Detyra e kujteses

Primo Levi ka qene i mbyllur ne Auschwitz. Ka vrare veten duke u hedhur nga shkallet e pallatit, ne vitin 1987. Ceshtja e tij eshte par excellence çeshtja jone.

Hurbinek ishte nje djale i vogel qe askush nuk ia dinte moshen, bashkatdhetaret e tij çifute mendonin se duhet te ishte rreth 3 vjeç. Nuk dihet ke kishte baba apo nene. Mbase i kishin gazuar qe diten e pare. Mbase ishte nje femije i lindur ne kamp, nga ndonje dashuri qorre ne kampin e vdekjes. Mbase ishte nje jete e ardhur ne kete jete thjesht per te thene se eshte e pamundur qe jeta te lulezoje ne kampin e vdekjes. Sepse Hurbinekun e vogel

tre vjeçar, nuk e pa me askush ku perfundoi. Nuk dinte te fliste, nuk dinte asnje gjuhe. Vuajtja e tij ishte pa goje, pa ze, nuk dihet çfare ndjente apo çfare shihnin syte e tij. Emri Hurbinek ishte nje emer i sajuar aty per aty, sepse djali i vogel nuk e dinte as emrin e vet, nese ka pasur ndonjehere nje te tille. Thjesht ca belbezime kishin bere qe ta pagezonin Hurbinek.

Vite me pas, Primo Levi, i dale nga kampet kocke e lekure, mediton papushim per Hurbinekun e vogel. Dhe thote : mire une qe e kam gojen dhe mund te flas per vuajtjet e mia, po per vuajtjet e Hurbinekut, kush do te flase ? Atehere Levi thote se NE NA BIE PERSIPER, SI NJE BARRE, DETYRA E KUJTESES. Ne duhet te deshmojme per te gjithe te pazeshmit, te pagojet.

Cfare eshte detyra e kujteses ? A eshte hakmarrje ? A eshte mllef ? A eshte nje ndjenje e mire apo e keqe ?

Levi shprehet : "Duam apo s'duam, ne jemi deshmitare dhe mbajme tere barren e kesaj".

Ne gjema njerezore si diktaturat, dikush duhet te jete aty qe te deshmoje, qe te thote fill e per pe, deri ne hollesite me te vogla, çfare ndodhte ne burgje, çfare ndodhte me torturat, me pushkatimet, me internimet, si thyheshin jetet njerezore, kockat e njerezve, te gjitha duhen thene. Kete e kane bere disa, e qe do te duhej te futeshin ne programet tona shkollore : me sa di une, Fatos Lubonja, si dhe Gezim Peshkepia (Jeruzalemi pati folur ca kohe me pare). Por nuk jane vetem keta te dy, jane qindra e mijera. E qe do te duhej t'i degjojme te gjithe. Per respekt, per detyre ndaj vetes. Nuk mund te rrish i pandjeshem ndaj viktimave te kauzave famekeqe naziste apo komuniste. Pavaresisht çdo lloj idealizmi, siç pellasin ca te tjere ketu. Idealizmi eshte nje fjale, ndersa jeta e dikujt eshte nje fryme.

Cfare eshte detyra e kujteses ?

Eshte nje detyre per te deshmuar dhe percjelle ne brezat e mepasshem gjithçka qe ka shkaterruar identitetin tone si njerez, si qenie njerezore. Kjo behet per dy arsye :

- per nderim ndaj viktimave (dmth koken nga pas)

- dhe per edukim te pasardhesve (dmth koken perpara).

Ndersa e para behet per te respektuar vete thelbin tend si njeri, e dyta behet ne forme mase mbrojtese, qe keto gjera te mos perseriten me. Me fjale te tjera, detyra e kujteses eshte higjienike (dmth pastrimi i shpirtit tone) dhe profilaktike (dmth parandalimi i kesaj semundje per me tej).

_______

Kur çifutet e pakte te shpetuar nga kampet u kthyen neper vende e tyre (shumica ne France), ata nuk flisnin, nuk deshmonin. Tmerri ishte teper i madh, e tejkalonte fjalen.

Por heshtja s'ishte e lidhur vetem me kete : kishte dhe nje arsye tjeter, perverse : askush nuk donte t'i degjonte. Viktimat, edhe te gjalle, edhe te vdekur, ishin bezdisese. Ata helmonin festen e fitores. Te gjithe donin te lodronin, lufta mbaroi, dhe askush s'ia hidhte syte viktimes menjane qe ishte kthyer ne memec.

Vone, shume vone, kane filluar te zgjidhen gjuhet e atyre pak te mbijetuareve.

________

Kur shqiptaret e Kosoves duan te deshmojne tmerret qe kane pesuar, edhe ketyre iu qepet goja nga serbet me pretekstin : te gjithe kemi vuajtur. Te gjithe ishim ne lufte. Cfare do te ndodhe me popullin shqiptar te Kosoves pas 80 vjetesh, kur te kene vdekur deshmitaret e tmerreve ? Kush do t'i kujtoje ata ? A do te jemi te sigurte se nuk do te ndodhe perseri ?

Perse te mbijetuarit çifute me ende ne krah numrat e tyre ne tatuazh brofen ne kembe kur pane ne TV trenat e mbushur me kosovare duke u shperngulur ? A nuk kishte nje perseritje ? A nuk kishte pamje qe atyre iu jane gdhendur perjete ?

Prandaj krimet duhet te kene fytyre, duhet t'i dime, t'i perfytyrojme, t'iu ikim shifrave. Te thuash se jane vrare 10 000 vete, kjo s'eshte asgje. Nuk na prek, eshte thjesht shifer. Por kur lexon deshmine e njerit prej ketyre dhjete mijeve, atehere kjo na prek ne mish, na rreqeth. Atehere krimi merr fytyre, e shohim duke u kryer, nderhyjme me mendjen tone per te mos u bere, lartesohemi pak si njerez, nxjerrim mesimet tona.

Nuk eshte kurre e teper qe viktima te shprehet, asnjehere. Te pakten askush ska te drejte morale t'i thote nje viktime : mjaft se na merzite. Sepse viktima nuk flet tani per vete, por flet per miqte e vet te derguar ne ate dynja, dhe ka ende frike mos perseritet. Ne fakt, viktima, me deshmine e saj, eshte thjesht duke na mbrojtur ne, qe nuk e kemi jetuar jeten e saj.

Piktura "Hurbinek e Henek" nga Alessandra Veccia

Detyra Plote

PSIKOLOGJI - ZHVILLIMI I FËMIJËVE ME PRINDËR TOKSIKOMANË

“Nënë! Lejomë të vij pastër në këtë jetë!”

Fenomeni i drogës ka ekzistuar që në kohërat e lashta. Në Azi dhe Afrikë droga është përdour për qëllime fetare dhe mjekësore ndërsa në Europë droga është përdorur nga artistë dhe nga populli i thjeshtë. Me kalimin e kohës droga filloi të përhapej më shumë dhe lindën lloje të reja të drogës. Tashmë kjo gjë përbën rrezik të madh për shoqërinë tonë. Por, varësia ndaj drogës nga ana e prindërve tanë është quajtur pengesë për zhvillimin social, normal e psikologjik të fëmijëve.

Toksikomania është një gjendje e një nevoje të shpeshtë të pakontrollueshme për të marrë një substancë pavarisht nga dëmet që mund të shkaktojë, të cilat mund të jenë fizike, psikologjike, emocionale e shoqërore. Toksikomania është krijuar nga përdorimi i lëndeve narkotike dhe substancave psikotrope. Kemi dhe substanca të tjera që mund të shkaktojnë varësi si kokaina, heroina, alkooli, ilaçet, etj… Ka një numër të lartë prindërish toksikomanë të cilët ndikojnë direkt tek fëmijët e tyre sepse fëmija është qënie imituese dhe ndjek modelin e prindërve. Sipas Hornay-t prindërit toksikomanë janë pesimistë dhe shfaqin tek fëmijët e tyre mungesë lumturie, narcizizëm dhe abuzim fizik.

Por duke e parë nga këndveshtrimi psikologjik vërejmë se Erikson deklaron se te gratë toksikomane ka një mungesë dhe pa aftësi për të ndërtuar një nivel mendor (një hapësirë të brendshme) në te cilën fëmija mund të zhvillohet. Tek fëmijët e nënave toksikomane vërejmë pasoja të rënda sociale. Ekziston papërshtatshmëria që e çon individin në një gjendje vuajtjeje dhe mungese mirëqënieje. Vërehet ndrojtja, d.m.th., fëmija është i turpshëm dhe nuk mund të krijojë raporte apo kontakte me të tjerët. Ata shpesh shfaqin shenja depresiviteti, ankthi, frike, trishtimi dhe shtim ose ulje të gjumit. Kërkimet mbi pasojat, mbi rreziqet konjitive të fëmijëve me prindër toksikomanë na japin informacione konkrete pasi këta fëmijë janë gjetur në marrëdhënie të këqija në shkollë, rrezikojnë në fjalë, kanë vështirësi të gjuhës dhe kanë shumë varfëri konjitive mbi testet e inteligjencës.

Nga të gjitha studimet e kryera, hipoteza e formuar dhe e mbetur është se te gjithë fëmijët me nëna toksikomane shfaqin probleme psikologjike e sociale. Studimet e fundit në lidhje me këtë temë të fëmijëve me prindër toksikomanë kanë përshkuar edhe zonën e Irlandës ku ende mbetet nje çështje pa zgjidhje. Ndryshimi midis nënës toksikomane dhe jo toksikomane është se nëna toksikomane ndryshe nga babai toksikoman, ka më shumë ndjeshmeri dhe në një pikë të caktuar ajo arrin të ndërgjegjësohet qoftë edhe për disa sekonda, ajo provon ndjenjën e fajit dhe ndjehet fajtore ndaj fëmijës për përdorimin e lëndës narkotike gjatë shtatëzanisë. Problemi kryesor mbetet varësia ndaj një droge të caktuar e cila shkakton probleme të larta në trurin e përdoruesit pasi në shumicën e rasteve rezulton totalisht shkatërruese pasi rritja pozitive e një fëmije është e lehtësuar nga prindër që janë te dashur, të ngrohtë dhe jo kërcënues.

 1. Happy parents, happy children!

Kjo temë ka tërhequr të gjithë mediat shqiptare e europiane, pasi fëmijët që mbartin këtë “sëmundje” rezultojnë të jenë fëmijë të pabindur, shkaterrues të objekteve, pronave dhe të gjithçkaje që i rrethon.

Arsyeja përse unë preka këtë teme dhe vendosa ta shqyrtoj është se dua të jap dhe të marr sa më shumë informacione, të zgjeroj dijen e secilit prej nesh dhe të parandaloj me aq sa mundem këtë fenomen negativ. Pasi nëna është dhe mbetet qënia më e bukur e më e dashur për të gjithë ne dhe fëmija krijesa më e paster që mbart toka jonë.

2. Numri i përdoruesve në vendin tonë.

Shqipëria sot numëron rreth 80.000 përdorues droge. Përdoruesit janë të shtresave të ndryshme sociale, por, së fundmi vërejmë një rritje të lartë të përdoruesve të seksit femër dhe përqindja e atyre që vendosin të dalin nga kjo gjendje është e vogël. Mund të themi me bindje që në krahasim me atë të përdoruesve është abstrakte?!

2.1. Shkaqet përse vjen kjo gjendje

Më kryesorja mbetet, numri i pakët i qendrave rehabilituese dhe mungesa e vendosmërisë së përdoruesve, mungesa e besimit në vetvete. Shumica e përdoruesve janë adoleshentë të cilët në fillim nisin të përdorin kanabis e kështu kalojnë tek drogat akoma më të rënda. Por, duke qenë se realiteti në vendin tonë është shumë i hidhur dhe fatkeqësisht mund të themi se mbështetja nuk është shumë e lartë, na duhet që gjithsecili prej nesh, i seksit mashkull apo femër të ndërgjegjësohet, të gjejë forcën dhe t’i mbajë sa më larg vetes këto drogëra. Pa prekur e pa dashur te diskriminoj asnjë individ them se një njeri i droguar apo një nënë toksikomane s’i sherben mirë askujt. Gjithçka na duhet është një jetë e shëndetshme dhe e mbushur me harmoni.

3. Mesazhi që unë percjell

Në çfarëdo niveli apo pozitë të jemi është se të gjithë ne mund të japim një kontribut në luftën kundër drogës. Kjo është një betejë për të drejtat themelore të njeriut, të drejtën e fëmijëve për t’u zhvilluar në një ambient familjar dhe social të shëndetshëm. Eshtë e drejtë e çdo individi të jetojë sa më bukur dhe sa më ngrohtë pranë gjirit të familjes. Le të japim sa më shumë dashuri, sa më shumë mbështetje, t’i përkrahim ato nëna dhe ata fëmijë, t’i ndihmojmë të largohen nga ajo rrugë.

Bibliografia:

Fatbardha Osmanaga, Vehbi Hoti (red.), Ludovik Shllaku (red.), “Psikologjia anormale: tekst universitar”, Shkodër: Camaj-Pipa, 2005;

Adem Tamo, “Psikologjia e këshillimit”. Tiranë: Albpaper, 2007;

Vuksan Kola (hartoi e red.), “Simptomatologjia e çrregullimeve mendore: tekst mësimor ndihmës për studentët dhe specializantët e Fakultetit të Mjekësisë”, Tiranë : Kad, 2004;

Lekë Sokoli, Flutura Açka (përg. për bot.), “Droga: historia, përkufizime, klasifikimi, përhapja, efektet, terapia”, Tiranë : Onufri, 1999;

Zihni R. Sulaj, Eduard Z. Kakarriqi (Red.), “Drogat dhe të rinjtë: gjithçka që duhet të dinë prindërit”, Tiranë : Ombra GVG, 1999;

Kadri Bicaj, Muhamet Kelmendi (red.), “Drogat, narkomania dhe kriminaliteti në botë”, Prishtinë: Universiteti “Iliria”, 2010.

Detyra Plote

Mikroekonomia - Disa mendime në lidhje me sjelljen konsumatore

Disa mendime në lidhje me sjelljen konsumatore

Abstrakt

Sjellja konsumatore është një nga dukuritë që është studiuar më së shumti nga ekonomistët e të tëra kohrave. Shqipëria ka hyrë në rrugën e ekonomisë së tregut dhe sjellja e konsumatorëve shqiptarë është një dukuri që duhet studiuar për të vërejtur prirjet e konsumatorëve shqiptarë në mënyrë që të përballojmë më mirë kërkesat, nevojat dhe dëshirat e tyre, duke manaxhuar edhe parametrat markroekonomikë. Qëllimi i temës
është që të jap disa mendime në lidhje me sjelljen konsumatore në përgjithësi mbështetur në Ligjin Engel dhe paradoksin Giffen dhe në lidhje me konsumin në Shqipëri sipas familjeve dhe nivelit të punësimit.
Hyrje
Marrëdhëniet midis të ardhurave dhe konsumit janë studiuar nga ekonomistët që në fillim të shekullit 18. Modeli kryesor i shpenzimeve është paraqitur nga Engel në vitin 1857sipas të cilit raporti i zhpenzimeve totale për ushqim ulet me rritjen e të ardhurave, por, sipas Giffen, nëse efekti i të ardhurave si rezultat i ndryshimit të çmimit është i fortë, ndyshimi në çmim dhe në sasinë e kërkuar mund të lëvizë në të njëjtin drejtim. Konsumatorët blejnë mallra dhe shërbime për të plotësuar nevojat e kënaqësitë që sigurohen nga konsumi i mallrave dhe shërbimeve. Kufizimi monetar individual varet nga e ardhura korrente e tij, kursimet e mëparshme, mundësit për të marrë kredi-hua etj. Në Shqipëri, me rritjen e të ardhurave qytetarët janë larguar nga stili i kryerjes së shpenzimeve kryesore për ushqime dhe kanë kaluar në rritje të konsumit për veshje, banesë, energji dhe transport.

Materiali dhe metoda
Materialet e përdorura në këtë studim janë marrë nga burime primare dhe janë përdorur sipas teorisë ekonomike të mësuar në displinat Hyrje në Ekonomi, Mikroekonomi, etj. Materialet janë lexuar dhe më tej janë përzgjedhur. Pas kësaj materialet e zgjedhura janë lexuar me kujdes dhe prej tyre janë bërë kuotime, citime, perifrazime dhe përmbledhje. Mbi bazën e materialeve dhe pikëpamjeve personale të krijuara gjatë studimit të kësaj çështjeje, është shkruar diskutimi i çështjes dhe më tej janë nxjerrë konkluzione dhe rekomandime.

Diskutim
Për të realizuar studime në lidhje me sjelljen konsumatore, të dhënat mbi shpenzimet mblidhen nga familjet dhe klasifikohen mbi bazë të nivelit të të ardhurave ose nga shtresa sociale ku bën pjesë familja që intervistohet, për të parë nëse është i dukshëm ndonjë parametër i rëndësishem. Studiuesi Engel kërkoi dhe prezantoi në vitin 1857 një model për shpenzimet e familjeve në Belgjikë. Në këtë studim ai dalloi shpenzimet kryesore familjare për ushqime, veshje, banesë dhe këndë djegëse, shërbime, edukim, shëndetsi dhe mallra. Nga këto të dhëna ai nxorri përgjithësimin empirik për sjelljen konsumatore, që ka të bëjë me faktin se “raporti i zhpenzimeve totale për ushqim ulet me rritjen e të ardhurave”. Ushqimi është domosdoshmeri dhe konsumi i tij rritet me një shpejtësi më të vogël se të ardhurat. Kjo hipoteze njihet si Ligji i Engelit, që është verifikuar në qindra studime në tërë vendet e botës. Kurbat e Engelit të rrjedhura nga kurbat individuale të indiferences jepen si më poshtë:
Nëse fuqia blerëse individuale rritet është e natyrshme të pranojmë që sasia e çdo të mire të blerë gjithashtu të rritet. Kjo paraqitet në grafik ku siç rriten shpenzimet nga i1 në i2 në i3 sasia e kërkuar e x rritet nga x1 në x2 në x3. Gjithashtu sasia y rritet nga y1 në y2 në y3. Drejtëzat e buxhetit të cilat shtrihen nga i1 i2 i3 janë të gjitha paralele dhe reflektojnë faktin që vetëm e ardhura ndryshon dhe jo çmimet relative të x dhe y.

Kur çmimi x bie nga P1x në P2x zgjedhja e maksimizimit të dobisë do të shkojë nga x’y’ në x”y”. Kjo lëvizje mund të zbërthehet në dy efekte të ndryshme analitike. Në diagramë si efekti i zëvendësimit ashtu edhe ai i të ardhurave bëjnë që të blihet më shumë x kur çmimi i tij bie. Pika I/py është e njëjta si para ndryshimit të çmimit. Kjo ndodh sepse py nuk ka ndryshuar. Prandaj pika i/Py shfaqet si në kufizimet e buxhetit të ri ashtu dhe në atë të buxhetit të vjetër.
Kjo lëvizje është demonstrim grafik i efektit të zëvendësimit. Lëvizja e mëtejshme nga b tek pikat optimale x’’y’’ është analitikisht identike me llojin e ndryshimit të shfaqur më parë për ndryshimin e të ardhurave. Përgjithësisht rezultati i rënies së çmimit do të shkaktonte një rritje të kërkesës për mallin x.
Nëse efekti i të ardhurave si rezultat i ndryshimit të çmimit është i fortë, ndyshimi në çmim dhe në sasinë e kërkuar mund të lëvizë në të njëjtin drejtim. Ekonomisti anglez Robert Giffen e vëzhgoi këtë paradoks në Shekullin 19 në Irlandë. Kur çmimi i patateve u rrit njerëzit konsumuan më shumë këtë mall. Ky rezultat spjegohet duke parë madhësinë e efektit të të ardhurave nga ndryshimi i çmimit të patates. Patatet nuk ishin vetëm mallra inferiorë, por ato zinin pjesën më të madhe të të ardhurave të irlandezëve në atë kohë. Një rritje në çmimin e patates ul në mënyrë të ndjeshme të ardhurat reale. Irlandezet ishin të detyruar të ulnin konsumin e mallrave të tjera që të blinin patate. Mundësia e rritjes së sasisë së kërkuar në përgjigje të rritjes së çmimit të mallrave njihet me emrin paradoksi Giffen. Malli duhet të jetë inferior dhe efekti pozitiv i të ardhurave duhet të jetë aq i fortë sa të tejkalojë efektin negativ të zëvendësimit. Çmimi dhe sasia e kërkuar për një mall zakonisht do të lëvizin në drejtime të kundërta edhe kur malli është inferior.
Efekti total në rritje në çmimin e x do të rriste sasinë e kërkuar të x. Kjo ndodh sepse efekti negativ i zëvendësimit (levizja nga x*,y* në pikën B) është tejkaluar nga një efekt i fortë pozitiv i të ardhurave që rezulton nga inferioriteti i mallit x0. Jo çdo mall inferior shfaq paradoksin Giffen.
Teoria e zgjedhjes konsumatore
Konsumatorët blejnë mallra dhe shërbime për të plotësuar nevojat e tyre ku pëfitimet nga blerjet e tyre përfaqësojnë kënaqësit që sigurohen nga konsumi i tyre. Teoria e zgjedhjes konsumatore shërben për të kuptuar dhe parashikuar sjelljen e konsumatorëve dhe për të spjeguar se pse njerëzit bëjnë këto apo ato zgjedhje të cilat rezultojnë në kërkesën individuale për produkte të caktuara. Konsumatori gjatë marrjes së vendimeve se çfarë do të bleje ndeshet me kufijtë sasiorë të parave. Kufizimi monetar individual varet nga e ardhura korrente e tij, kursimet e mëparshme, mundësit për të marrë kredi-hua etj. Konsumatori racional nuk blen një produkt nëse parashikimi shtesë që ai parashkon të marrë prej tij është më i vogël se shpenzimi shtesë për blerjen e tij. Kur ka mundësit monetare të kufizuara konsumatori nuk mund të blejë çdo gjë që i jep kënaqësi apo ato që i japin kënaqësi më të madhe. Konsumatori mund të përfitonte më shumë kënaqësi nëse do të blinte një makinë në krahasim me një biçikletë por megjithatë është i detyruar të blejë biçikletë nga shkaku i mundësive të kufizuara të mjeteve monetare që i posedon konsumatori. Gjatë zgjedhjes konsumatori përballohet me koston oportune. Nuk është kosto oportune nëse shpenzojmë 1000 Lekë për një libër në vend të një koncerti apo ndonjë ndeshje futbollistike, por kosto oportune në terminologjin ekonomike është kënaqësia që konsumatori përjeton nëse e lexon librin apo e shiqon koncertin apo ndeshjen futbollistike. Konsumatorët mbajnë parasysh balancimin e kënaqësisë shtesë të marrë nga një produkt me kënaqësinë shtesë që mund të merrej nga një produkt me tjetrin. Termi “Dobi” në ekonomi përdoret për të treguar masën e kënaqësisë që përfiton konsumatori nga konsumi i një produkti të caktuar.
Ligji dobisë marxhinale rënëse
Dobia marxhinale rënëse ka një prirje që kur rritet sasia e konsumit të një të mire nëkushtet kur faktorët tjerë nuk ndryshojnë dobia marxhinale e njësisë së fundit të konsumuar vjen vazhdimisht duke rënë. P.sh. Në një ditë verë një konsumator pasi ka ecur shumë është etur dhe fillon të pijë një pije freskuese për të shuar etjen. Gota e parë e pijes freskuese shijon shumë se e dyta e me rradhë deri në gotën e fundit që do të sillte kënaqësi e që pas saj do të ketë vetëm tejngopje dhe ndjenja negative. Masa e dobisë marxhinale të produktit që ekonomistët e përdorin është shuma e parave që një individ është i gatshëm të sakrifikojë për të marrë një njësi shtesë të një produkti.
Për ti dhënë përgjigje pyetjes kryesore të zgjedhjes konsumatore se sa ka nxjerrur dobi nga përdorimi i një malli do të mbajmë parasysh se ai si një konsumator racional kërkon të sigurojë kënaqësinë më të madhe me të ardhurat e kufizuara të tij. Për shembull, rasti i pijes freskuese i cili duhet të sakrifikojë blerje të tjera që mund të bënte në vend të saj.
Teprica e konsumatorit dhe efekti i të ardhurave
Tejkalimi i përfitimit total (shumës së dobive marxinale) ndaj kostove totale (sasia e blerë dhe çmim) quhet tepricë konsumatore. Nëse çmimi ulet rezulton një tepricë e konsumatorit. Teprica e konsumatorit është një koncept i dobishëm sepse tregon sesa fitojnë ose humbasin blerësit nga një ndryshim i çmimit të produktit. Kur çmimi ulet rritet dobia marxhinale për njësi monetare dhe rriet sasie e kërkuar për atë produkt. Të ardhurat reale – është ulja e çmimit dhe sasia e produkteve që konsumatori mund të blejë me të ardhuar e tij monetare duke sguruar blerjet me këto të ardhura. Efekti i të ardhurave – është rritja e sasisë së produktit të blerë e shkaktuar nga një rritje e të ardhurave reale. Ndryshimi në sasin e blerë të produktit i shkaktuar nga një ndryshim i çmimit relativ duke mbajtur konstante të të ardhurave reale quhet efekti i zëvendësimit. Ky efekt ka gjithmonë shenja negative. Për të mirat normale efekti i të ardhurave dhe i zëvendësimit ka efekt negativ dhe për të mirat inferiore efekti i të ardhurave dhe i zëvendësimit ka efekt pozitiv.
 Kufizimi i zgjedhjeve konsumatore
Zgjedhjet e konsumatorëve janë të kufizuara në dy faktorë: Në të ardhurat që zotëron dhe çmimet e produkteve X dhe Y. Ajo mund të zhvendoset nëppozicione të ndryshme nën ndikimin e faktorëve përcaktuar (të ardhurat dhe çmimet e produkteve). Nëse të ardhurat rriten drejtëza e buxhetit do të zhvendoset lart-djathtas paralelisht me vetëveten e tijdhe e kundërta nëse të ardhurat do të ulen atëherë drejtëza e buxhetit do të zhvendoset poshtë-majtas.

Shpenzimet në Shqipëri
Në rastin e Shqipërisë, para viteve 1990 pjesa më e madhe e konsumit shkonte kryesisht për ushqime rreth 70% dhe pjesa tjetër për veshje, ngrohje, transport dhe shumë pak për pushime. Në vitet e fundit prirja për konsum jepet nga tabelat e mëposhtëme, ku duket se shpenzimet për ushqime kanë rënë në rreth 50% dhe janë shtuar shpenzimet për banim, energji, transport dhe pushime, etj. Kjo ka ardhur si rezultat i ndryshimit të kushteve ekonokike dhe stilit të jetesës në vend.

Grupet e shpenzimeve	Person i vetëm	Çift pa fëmijë	Çift me një femijë	Çift me dy fëmijë	Çift me 3 + fëmijë	Mono prindërore	Familje tjetër
	Single person	Couple no children	Couple one child	Couple 2 children	Couple 3 + children	Mono parental	Other
Ushqim dhe pije jo-alkoolike	54.25	51.72	46.39	45.42	49.22	49.91	47.08
Pije alkoolike, duhan	4.27	5.08	4.61	4.01	4.36	3.47	4.41
Veshje dhe këpucë	3.89	3.42	5.94	6.68	7.08	6.17	6.21
Banesa	9.62	8.69	8.07	7.37	7.34	7.28	6.70
Mobilim, pajisje shtëpiake dhe mirëmbajtje të zakonshme të banesës	5.67	6.22	5.55	6.00	5.79	6.42	5.82
Shëndet	6.75	6.22	3.63	3.29	3.28	4.15	4.66
Transport	2.37	4.43	5.68	6.22	6.89	3.60	7.05
Komunikim	1.97	3.02	3.27	3.27	2.53	2.90	2.86
Argëtim dhe kulturë	1.92	2.38	2.94	3.40	3.28	2.87	3.14
Arsim	0.01	0.07	2.32	2.68	1.59	2.31	1.27
Restorante dhe hotele	5.54	3.70	6.07	5.89	3.63	4.50	5.09
Të tjera mallra dhe shërbime	3.73	5.05	5.52	5.77	5.01	6.42	5.71
Konsumi gjithsej	100.00	100.00	100.00	100.00	100.00	100.00	100.00

Tabela 1. Shpenzimet sipas llojit të familjeve 2011 (Sipas INSTAT, Marrë në datën 23 Nëntor 2012)

Grupet e shpenzimeve
	Punëdhënës	I vetpunësuar	I punësuar	Punë e papaguar
	Employer	Self-Employed	Employee	Unpaid ëork
Ushqim dhe pije jo-alkoolike	37.7	45.8	44.9	49.5
Pije alkoolike, duhan	4.2	4.7	4.1	5.3
Veshje dhe këpucë	7.3	6.7	7.0	6.4
Banesa	6.9	6.7	7.4	6.0
Mobilim, pajisje shtëpiake dhe mirëmbajtje të zakonshme të banesës	5.0	6.0	5.8	6.5
Shëndet	3.2	3.6	3.5	4.3
Transport	8.6	8.2	6.5	5.8
Komunikim	3.7	2.8	3.3	2.5
Argëtim dhe culture	4.1	3.1	3.5	2.7
Arsim	7.5	1.6	2.4	0.7
Restorante dhe hotele	5.6	5.0	5.6	4.3
Të tjera mallra dhe shërbime	6.2	5.8	5.9	6.0
Konsumi gjithsej	100.0	100.0	100.0	100.0

Rezultatet
Marrëdhëniet midis të ardhurave dhe konsumit jane studiuar nga ekonomistët që në fillim të shekullit 18. Studiuesi Engel kërkoi dhe prezantoi në vitin 1857 një model për shpenzimet e familjeve në Belgjikë. Në këtë studim ai dalloi shpenzimet kryesore familjare për ushqime, veshje, banesë dhe këndë djegëse, shërbime, edukim, shëndetsi dhe mallra. Nga këto të dhëna ai nxorri përgjithësimin empirik për sjelljen konsumatore, që ka të bëjë me faktin se raporti i zhpenzimeve totale për ushqim ulet me rritjen e të ardhurave.
Nëse efekti i të ardhurave si rezultat i ndryshimit të çmimit është i fortë ndyshimi në çmim dhe në sasinë e kërkuar mund të lëvizë në të njëjtin drejtim. Ekonomisti anglez Robert Giffen e vëzhgoi këtë paradoks në Shekullin 19 në Irlandë. Kur çmimi i patateve u rrit njerëzit konsumuan më shumë patate. Irlandezët ishin të detyruar të ulnin konsumin e ushqimeve të luksit me qëllim që të blinin më shumë patate. Mundësia e rritjes së sasisë së kërkuar në përgjigje të rritjes së çmimit të mallrave është njohur me emrin paradoksi Giffen. Konsumatorët blejnë mallra dhe shërbime për të plotësuar nevojat e tyre ku pëfitimet nga blerjet e tyre përfaqësojnë kënaqësitë që sigurohen nga konsumi i tyre. Teoria e zgjedhjes konsumatore shërben për të kuptuar dhe parashikuar sjelljen e konsumatorëve dhe për të spjeguar se pse njerëzit bëjnë këto apo ato zgjedhje të cilat rezultojnë në kërkesën individuale për produkte të caktuara. Konsumatori gjatë marrjes së vendimeve se çfarë do të bleje ndeshet me kufirin sasior të parave. Kufizimi monetar individual varet nga e ardhura korrente e tij, kursimet e mëparshme, mundësit për të marrë kredi-hua etj.
Në rastin e Shqipërisë është vënë re se me rritjen e të ardhurave qytetarët janë larguar nga stili i kryerjes së shpenzimeve kryesore për ushqime dhe tashmë kanë kaluar në një stil jetese me rritje të konsumit për veshje, banesë, energji dhe transport.
Konkluzione dhe rekomandime
Ligji i Engelit është vërtetuar edhe në rastin e Shqipërisë me kalimin e vendit nga ekonomia e centralizuar në ekonomine e tregut.
Ligji Giffen është verifikuar në Shqipëri në rastin e çmimit të bukës kur edhe pse të ardhurat janë luhatur dhe inflacioni ka pësuar ndryshime të shumta dhe të medha, përsëri çmimi i bukës nuk ka ndryshuar dhe në disa raste është shtuar konsumi i saj, për shembull gjatë krizës së vitit 1997.
Me kalimin e viteve dhe me rritjen e të ardhurave konsumi i shqiptarëve ka kaluar nga kryerja e shpenzimeve më të shumta për ushqime rreth 70% para viteve 1990, në rreth 50% për ushqime dhe pjesa tjetër për veshje, energji, transport e banim dhe më pak për pushime e veprimtari të tjera.
Literaturë 
www.ins tat.gov.al
Mikroekonomia
http://esseshkolle.blogspot.com/2013/12/mikroekonomia-disa-mendime-ne-lidhje-me.html
Leksione Hyrje në ekonomi

Detyra Plote

Teme e Lire - Papunsia ne shqiperi

Problematika e papunësisë në Shqipëri për periudhën 2000 – 2012

Abstrakt
Papunësia është një nga sëmundjet më të mëdha të ekonomsië në nivel individi, familjeje, vendi dhe në nivel rajonal e më gjerë. Qëllimi i temës është që të tregojë gjendjen dhe problemet aktuale të nivelit të papunësisë në Shqipëri për periudhen 2000 – 2012 dhe të jap dise mendime për përmirësimin e situatës, duke dhënë në mënyrë historike se si ka ndryshuar papunësia në Shqipëri në 12 vitet e fundit.

Hyrje
Papunësia është një nga problemet më të mëdha të ekonomisë në çdo vend. Ajo është e lidhur ngushtë me inflacionin dhe të dy këto koncepte përbëjnë thelbin e luftës për manaxhimin e një ekonomie të qendrueshme, duke patur parasysh edhe parametrat e tjerë makronomikë.
Materiali dhe metoda
Materialet e përdorura në këtë studim janë marrë nga burime primare dhe janë përdorur sipas teorisë ekonomike të mësuar në displinat Hyrje në Ekonomi, Mikroekonomi, etj. Materialet janë lexuar dhe më tej janë përzgjedhur. Pas kësaj materialet e zgjedhura janë lexuar me kujdes dhe prej tyre janë bërë kuotime, citime, perifrazime dhe përmbledhje. Mbi bazën e materialeve dhe pikëpamjeve personale të krijuara gjatë studimit të kësaj çështjeje, është shkruar diskutimi i çështjes dhe më tej janë nxjerrë konkluzione dhe rekomandime.
Rezultatet
Në Shqipëri papunësia zyrtarisht është në nivelin 13 – 14%, ndërsa disa raporte flasin për një shifër shumë të madhe se kaq, rreth 40%. Lufta kundër papunësisë është e vështirë por nëse arrihet të kombinohen politikat e nxitjes së investimeve vendase dhe të huaja me politikat publike, monetare, kreditore dhe fiskale atëhere mund të arrihet një nivel i pranueshëm papunësie që shërben si nxitje për forcat e punës dhe për ekonominë në pëgjithësi.
 Diskutim
Punësimi është sigurimi i vendeve të punës për të gjitha forcat e afta për punë, por punësimi si qëllim në vehtvehte nuk është mënyrë efektive dhe efikase për një ekonomi në zhvillim dhe të qendrueshme. Papunësia është një nga problemet kryesore makroekonomike. Ajo sjell pasoja në prodhimin kombëtar, të ardhurat e familjeve dhe në përkeqësimin e gjendjes së shtresave të varfra. Nga kjo vijnë më tej kosto të shumta ekonomike dhe sociale.
Papunësia paraqet përqindjen e të papunësuarve nga tërë kapaciteti i fuqisë punëtore në një territor të caktuar brenda një vendi apo në tërë vendin. Pra, ky indikator ekonomik tregon nivelin e fuqisë punëtore të pashfrytëzuar në proceset ekonomike në një territor gjeografik.Sipas klasifikimit të Bashkimit Evropian të papunësuar janë ata pjesëtarë të fuqisë punëtore të cilët nuk kanë pasur punë gjatë javës kur është bërë studimi, aktivisht kanë kërkuar punë gjatë asaj jave dhe janë të gatshëm të nisin një punë gjatë dy javëve të ardhshme.Shkalla e papunësisë është një tregues i mirëqenies ekonomike në përgjithësi. Një shkallë e ulët është tregues i një ekonomie të fortë ku ata që kërkojnë punë mund ta gjejnë atë shpejt, ndërsa një shkallë e lartë  tregon një ekonomi të dobët. Punëdhënësit mund të gjejnë më lehtë punonjës kur shkalla e papunësisë është e lartë. Në varësi nga ciklet e biznesit lëviz edhe papunësia, së bashku me nivelin e prodhimit dhe me inflacionin.
Pothuajse të tëra vendet e botës, të pazhvilluara, në zhvillim dhe të zhvilluara vuajnë nga papunësia. Për shembull: Në pjesën më të madhe te vendeve afrikane papunësia është në një shkallë mbi 15% dhe ka vende ku niveli i papunësisë i kalon edhe 50%. Këto janë vende në varfëri të thellë ku ka pak mundësi për zhvillim të qendrueshëm ekonomik dhe për të bërë biznes. Ndër vendet në zhvillim mund të marrim edhe rastin e vendit tonë ku niveli i papunësisë është në shifrat rreth 13.5% pre më shumë se pesë vitesh. Gjithashtu, edhe në Kosovë niveli i papunësisë është në këto shifra. Në vendet e zhvilluara niveli i papunësisë është rreth shifrave 4 – 10% ku përmendim Shtetet e Bashkuara të Amerikës me rreth 10%, Spanjën me rreth 10%, por që në muajt e fundit shifra ka kaluar në përmasa galopante në rreth 18%, Greqia me një papunësi rreth 16%, Italia me rreth 13%, etj. Pjesa më e madhe e të papunëve janë kryesisht të rinj që e kanë të vështirë të adaptohen me tregun e punës, sepse kanë pak përvojë pune dhe për shkak të arsimit dhe kushteve të tyre sociale.
I punësuar është individi që kryen një punë të pagueshme ose punë në kuadër të familjes.
I papunë është individi që nuk është në punë, por që bën përpjekje specifike për të gjetur punë.
Fuqia punëtore është shuma e të punësuarve dhe të papunëve. Jashtë forcave punëtore janë të tërë ata që nuk janë të zënë me punë si: pensionistë, studentë, nxënës në moshë pune, ata që largohen nga tregu i punës për të rritur fëmijët, etj.
Papunësia shfaqet në disa lloje. Ajo është papunësi:

1. Friksionale
2. Strukturore
3. Sezonale
4. Ciklike

Papunësia friksoniale shkaktohet nga lëvizja e individit nga një punë në tjetrën dhe në këtë rast gjetja e një vendi pune kërkon kohë sepse individi ka informata të paplota në lidhje me vendet e punës në sektorin publik dhe privat dhe sepse subjektet publike dhe private duke tentuar të gjejnë punëtorin e duhur, në mjaft raste gabojnë dhe nuk marrin në punë personin që ndoshta është i përshtatshëm dhe që ka aplikuar për punë dhe që subjektet e kanë thirrur për intervistë. Gjithashtu, subjektet që ofrojnë punë kërkojnë fuqi punëtore me aftësi të ndryshme dhe që të bëjnë punë heterogjene. Kjo lloj papunësie në fakt në disa momente të caktuara ekonomike është e dëmshme sepse rrit nivelin e papunësisë por në disa raste sjell dobi sepse në rast se kërkesa është e barabartë me ofertën për punë, ata që mbeten të papunë nga papunësia friksionale bëjnë që paga në tregun e punës të mbetet konstante dhe të shërbejnë si presion ndaj atyre që janë në punë për të rritur aftësitë e tyre profesionale. Papunësia friskionale ndodh sepse njerëzit nuk marrin punën e parë që u del përpara. Kjo sepse ata në përgjithësi janë racionalë. Ata vazhdojnë të kërkojnë punë dhe presin që fitimet që do vijnë nga puna e mirë që do gjejnë, të kompensojnë kostot që ata bëjnë në periudhën që kërkojnë punë, pra shpenzimet lidhur me kërkimin e punës.
Papunesi strukturore vjen nga ndryshmet ekonomike, nga ndryshimi i strukturës së GDP-së, nga mospërputhja në mes të kërkesës dhe ofertës për punë, nga ndryshimet në tregtinë ndërkombëtare, etj. Papunësia stukturore ekziston edhe për shkak të mobilitetit të ulët të punëtorëve në kuptimin gjeografik, profesional, papunësia sezonale, etj.
Gjeografik – individët që kërkojnë punë nuk janë në zonën ku subjektet publike dhe private hapin punë sepse banojnë në vende të tjera dhe distancat e bëjnë të pamundur lëvizjen për të punuar.
Profesional – ka punë por individi nuk ka aftësitë profesionale që kërkohen në tregun e punës, ose individi i ka aftësitë profesionale për punë, por në tregun e punës nuk ka punë të cilat individi është i aftë t’i bëjë.
Papunësia sezonale – është një lloj papunësie që vjen nga natyra sezonale e aktiviteteve ekonomike në një vend, të tilla si turizimi, bujqësia, ndërtimi, etj. Në këto raste pagat e punëtorëve përshtaten për natyrën sezonale të punësimit dhe pagat e larta gjatë sezonit të punës vendosen për të kompenzuar punëtorët për periudhën e vitit kur ata qëndrojnë të papunë.
Papunësia ciklike vjen nga pamjaftueshmëria e kërkesës. Kjo vjen për shkak se në ekonominë e vendit nuk gjenerohen vende pune mjaftueshem në kuadër të ekonomisë kombëtare. Kjo është edhe një lloj papunësie që vërehet gjatë fazës së recesionit të cikleve të biznesit. Kjo lloj papunësie ndodh sepse kërkesa në treg bie dhe firmat nuk janë në gjendje të përshtatin pagën ndaj rënie së kërkesës agregate dhe hyrjes së fitimeve.
Të tëra këto lloje papunësie përbëjnë papunësinë totale e cilas shprehet nëpërmjet shkallës së papunësisë që është raporti midis numrit të të papunëve të regjistruar dhe numrit të popullsisë aktive (forcës së punës). Një shkallë e ulët e papunësisë e shtyn një ekonomi më pranë prodhimit potencial të mundshëm dhe rrit mirëqënien e popullatës.
Bazuar në shkallën e papunësisë, Shqipëria renditet e pesta në rajon pas Maqedonisë (33%), Bosnje Hercegovinës (24%), Serbisë (17.4%) dhe Turqisë (14%). Pas Shqipërisë (13%) renditen:Malii Zi (11%), Greqia (9.4%) dhe Kroacia (9.2%). Forca e punës përbën pjesën e popullatës e cila është në moshë pune (në Shqipëri nga mosha 16 deri në moshën e pensionit), dhe është në kërkim të vazhdueshëm për punë.
Niveli më i lartë i papunsisë (22.3%) është shënuar në vitin 1993 në vitet e para të pluralizmit politik, ndërsa niveli më i ulët në vitin 1996 (12.4%). Edhe pse shkalla e papunësisë ka qënë në ulje gjatë dhjetë viteve të fundit, ky nivel nuk e ka arritur ende atë të vitit 1996. Në vitin 2009, vihet re një rritje e shkallës së papunësisë me 0.6% krahasuar me vitin e mëparshëm.
Sipas FMN, shkalla e papunësisë në Shqipëri në vitin 2010 vlerësohet të jetë rreth 12.5%. Në vitin 2009, nga totali i të papunëve të regjistruar 88.3% janë të papunë afatgjatë, 6.3% marrin pagesë papunësie, dhe pjesa tjetër prej 5.4% konsiderohen të papunë ciklikë. Gjithashtu vihet re një lidhje e drejtpërdrejtë midis nivelit të punësimit dhe arsimimit. Në vitin 2009, 53.6% e të papunëve të regjistruar kanë arsim 8-vjecar, 43.8% arsim të mesëm, dhe vetëm 2.6% arsim të lartë.
Duhet patur parasysh se në të dhënat nuk përfshihen të dhëna për punët private të padeklaruara.
Rritja e papunësisë në vendin tonë ndihet shume nga mungesa e reformave. Ekonomia shqiptare po vazhdon të shfaqë shenja dobësia për shkak të papunësisë. Është shumë e rëndësishme të ruhet kuadri makroekonomik, në veçanti mbajtja nën kontroll e nivelit të borxhit publik dhe ajo e deficitit për të kontrolluar rritjen e papunësisë në Shqipëri. Një nga dobësitë e brendëshme të ekonomisë shqiptare që pengon zhvillimin në të tëra fushat është papunësia e lartë, e cila kombinohet me mungesën e reformave strukturore, zbatueshmërinë e kontratave dhe mos respektimin e të drejtave të pronësisë, etj.
Shkaqet e papunësise
Niveli i ulët i njohjes së parasë dhe abuzimi në kreditim: Nga një sondazh i bërë para disa muajsh rezultonte se shqiptarët 40% të të ardhurave i konsumonin për veset e tyre si duhan, alkool, kafe, etj.Ka pasur mjaft raste kur njerëzit kanë shitur edhe shtëpitë e tyre për të blerë makinë. Ajo qe e thellon edhe më shumë këtë problem është kreditimi abuzues. Kjo bën që paraja të shpenzohet në gjëra pa prodhueshmëri të cilat vetëm e ulin ekonominë. 
Korrupsioni: Niveli  ulët arsimor i studentëve në universitete është një faktor kryesor për korrupsion. Nga një sondazh i bërë disa kohë më parë tregon që 75% e studentëve në universitetet publike kanë paguar të paktën një herë për të kaluar një provim ose për të rritur notën.
 Mungesa e theksuar e njohurive bazike të të bërit biznes dhe taksat e larta: Konsulenca e biznesit thuajse nuk ekziston fare. Nuk ekziston pothuajse asnjë zyrë informacioni se ku, sa dhe si një produkt, kulture apo mineral mund t mbillet, shitet, blihet apo nxirret.


Mungesa profesionale e punonjësve që pajtojnë njerëz në punë dhe paaftësia e punëkërkuesve: Kjo pikë vlen kryesisht për kompanitë e mëdha dhe përgjegjësinë kryesore mendoj se e kanë universitetet. Një student që përfundon Fakultetin e Shkencave Sociale teorikisht e di se çfarë kërkon një punëdhënës nga një punëkërkues, si: punësim afatgjatë, aftësi për të punuar mirë me të tjerët, etj, pra atij i atribuohet cilësia e punëdhënësit. Por problemi qëndron në faktin se kompani të ndryshme kanë aspirata, synime dhe objektiva të ndryshme, në këtë sens edhe performanca e tyre duhet të jetë në sinkronim me këto synime

Inovimi teknologjik që ka të bëjë me makineritë që përdor një firmë. Në qoftë se ajo përdor një teknologji e cila është e kohëve  të fundit dhe i përshtatet tregut atëherë kjo firmë ka më shumë shanse për të ecur se sa një firmë e cila përdor  teknologji të vjetëruar. Një kompani që përdor teknologji të vjetër dhe që nuk i ka rregulluar herë pas herë makineritë e saj, është destinuar të falimentojë.
 Aftësia sipërmarrëse. Aftèsia sipèrmarrëse i referohet talentit të veçant që kanë disa njerëz për organizimin e burimeve të tjera ekonomike si puna, toka, kapitali në procesin e prodhimit të mallërave dhe shërbimve për kërkimin e mundësive të reja për biznes si dhe për zhvillimin e metodave të reja të prodhimit. I afte dhe i suksesshëm quhet ai sipermarrës i cili bën të mundur që kompania e tij të shkojë drejt suksesit dhe të arrijë fitime të mira që ajo të ecë përpara e të fuqizohet. Një sipërmarrës quhet i aftë në qoftë se për të njëjtën shumë parash të investuara arrin të fitojë më shumë se sa ka fituar herën e fundit duke investuar me po atë shumë.Sipërmarrësit e suksesshëm kanë aftësi për të: Identifikuar tregjet, siguruar koncepte të reja, nxitur mendimin kreativ, parë situatat në drejtim të nevojave të paplotësuara, arritur një vizion, krijuar një avantazh konkurues, etj.


Konkluzione dhe rekomandime

• Shumica e bizneseve në vendin tonë përdorin një teknologji të vjetër, kjo vjen nga të ardhurat që ata kanë ose nuk kanë deshirë që të përmirësojnë teknologjinë, ghjithashtu ne Shqiperi ka nje korrupsion të lartë për vendet e punes. Në ditët e sotme po futen shumë të paaftë në punë dhe po hiqen ata që janë të zotët për ate llojë pune.Kjo vjen për shkak se të paaftët përdorin lekun dhe mikun për të gjëtur punën, nga ana tjetër nga vëzhgimet del se shqiptarët rreth 40% të të ardhurave i harxhonin për vese.
• Pjesa më e madhe e biznesmenëve shqiptarë i janë future rrugës së biznesit pa pasur nevojën e ndonjë diplome. Ata filluan të bënin biznes me ato pak dije që kishin dhe kjo ka qenë dhe është një pikë e dobët në bizneset e vendit tonë.
• Nxitja e punësimit koordinuar me politikat e nxitjes së investimeve publike dhe private do përmirësonin gjendjen e nivelin e punësimit në Shqipëri.

Anekse

Të punësuar	Njësia e matjes	2000	2002	2003	2005	2006	2008	2009	2010	2011
Gjithsej (I+II+III)	Nr	1,068,190	920,144	926,225	932,102	935,058	974,067	899,278	916,919	928,052
I. Sektori shtetëror	Nr	191,166	186,065	181,417	175,015	169,000	166,543	166,250	166,000	165,100
Buxhetorë		122,298	118,162	117,220	119,993	122,000	125,500	125,320	126,500	128,200
Jo-buxhetorë		68,868	67,903	64,197	55,022	47,000	41,043	40,930	39,500	36,900
II. Sektori privat jo-bujqësor	Nr	116,024	207,742	211,169	214,935	224,058	238,975	236,838	244,255	256,288
III. Sektori privat bujqësor	Nr	761,000	526,337	533,639	542,152	542,000	568,549	496,190	506,664	506,664
Shkalla e Punësimit	%	55.1	51.1	50.7	49.7	46.2	45.8	41.9	42.3
Meshkuj	%	66.0	62.8	61.4	60.0	58.8	57.4	50.4	51.0
Femra	%	44.1	38.9	38.2	38.8	38.1	34.3	33.4	33.5

Emërtimi	2000	2001		2002		2004	2005		2006		2008		2009		2010	2011
Të papunë të regjistruar	215,085	180,513		172,385		157,008	153,250		149,794		140,599		142,012		143,876	142,484
Të papunë që marrin pagesë papunësie	21,894	14,322		11,184		11,125	10,306		11,135		9,369		9,010		9,265	8,537
Të papunë afatgjatë	192,724	165,656		160,466		144,959	142,143		137,049		91,949		93,369		89,269	88,768
(  në % )
Të papunë të regjistruar
Të papunë që marrin pagesë papunësie	10.2	7.9		6.5		7.0	6.7		7.4		6.6		6.3		6.4	5.9
Të papunë afatgjatë*	89.6	91.8		93.1		92.3	92.7		91.5		65.4		65.7		62.5	62.3
Shkalla e papunësisë së regjistruar	16.8	16.4		15.8		14.4	14.1		13.8		12.5		13.6		13.5	13.3
Meshkuj	14.9	14.2		13.6		12.4	12.1		11.8		10.4		11.5		11.2	12.4
Femra	19.3	19.9		19.1		17.5	17.2		16.8		15.9		16.7		16.7	14.3
– Shënim: Mesatare vjetore
*Përqindja e të papunëve afatgjatë ndaj të papunëve të regjistruar
Emërtimi	2000	2001		2003		2004	2006		2007		2008		2010		2011
Të papunë të regjistruar	215,085	180,513		163,030		157,008	149,794		142,871		140,599		142,761		142,484
Meshkuj	113,166	95,093		85,905		82,200	77,643		73,050		71,279		69,904		69,904
Femra	101,919	85,420		77,125		74,808	72,151		69,821		69,320		72,857		72,943
Nga të papunë të regjistruar:
Me arsim 8/9-vjeçar	104,604	89,309		86,910		84,066	81,273		77,009		74,962		76,978		77,749
Me arsim të mesëm	104,615	87,097		73,541		70,219	65,148		62,531		62,046		60,694		59,558
Me arsim të lartë	5,866	4,107		2,579		2,723	3,373		3,331		3,591		5,089		5,177
Nga të papunë të  regjistruar:
15-19 vjeç	26,737	12,868		12,609		11,434	11,250		10,616		10,220		7,141		7,105
20-34 vjeç	97,724	84,802		73,396		66,473	60,111		55,940		52,590		49,935		49,249
35 vjeç e lart	90,624	82,843		77,025		79,101	78,433		76,315		77,789		85,685		86,130

Emërtimi	2000	2002	2003	2004	2006	2007	2008	2009	2011
Shkalla e papunësisë	16.8	15.8	15.0	14.4	13.8	13.2	12.5	13.6	13.3
Meshkuj	14.9	13.6	12.9	12.4	11.8	11.2	10.4	11.5	12.4
Femra	19.3	19.1	18.2	17.5	16.8	16.3	15.9	16.7	14.3

EMERTIMI	Njësia e matjes	Trem.2/10	Trem.3/10	Trem.4/10	Trem.1/11	Trem.2/11	Trem.3/11	Trem.4/11	Trem.1/12	Trem.2/12
T? ARDHURAT
Paga mesatare në sektorin shtetëror	Në lekë	42,800	44,700	45,000	45,500	45,500	47,660	48,000	48,800	48,800
Paga minimale e miratuar	“	18,000	19,000	19,000	19,000	19,000	20,000	20,000	20,000	20,000
Pagesa e papunësise	“	6,340	6,565	6,565	6,565	6,565	6,850	6,850	6,850	6,850
Ndihma ekonomike mesatare për një familje	“
– Ndihma e plotë	“	3,940	3,980	4,023	4,127	4,190	4,195	4,195	4,195	4,195
– Ndihma e pjesëshme	“	3,169	3,200	3,325	3,336	3,386	3,390	3,390	3,390	3,390
PUN?SIMI
Forca e punës	Numër	1,049,491	1,059,199	1,059,959	1,063,275	1,071,581	1,071,948	1,075,338	1,076,714	1,076,391
- Të punësuar	“	904,850	915,981	916,919	920,439	929,513	929,866	932,388	933,293	933,263
a) në sektorin shtetëror	“	166,500	166,600	166,000	165,400	165,000	165,000	165,000	164,600	164,600
b) në sektorin privat jobujqësor	“	242,160	242,717	244,255	248,375	257,849	258,202	260,724	262,029	261,999
c) në sektorin privat bujqësor*	“	496,190	506,664	506,664	506,664	506,664	506,664	506,664	506,664	506,664
PAPUN?SIA
Të papunë të regjistruar	Numer	144,641	143,218	143,040	142,836	142,068	142,082	142,950	143,421	143,128
Përfitues të pagesës së papunësisë	“	10,775	10,205	9,509	8,517	7,979	8,408	9,247	9,569	10,513
SHKALLA E PAPUN?SIS?
Shkalla e papunësisë së regjistruar	%	13.78	13.52	13.49	13.43	13.26	13.25	13.29	13.32	13.30

Shkalla e papunësisë Janar 2010 – Qershor 2012

Literaturë
Gazeta Metropol, 03.08.2011, artikull për shkaqet e papunesise.
www .scribd. com  informacion rreth papunesise dhe llojeve te saj, marre me 03.12.2011
www .instat.gov .al
Ministria e Punës dhe e Çështjeve Sociale

Detyra Plote