRATA SI PJESË E PUSHTETIT EKZEKUTIV1. SHTETI DHE ADMINISTRATA PUBLIKE

Fakulteti Drejtesise

Dega:Juridik

Lenda:E Drejta Administrative

Viti: 2

Punoi: Pranoi:MSc.

Dr.Proc.

ADMINISTRATA SI PJESË E PUSHTETIT EKZEKUTIV1. SHTETI DHE ADMINISTRATA PUBLIKE

 Lidhja në mes të koncepteve shtet dhe administratë publike është e pashkputshme.Për administrimin publik dhe adminsitratën publike mund të flasim vetëm në suaza tëbashkësive juridike-publike. Bashkësia më e gjerë juridike-publike është shteti. Procesi iadministrimit publik, pra zhvillohet në kuadër të shtetit si bashkësi më e gjerë juridike-publike. Ai proces, siq e kemi parë, përfshin vendimmarrjen për interesat publike(nevojat, dobitë, qëllimet e bashkësisë shoqërore e cila është e organizuar në shtet) dhepër realizimin e interesave. Administrata publike është mekanizëm ekzekutiv profesionalme ndihmën e të cilit vepron shteti, aparat me të cilin shteti realizon qëllimet e veta. Pashtet nuk ka as administrim publik e as administratë publike, gjithashtu nuk mund të ketëas shtet pa administratë publike. Konceptin e shtetit mund ta kuptojmë në dy mënyra: si organizim të njerëzve nënjë territor të caktuar (vendi) të cilin e ndërlidh pushteti politik (koncepti më i gjerë),gjegjësisht si organizatë e cila zbaton pushtetin politik në një territor të caktuar (konceptimë i ngushtë). Shteti është organizatë e cila në territorin e saj ka ekskluzivisht pushtetin(e lartë, e pavarur) gjithpërfshirës. Pushteti nënkupton fuqinë për të detyruar të tjerët nësjellje të caktuar, pushteti politik është shprehje që përdoret për të shënjuar pushtetin nëterritorin e caktuar – atë pushtet sipas definicionit e ka shteti. Pushteti shtetëror ështëpërjashtues brenda dhe jashtë, kjo do të thotë se në hapsirën e shtetit nuk ka organizatë ecila do të mund të rrënonte pushtetin e shtetit dhe që shteti ushtron pushtetin pavarësishtnga shtetet e tjera. Përjashtimin e hapsirës shpesh e shënojmë me nocionin e sovranitetit.Pra, shteti është sovran brenda dhe jashtë, ku posaqërsiht sovraniteti i jashtëm në botënmoderne është relativizuar me ndërvartësinë reciproke të shteteve. Shtetet nënshkruajnëmarrëveshje në mes veti, të cilat e kufizojnë sovranitetin e tyre, sepse ato sjellin obligimetë caktuara të cilat duhet respektuar me rastin e zbatimit të pushtetit të tyre. Kufizimi isovranitetit të jashtëm gjithashtu është çështje e vërtetë “jashtëjuridike”. Shtetet, që nëmarrëdhëniet ndërkombëtare kanë posaçërisht fuqi të madhe (për shkak të madhësisë,zhvillimit ekonomik dhe veçanërisht forcës ushtarake) vërtetë ua imponojnë sjelljenshteteve më të dobëta, gjegjësisht vendosin për fatin e tyre. Pushteti politik i shtetit buron nga monopoli i tij mbi mjetet e detyrimit fizik.Detyrimi është bazë e pushtetit politik. Shteti bashkëkohor e shfrytëzon më rrallë se sa nëtë kaluarën. Raportet shoqërore zhvillohen në pajtim me vendimet e shtetit kryesisht papasur nevojë për angazhimin e këtyre mjeteve – pjesërisht për shkak se shtetin për herë emë tepër po e pranojmë si organizatë “e jona”, organizatë e cila është aty për të kënaqurnevojat tona të përbashkëta, ndërsa në anën tjetër për shkak se secili adresat i vendimeveshtetërore është i vetdijshëm për mundësitë që në rast të mosrespektimit të këtyre 41 ,42. vendimeve, aktivizohen mjetet e detyrimit fizik. Në këtë mënyrë i është mundësuar shtetitqë të koordinojë jetën shoqërore, pavarësisht nga rezistenca e mundshme e atyresubjekteve në të cilat ndikojnë ato vendime. Gjithashtu, nëse anëtarët pranojnë sanksionetë caktuara në rast shkeljes së rregullave të organizatës, anëtari gjithmonë ka mundësi qënë bazë të vullnetit të lirë të dal jashtë nga organizata. Sipas rregullit që e krijon shteti,duhet t’i nënshtrohet secili që gjendet në territorin e saj. Pushteti politik të cilin e ka shteti duhet të jetë i institucionalizuar. Kjo do të thotë,se në shtet duhet të ekzistojnë institucione dhe mekanizma përmes së cilave zbatohetvendimmarrja për punët publike. Duhet të ekzistojnë institucione dhe mekanizma përmessë cilave formësohet interesi publik (përcaktohen qëllimet e bashkësisë shoqërore). Këtomekanizma dhe institucione dallojnë varësisht nga shteti. Në shtetin autokratik, interesinshtetëror mund ta përcaktojë vet sunduesi, ndërsa në shtetin demokratik duhet ekzistuarmekanizma dhe institucione adekuateë për parimin se për çështjet publike vendosin tëgjithë qytetarët e moshës madhore. Veçanërisht duhet tërhequr vërejtjen se shpërndarja reale e pushtetit shoqëror nëshoqëri, kurrë nuk pajtohet me institucionet e tij të ngjashme politike. Profesori Buqarflet për "realitetin dhe imagjinatën e demokracisë", gjegjësisht për "pushtetin formal dhereal në shtet". Fuqia shoqërore, në të cilën bazohet pushteti (mundësia e vendimmarrjespër sjelljen e të tjerëve) në shoqëri sidoqoftë është e shpërndarë jo vetëm në mes tëbartësve të funksioneve formale (delegatët e parlamentit shtetëror, kryetarit të qeverisëdhe ministrat, etj.) por edhe në mes të subjekteve të tjera. Fuqinë shoqërore e kanë tëgjithë ata të cilët kanë qasje në të mirat nga fushat në të cilat individët i plotësojnënevojat e veta. Këto të mira mund të jenë të ndryshme – mund të jenë të mira materiale(para) për informata, dituri, etj. Fuqia shoqërore është e pëmasës së njëjtë me vartësinë:individi do të ketë aq pushtet mbi individët tjerë sa është vartësia e tyre ndaj tij. Në pjesëntonë neve na intereson pikësëpari shpërndarja formale e pushtetit – e drejta për tëvendosur për punët publkike. Në disa pjesë do të flasim edhe për ndikimet joformale(jashtëinstitucionale) në marrjen e vendimeve.1.2.2. Tendencat në zhvillimin historik të shtetit Administrata publike është aparat që i shërben shtetit për arritjen e qëllimeve tëtij. Duke e pasur këtë parasysh atëherë është e rëndësisë së posaqme për pozitën dhestrukturën e administratës publike se qfarë është mozaiku i segmentit institucional(politik) të organizatës shtetërore. Pëveç kësaj, për pozitën dhe strukturën e adminsitratëspublike është me rëndësi gjithashtu roli i përgjithshëm i shtetit në shoqëri. Ai rol përgjatëhistorisë ëshët ndryshuar andaj mund të flasim për tendenca të caktuara – ligjshëmri nëzhvillim.. DemokratizimiShteti prej kur ka qenë në formën historike më të vjetër organizatë në duart e një personi(sunduesi) ose të një grupi të ngushtë të njerëzve, ose të një klase shoqërore, bëhetorganizatë me të cilën për intersa të vetëvetës administrojnë të gjithë anëtarët e saj  qytetarët. Demokratizimi është i lidhur me fuqinë e shpërndarë të vërtetë shqoërore dheme vendosjen e institucioneve dhe mekanizmave të cilën mundësojnë vendimmarrjen përçështjet publike (zgjedhjet, referendumi).. Zvogëlimi i rolit të detyrimitMe demokratizim zvogëlohen nevojat për përdorimin e mjeteve të detyrimit fizik, sepserregullat që i parashtron shteti, individët i pranojnë si të vetat dhe legjitime. Pëveç kësaj,zakonisht për respektimin e rregullave që i vendos shteti është e mjaftueshme vetëdija përekzistimin e mundësive për përdorimin e mjeteve të detyrimit.. Zhvillimi i rolit shërbyes Shteti i ka dy fytyra, shteti paraqitet si pushtet (autoritativ) dhe si subjekt i cilisiguron shërbime të ndryshme (shërbyes). Sigurimi i disa të mirave publike, sikurse qëjanë - rendi publik, siguria e komunikacionit, luftimi i kriminalitetit, sigurimi i hapësiravepër përdorim të posaçëm, sigurimi i kryerjes kualitative të veprimtarive ekonomike,zgjidhja e kundërshtive në mes të individëve – kërkon intervenimin e shtetit. Shteti, ende në masë të madhe vepron autoritativisht. Por, për herë e më tepërfutet roli i tij shërbyes – shteti siguron të mira të shumta të cilat nuk kërkojnëintervenimin e pushtetit në sferën private të individit; siguron ndërtimin dhe mirëmbajtjene rrugëve publike dhe infrastrukturës tjetër, siguron një vëllim të caktuar të shërbimevearsimore dhe shëndetësore etj. Roli shërbyes i shtetit fiton në peshë kundrejt atijautoritativ. Nuk mund të pritet që roli autoritativ i shtetit në të ardhmen do të vdes. Klasifikimi i sistemeve shtetërore Shtetet në mes veti dallojnë në pikëpamjen e rregullimit të institucioneve politike.Ato i ndajmë në aspektin e sistemit politik, formës së sundimit, raporteve në mes tëfunksioneve të pushtetit, formave të rregullimit shtetërorë dhe shkallës së decentralizimit.Nga rregullimi institucional i shtetit, në shumicë varet edhe pozita dhe struktura eorganeve të adminsitratës publike, andaj është e nevojshme që shkurtimisht tëprezantojmë llojet themelore të sistemeve shtetërore. I. Sipas formës së sundimit, shtetet i përcaktojmë në bazë të pozitës së kreut tështetit (shefit të shtetit). Në monarki, shefi i shtetit është politikisht dhe juridikisht personjopërgjegjës i cili vjen në atë pozitë me trashëgimi. Në republikë, shefi i shtetit ështëfunksionar (ose organ kolektiv) i cili vjen në pozitë me zgjedhje (të drejtëprdrejta ose tëtërthorta), dhe i cili është përgjegjës politikisht dhe juridikisht. Fakti se një shtetështë monarki, nuk do të thotë se sistemi i saj politik nuk është demokratik, për monarkitëbashkëkohore parlamentare vlen se tek ato roli i vërtetë politik i monarkut (roli gjatëvendimmarrjes për punët publike) është i vogël, monarku para së gjithash ka rol simboliktë përfaqësimit të shtetit unik dhe përgjegjësi të shumta simbolike.

Sipas formës së rregullimit shtetëror shtetet i ndajmë në federale (të përbëra)dhe në të tëra (unitare). Shteti federal përbëhet nga njësitë shtetërore relativisht tëpavarura (të emëruara në mënyra të ndryshme: shtete federative, kantone, republika) tëcilat kryejnë funksione të caktuara shtetërore sikurse ligjvënëse ashtu edhe gjyqësore eekzekutive. Shteti unitar njësi të tilla nuk ka fare. Shteti federal pavarësisht ngakompleksiteti i vet ende është vetëm një, vetëm shtet (nuk bëhet fjalë për bashkim, lidhjetë shteteve). Në territorin e të gjitha njësive federale është sovran shteti federal, e jonjësitë federale. Vëllimi i funksioneve shtetërore, të cilat i kryejnë njësitë federale janë tëpërcaktuara me kushtetutën e shtetit federal, megjithëse edhe njësitë federale mund tëkenë kushtetutat e veta. Shtetin federal duhet dalluar nga konfederata, te ecila nuk bëhetfjalë për formë shtetërore, por për bashkim (lidhje) të shteteve sovrane, të cilatvullnetarisht (sipas vullnetit të secilës prej tyre) i delegojnë një pjesë të pushtetit nëorganet e përbashkëta të konfederatës. Secila anëtare e konfederatës mund të dal nga aibashkim, gjë që nuk vlen për njësitë e shtetit federal. III. Sipas shkallës së centralizimit shtetet nuk mund t’i kategorizojmë, sepsebëhet fjalë për shkallë, për intenzitet. Mund të flasim vetëm për shtete relativisht mëshumë ose më pak të decentralizuara. Decentralizimi do të thotë bartje të vendimmarrjespër punët publike (çështjet politike) nga organet shtetërore në bashkësivetëadministrative. Te decentralizimi i shtetit zakonisht shohim decentralizimin territorial– bartjen e pushtetit në bashkësitë territoriale (lokale) vetëadministrative. Rezultati iprocesit të decentralizimit është vetëadministrimi lokal – e drejta e bashkësisë lokale,gjegjësisht e qytetarëve të saj që në mënyrë të pavarur të vendosin për një llojë të caktuartë punëve publike (zakonisht bëhet fjalë për punët e rëndësisë lokale). Bashkësitë lokalekanë aq pushtet sa ua pranon shteti me aktet e veta politike (kushtetutën dhe ligjet). Pra,pushteti i tyre rrjedh nga pushteti shtetëror e jo nga sovraniteti i tyre në shtetin e tyre. Shkalla e decentralizimit varet nga ajo nëse në territorin e shtetit veprojnëbashkësitë lokale vetadministrative si persona juridik, sa nivele të atyre bashkësiveekzistojnë, a janë vendosur institucionet dhe mekanizmat përmes të cilëve banorët ebashkësive lokale vërtetë vetë vendosin për punët e caktuara publike, sa janëkompetencat e tyre dhe qfarë vëllimi i mjeteve është dedikuar për veprimtarinë e tyre. IV. Format e sistemit politik dhe raporteve në mes të bartësve të funksionevepërkatëse të pushtetit shtetëror për rregullimin juridik të administratës publike janëgjithashtu mjaft të rëndësishëm kështu që do t’i përpunojmë në pika të veqanta në tekstine mëtejmë të këtij libri.1.2.4. Sistemet politike Pushtetin politik në shtet mund ta ketë rrethi i ngushtë dhe i gjerë i personave. Kurqytetarët e kanë në duart e veta pushtetin politik në shtet atëherë bëhet fjalë për sistempolitik demokratik, në të kundërtën bëhet fjalë për sistem politik autokratik. Në sisteminpolitik autokratik, për çështjet që kanë të bëjnë me tërë bashkësinë shoqërore vendos njëperson ose një grup i vogël njerëzish (oligarkia) – në atë rast shteti vepron para sëgjithash si organizatë poër realizimin e interesave të këtyre personave – megjithëse këta  persona nëse janë të sinqertë mund të drejtojnë shtetin duke kënaqur një pjesë tëinteresave të qytetarëve të vet. Ndërsa për atë se qfarë duhet të jenë interesat e qytetarëvetë vet nuk vendosin njerëzit por vet sundimtari. Sipas botëkuptimeve moderne, forma demokratike e sistemit politik është më emira dhe më e drejta. Demokracia në shtetin modern kuptohet si vlerë supreme, të gjithashtetet prezantohen si demokratike, madje edhe ato që në të vërtetë nuk janë. Në sistemin politik demokratik për çështjet politike qytetarët vendosindrejtpërdrejt ose përmes përfaqësuesëve të zgjedhur. Pjesa më e lartë gjegjësisht pjesainstitucionale e procesit administrues pra është në duart e qytetarëve. Sistemin politik demokratik e karakterizojnë institucionet dhe mekanizmat të cilëtformalisht mundësojnë sundimin e qytetarëve (zgjedhjet, organet përfaqësuese,referendumi, nisiativat qytetare). Megjithatë, duhet tërhequr vërejtjen se rregullimiinstitucional i sistemit politik ende nuk është kusht i mjaftueshëm për veprim vërtetdemokratik të shtetit. Prof. Buqar, shembull tërheq vërejtjen për zbrastësinë në mes tëdemokracisë formale dhe të vërtetë. Tanimë, siq kemi theksuar, për demokracinë e vërteë,reale është e nevojshme që fuqia shoqërore edhe realisht, relativisht në mënyrë të drejtë tëshpërndahet. Koncentrimi i tepërt i kapitalit në duart e një grushti të njerëzve,koncentrimi i ndikimit në forcat e armatosura të shtetit dhe në duart e një grushti tëgjeneralëve, monopoli i vërtetë ose mbizotërimi i madh i një partie politike mbi mediatpublike, monopoli i qasjes në informatat e shërbimeve sekrete, etj. – të gjitha këto dukurimunden që në jetën e vërtetë politike të relativizojnë ose tërsisht të asimilojnëdemokracinë, megjithëse formalisht janë të vendosur të gjitha institucionet demokratike. Ta shqyrtojmë shkurtimisht se cilat institucione të sistemit politik mundësojnëvendimmarrjen demokratike për punët publike. Demokracia mund të jetë e drejtpërdrejtose e tërthortë. Demokracia e drejtpërdrejt mundëson vendimmarrjen e të gjithë qytetarëve tëcilët kanë të drejtë vote për çështjet e caktuara politike. Janë të njohura dy forma zbatuese të demokracisë së drejtpërdrejt: e ashtuquajtura“demokraci e pastër” (pure democracy) – formë e njohur janë shembull tubimet eqytetarëve dhe referendumi. Dallimi në mes të dy formave qëndron në zbatimin teknik; teforma e demoracisë së pastër janë të gjithë që kanë të drejtë të vendosin, mund të jenëfizikisht prezent në fund të vendimmarrjes, që mundëson diskutimin para marrjes sëvendimit. Referendumi zbatohet përmes votimit në vendvotime. Në botë janë të njohura disa forma të ndryshme të referendumit: - në aspektin e subjektit të vendimmarrjes, referendumin e ndajmë nëreferendumin për kushtetutën, referendumin për materien ligjore, referendumin përçështjet lokale dhe referendumin për çështje të tjera, ndërsa në aspekt të hapsirës i ndajmënë referendum shtetëror dhe lokal në aspekt të obligimeve të shpalljes së referendumit për çështje të caktuara indajmë në referendum të detyrueshëm (obligativ) dhe joobligativ (fakultativ). - në aspektin e rezultatit juridik, i ndajmë në referendum vendimtar, obligativ dhekëshilldhënës (dakordues): në të parin qytetarët vendosin për një çështje të caktuar ashtuqë ai vendim të ketë rezultat juridik të drejtpërdrejt, ndërsa në të dytin mirret vendim i cilijuridikisht e obligon organin i cili është përgjegjës që ta marr atë vendim: vendimi isjellur në referendumin këshilldhënës nuk e ka atë rezultat juridik. - në aspektin kohor, i ndajmë në referendum paraprak dhe pasues (të mëpasëm);ky i fundit shpallet pasi që organi përgjegjës tanimë të ketë marr vendimin – votuesit nëkëtë referendum kanë mundësinë që të vendosin për vërtetimin apo anulimin e atij vendimi .

Detyra Plote