Te dobesohemi duke ngrene - detyre ne Biologji

BIOLOGJI

Tema: Te dobesohemi duke ngrene

Trupi ynë ka nevojë natyrale që të furnizohet me ushqim për të qëndruar në këmbë dhe për të funksionuar në mënyrën e duhur.

Kjo është një e vërtetë me themele të shëndosha e që nuk ka nevojë të përsëritet. Por gjithashtu e dimë se jo gjithçka që hamë është

e dobishme për t’u ushqyer. Ka disa ushqime që janë më të mira se disa të tjera, më të shëndetshme dhe më substanciale. Për shembull, qysh kur kemi qenë të vegjël na është mësuar se ngrënia e shumtë e ëmbëlsirave na bën keq apo pirja e lëngjeve me gaz na fryn barkun dhe konsumimi i madh i sallamit është një e keqe për zemrën.

Megjithatë, pavarësisht kësaj, në vend që të privilegjojmë ato ushqime që e dimë shumë mirë se janë ideale për mirëqenien tonë dhe për mbajtjen e linjave, biem gjithmonë pre e zakoneve të vjetra dhe më pas pyesim veten përpara pasqyrës: “Përse nuk arrij të dobësohem”? Kështu që harrojini vaktet e lehta përpara apo midis vakteve, kikirikët e kripur, pijet shumë të ëmbla, picat, akulloret etj.

Por le t’i kthehemi temës kryesore: Si mund të dobësohemi duke ngrënë?

Ja një listë prej 5 ushqimesh, të thjeshta, të mira, të ushqyeshme, të cilat nëse do t’i konsumoni rregullisht dhe brenda një diete të ekuilibruar, do t’ju ndihmojnë për të djegur yndyrat. Le t’i shohim:

1) Mollët

“Një mollë në ditë mban larg mjekun”, thotë një fjalë e urtë italiane. Është shumë e vërtetë. Këto fruta të thjeshta dhe të shijshme pastrojnë zorrët dhe ndihmojnë në luftimin e fryrjes së barkut dhe të mbajtjes së ujit. Përmbajtja e tyre e lartë me fibra është e dobishme për njerëzit që vuajnë nga kapsllëku, sepse këto fibra kufizojnë absorbimin e yndyrave në zorrë dhe shuajnë inflamacionin. Nga një studim që u paraqit në revistën “Appetite”, është treguar se gratë të cilat ishin në dietë dhe që konsumonin tri mollë në ditë, dobësoheshin më parë dhe më mirë se sa të tjerat që nuk hanin fare mollë. Ndaj në vend të mishit të pjekur hani sa më shumë mollë…

2) Domatet

Domatet janë gjithmonë të pranishme në dietën tonë. Të pasura me antioksidante, duke përfshirë tashmë edhe të mirënjohurin lycopene, këto perime të kuqe dhe me lëng veror janë gjithashtu një ilaç i mirë edhe për bukurinë tonë. Ato i japin ndriçim fytyrës. Ndërkaq domatet të ngopin, pavarësisht se kanë shumë pak kalori dhe gjithashtu ndihmojë për të djegur yndyrat, për shkak të përmbajtjes së lartë të fibrave. Domatet janë ideale për dietë, si në sallatë, si të përgatitura për salcë.

3) Bajamet

Bajamet, në cilësinë e frutave të thata me kalori (për nga përkufizimi), shpesh shihen me dyshim nga ata që janë në dietë. Por ky është një paragjykim i pabazuar! Yndyrat e këtyre frutave të shkëlqyera i përkasin familjes së madhe të acideve yndyrore Omega 3 e 6, dhe për këtë arsye bajamet janë të dobishme për të pastruar arteriet tona dhe për të luftuar kolesterolin e lartë. Hani një grusht çdo ditë për t’u ndier plot energji, por edhe të lehtë.

4) Salmoni

Salmoni është një peshk i mrekullueshëm, jo vetëm për shijen e tij mjaft të mirë! Ai është i pasur me yndyra “të mira”, me Omega 3. Salmoni është një vakt i shkëlqyer për ata që janë duke ndjekur një dietë kundër kalorive të tepërta. Pra salmoni është i shkëlqyer për të arritur dhe për të mbajtur një peshë të shëndetshme. Konsumojeni të paktën dy herë në javë.

5) Vezët

E përfundojmë me vezët! Burimi i pasur me proteina, vezët na japin një rezervë të jashtëzakonshme energjie, ndërsa yndyra që gjendet në to (në të verdhën e vezëve), është mjaft e dobishme për trupin tonë. Me përjashtim të rasteve kur individëve u ndalohet, vezët e gatuara në mënyrë të thjeshtë duhet të konsumohen të paktën dy herë në javë gjatë dietave për humbje të kalorive

Një dietë e shëndetshmena ndihmon qëtë mbajmëosetë përmirësojmëshëndetin tonë dhe çka është më e rëndësishme ndihmon në luftën ndaj problemeve shëndetësore të tillasi:sëmundjet kardiovaskulare, obeziteti, diabeti, hipertensionidhe kanceri.Një dietë e shëndetshmepërfshin kryesisht konsumin efrutave, perimeve dhe drithërave, por edhe mishin dhe prodhimet e detit në sasi të moderuar për të kënaqurkërkesat përenergji, por edhe për të furnizuar  organizmin me lëndët ushqyese thelbësore siç janë proteinat,karbohidratet, vitaminat dhe fibrat bimor.

Shpesh mendojme se per te ndjekur nje diete te shendetshme mjafton qe te eliminojme ushqimet e renda dhe kalorike.

Sigurisht qe duhet reduktuar konsumimi i shume elementeve te demshem per organizmin, por fillimisht duhet te perqendrohemi tek futja ne dieten e perditshme te disa ushqimeve te domosdoshme.

Jane disa ushqime qe permiresojne dieten tone dhe qe e bejne trupin me te shendetshem.

 Arrat

Arrat kane shume kalori dhe duhen konsumuar me sasi te moderuar, por pikerisht yndyra qe permbajne eshte jashtezakonisht e mire per organizmin. Duke konsumuar kete lloj yndyre qe gjendet tek arrat, organizmi redukton kolesterolin e keq dhe ul rrezikun per iktus dhe semundjet kardiake. Arrat jane nje burim i madh me proteina, fibra dhe antioksidante, vitamina dhe minerale.

 Peshku i pasur me yndyre

Nese konsumohet me mase, peshku i llojit salmon, sardele dhe trofte eshte thelbesor per shendetin. Jo vetem qe eshte i pasur me vitamina dhe minerale, por permban edhe Omega 3, nje element i domosdoshem per organizmin e njeriut. Keta lloj peshqish qe ju permendem me lart kane efekte shume pozitive, pasi ulin rrezikun e semundjeve kardiake, te demeve cerebrale, iktusit dhe kancerit te prostates. Nderkohe rezultatet e nje kerkimi te publikuar ne “British Journal of Ophthalmology”, tregojne se Omega 3 eshte nje element shume i mire per shendetin e syve.

 Panxhari

Panxhari eshte nje superushqim per shkak te efekteve te jashtezakonshme qe ka per shendetin. Studime te shumta tregojne se nese konsumohet lengu i panxharit, mund te permiresohet shendeti i zemres, funksioni i melcise dhe reduktohet rreziku i kancerit. Panxhari eshte nje burim me vitamine C, e domosdoshme per rritjen dhe riparimin e indeve. Te panxhari gjendet edhe acidi folik qe parandalon anemine dhe rrezikun e defekteve te femijet qe ende ndodhen ne barkun e nenes.

 Qepa

Ushqime si qepa, hudhra, bishtat e qepeve te njoma mund te bejne mrekulli per organizimin tone. Studime te shumta tregojne se si qepa eshte ne gjendje qe te ule nivelin e kolesterolit te demshem. Qepa mund te ule nivelin e presionit te gjakut tek personat qe e kane problem. Po ashtu eshte nje luftues i mire kunder baktereve dhe lufton viruset e ndryshme qe jane ne qarkullim, sidomos ne stinen e ftohte te dimrit, ku rezistenca e trupit bie ndjeshem per shkak te temperaturave teper te uleta.

 Perime me gjethe jeshile

Perime te tilla si spinaqi jane te pasura me hekur, potasium, kalcium dhe vitamine C. Menyra e rritjes se spinaqit, e ben kete produkt te pasur me elemente te domosdoshem per shendetin e njeriut.Manaferra, boronica…jane te pasura me antioksidante me kapacitet qe te permiresojne shikimin, te parandalojne infeksionet ne kanalin urinar dhe ne luftimin e kancerit te shtylles kurrizore.

 Fasulet

Nga studimet e fundit thuhet se personat qe kerkojne uljen e peshes mund te besojne te fasulet dhe te vlerat e tyre ushqyese. Fasulet, pervecse ndihmojne nje person qe te dobesohet, furnizojne trupin me energji dhe kane proteina dhe substanca te tjera ushqyese si hekuri, magnezi dhe vitamina te tjera te grupit B.

 Domatet

Ndonjehere vlerat e domates lihen ne hije. Por ne fakt efektet e jashtezakonshme te saj jane te padiskutueshme. Domatet forcojne sistemin imunitar, permiresojne shendetin e zemres, ndihmojne ne permiresimin dhe hollimin e gjakut dhe te disa semundjeve te tjera, perfshi edhe zemren.

DIETA E SHENDETSHME DHE EFIKASE

Ngrënia e një luge mjaltë çdo natë para se të flihet bën që të humbet peshë. Nuk është një dietë çudibërëse, por një mënyrë shkencërisht e provuar për tu dobësuar”-shkruajnë mediat. Dieta me mjaltë është ideuar nga dietologu Mike Mc Innes, i cili pretendon se nëpërmjet ngrënies së një luge mjaltë në darkë, digjen më lehtë yndyrat gjatë gjumit. Asnjë veprim ekstrem dhe as ushqime dietike të kushtueshme, por falë kësaj “diete” mund të humben deri në 3 kilogramë në javë. Mike McInnes, zbuloi se kombinimi i mjaltit me sheqerin natyral është ideal për të humbur peshë. Mund të hahen ëmbëlsira, biskota etj, e rëndësishme është që të jenë të përgatitura me mjaltë. Mjalti redukton gjithashtu stresin, duke na mundësuar që të flemë më mirë si dhe ndihmon tupin për të përshpejtuar djegien e yndyrave. Theksohet se mjalti është element kyç për të eliminuar dëshirën për sheqer, duke u cilësuar si një mik i mirë kundër obezitetit. Ndaj këshillohet që të niset dita me një ose dy lugë mjaltë në një filxhan me ujë të ngrohtë, në vend të sheqerit në çaj apo në kafe. Nëse doni të hani diçka, gjithashtu mund të lyeni një fetë bukë me mjaltë.

Detyra Plote

DIETA DHE USHQIMET

LENDA: BIOLOGJI

 A e keni ditur që ajo që hani mund të përcaktoj nëse do të sëmureni me kancer? 

Dieta (gjërat që hani) mund të ju mbrojnë që të mos jeni njëri në mesin e 3 personave që preken nga kanceri në jetën e tyre. Cilat ushqime quhen super-ushqime anti-kancerogjene e që duhet t’i hani sa më shpeshHulumtimet nga Journal of American Medical Association

(Revista e Shoqatës Mjeksore Amerikane) ka zbuluar të ushqyerit me shumë fruta, perime, mish të shpezëve dhe peshk është dukur të ketë efekt mbrojtës kundër kancerit. 1009 pacient me kancer në zorrë janë studiuar. Pesë vite me vonë ata janë shqyrtuar dhe është parë se 324 pacient kishin përsëritje të kancerit dhe të gjithë kishin vdekur përveç njërit. Kurse edhe një numër shtesë prej 28 pacientëve kishin vdekur pa ndonjë dokument të përsëritjes së kancerit tek ta. Studimi ka identifikuar dy lloje të ndryshme kryesore të të ushqyerit (dieta), njëra që përbëhej nga sasi të larta të mishit, yndyrave, ëmbëlsirave dhe ushqimeve të rafinuara dhe tjetra që përbëhej nga sasi të larta të frutave, perimeve, mish të shpezëve dhe peshk. Ata që ushqeheshin me shumë pemë dhe perime kishin përqindje më të lartë të mbijetesës kurse ata që ushqeheshin me dieta të yndyrshme Perëndimore kishin përqindje më të lartë të vdekshmërisë dhe ripërsëritje më të shpeshtë të sëmundjes.

SI MERR ENERGJI TRUPI YNE

 Trupi ynë, ashtu sikurse të gjitha organizmat e gjalla ka nevojë për energji që të egzistojë. Burimi i vetëm i energjisë, është glukoza. Glukoza është me rëndësi jetësore për organizmin. Pa të, qelizat e indeve, sidomos qelizat e trurit do të vdesin. Çdo formë tjetër e depozitimit të energjisë, siç janë lipidet, proteinat dhe llojet e tjera të karbohidrateve, duhet të shndërrohen në glukozë përpara se ato të japin energji. Nga shpërbërja e glukozës në qelizë formohet një lëndë e quajtur adenozinë-trifosfat (ATP), e cilësuar ndryshe si “monedha energjetike”. Kjo molekulë prodhon energjinë e nevojshme për organizmin. Rregullatorët e brendshëm të organizmit mundësojnë që një sasi e përcaktuar e glukozës të shpërbëhet për të prodhuar energji në bazë të nevojave energjitike të trupit, kurse pjesa tjetër të konvertohet në yndyra, të quajtura trigliceride dhe që depozitohen në qelizat yndyrore për t’u përdorur më vonë. Nëse ne përfshihemi në aktivitete të gjata fizike dhe mendore, veçanërisht kur jemi të ngarkuar me nivel të lartë stresi, kërkojmë ekstra energji përtej asaj ç’farë nevojitet për funksionet normale. Kjo është edhe arsyeja pse qelizat e depozitojnë energjinë: ato e kanë atë atëherë kur iu nevojitet. Si te bejme nje jete sa me te shendtshme

 Hapi I T'i vendosim vetes nje qellim dhe te bejme te pamunduren per ta arritur ate.

 Hapi II Duhet te azhornojme diten tone me nje diete e nje fitness te planifikuar. Duhet te dime se kur dhe cfare te hame, te arrijme t'i vendosim vetes nje forme plani per te ndjekur dhe gjithcka do te shkoje mire. Hapi III Duhet te zgjedhim ushqimet qe konsumojme. Nder to mund te permendim: ushqime qe permbajne proteina, perime te shumta, kos, kikirika, gjalp fruta te fresketa etj. Kjo do te beje qe trupi jone te jete ne gjendje te mire dhe te mos kemi crregullime.

 Hapi IV Duhet patjeter te frenojme konsumimin e ushqimeve si: soda, ushqime te ngrira, fruta te ndenjura etj. Dhe gjithashtu, ne menyre kategorike, nuk duhet te mbajme diete. Eshte me e thjeshte qe te heqim nga menuja jone ditore ushqime qe kane shume sheqer, apo qe nuk permbajne vitamina, se sa t'i 'nenshtrohemi' nje regjimi qe mund te jete i demshem per trupin tone. Hapi V Nje sallate eshte miku me i mire per trupin tone. Duhet te fokusohemi gjithnje e me shume tek ky lloj ushimi.

Detyra Plote

KERKESE KUALIFIKIM PER MESUESE

KERKESE

PER REGJISTRIMINPER SHKALLEN E I,II,III TE KUALIFIKIMIT TE MESUESVE.

DAR/ZA___________________
Emer                Atesia              Mbiemet

___________,___________,___________.

Seksi  M                   F 

Datelindja (dd/mm/vv)           /          /

Vendlindja: Qarku /Rrethi_____________________ Qyteti / Fshati_____________________

Shkolla ku jep mesim_______________________________________________

Tel_____________________Cel________________ E-mail___________________________

Shkolla e kryer_________________________

Dega_________________________________

Viti i mbarimit te shkolles ________________

Vjetersia ne arsim_______________________

Cikli ku jep mesim:

           Arsimi parashkollor

           Cikli i ulet

c       Cikli i larte

d      Arsimi i mesem

Lendet qe jep_________________________

Shkalla e kualifikimit qe kerkon te fitoje ______________________

Lenda qe kerkon te konkuroje per kualifikim___________________

Shenim:

Formulari te plotesohet nga kandidati i cili kerkon te fitoje nje shkalle me te larte kualifikimi. Formulari plotesohet ne 2 kopje. Nje kopje mbahet ne drejtorine e shkolles dhe tjetra mbahet ne DAR apo ZA.

Kandidati                                                                                   Drejtori i shkolles

Emer Mbiemer Firma                                                                          Emer Mbiemer Firma

______________________                                                             ______________________

Pergjegjesi i Sektorit te Programeve te Zhvillimit ne DAR

Emer Mbiemer Firma 

______________________

http://eseshkolle.blogspot.com/

Detyra Plote

TEMA: ARTI PAMOR SHQIPTAR - ONUFRI

LENDA: HISTORIA ARTIT SHQIPTAR

TEMA: ARTI PAMOR SHQIPTAR
 Onufri 

 Onufri ka lindur në shekullin e XVI në Shqipërinë e Mesme. Ka hamendësira për në Berat, sipas asaj që ai ka thënë, por edhe në Shpat, ku në kishën e vogël të Valshit, që ai e ka pikturuar vete- është ende një varr i paidentifikuar. Mendohet se ka lindur me 12 Qershor sepse është LEXO ME SHUME,....
Dita e Shën Onufrit. Ky i fundit ka qenë një shenjt asket në fillimet e Kristianizmit. Në fakt ka lindur në një periudhë shumë aktive. Skënderbeu, heroi kombëtar i shqiptarëve, kishte vdekur para një gjysmë shekulli, ndërsa Osmanët kishin pushtuar të gjithë Shqipërinë. Duhet thënë se bashkë me të, tashmë edhe rezistenca e famshme shqiptare kishte rënë dhe osmanët filluan të mendonin për organizimin e brendshëm të këtij vendi krejt të rrënuar.

Ata ndërtuan kështjella, rregulluan administratën dhe u munduan të konvertonin shqiptarët. Në Shpat, shqiptarët shpëtuan nga Islamizmi duke mbajtur dy identitete. Ndërsa Kristianizmi, një shenjë të rezistencës së tij, kishte edhe motivet kristiane, që ishin një shenjë e afirmimit shpirtëror dhe mospajtimit me pushtimin osman, ndaj kuptohet lehtë vlera e punës së Onufrit. Në verë të vitit 1951 nji ekspeditë shkencore e ish-Institutit të Shkencave zbuloi për herë të parë në kishën e shën Kollit të katundit Shelçan (Shpat i Elbasanit) nji mbishkrim, i cili na dha për herë të parë emrin e piktorit tonë te madh, Onufrit. Ja teksti i mbish-krimit: «Kur të ngresh duart e tua drejt Perëndisë o meshtar i Perëndisë, më përmend edhe mua mëkatarin e të paditurin piktor Onufrin». Ky mbìshkrim gjendet mbi faqen e murit verior të kishës brënda në kunge, pranë thisiasterit, i pikturuar me gërma bizantine të mëdha e të zeza. Gjatë punës së saj ekspedita zbuloi edhe dy mbishkrime të tjera të Onufrit në Kishën E Shën E Premtes në katundin Valesh (Shpat i Elbasanit), njëri nga të cilët ka po atë tekst që përmendëm më sipër por me këtë shtojcë: «...më përmend dhe mua mëkatar Onufrin, prift, piktor dhe potopapë të Neokastrës; kurse mbishkrimi tjetër në këtë kishë mban datën e pikturimit 1554.Në verë të vitit 1956 ekspedita e ish Institutit të Shkencave zbuloi, në një kishë të vogël të Beratit (Kisha e shën Todhrit në Kala) edhe 6 afreske të tjera të Onufrit. Po në këtë kohë ekspedita zbuloi në Berat (në Kishën shumë të moçme të shën Mari Vllahernës), nji mbishkrim që na bën të njohur piktor Nikollën si bir të Onufrit me këto fjalë: dhe piktori (është) Nikolla birì i Onufrit, vjeti 1578». Me këtë rast piktor Nikolla për të parën herë identifikohet si bir i Onufrit.Gjatë qershorit të këtij viti ekspedita e Institutit të historisë dhe filologjisë pranë Universitetit Shtetëror të Tiranës, zbuloi në Kishën e shën Kollit në fshatin Kurjan (Fier) nji mbishkrim që vërteton se Nikolla i biri i Onufrit ka pikturuar edhe në këtë kishë bashkë me nji piktor, më të hershëm nga ky, me emrin Joan, pa të dhëna mbi prejardhjen e tij. Burime që të na flasin mbi këta piktorë deri me sot janë vetëm mbishkrimet e tyre të dhëna më sipër dhe afresket e tyre.Nga këto mbishkrime nuk del në mënyrë të drejtë për drejtë prejardhja e Onufrit, por vetëm se ai ka pasë qenë prift i martuar me fëmijë dhe i emëruar protopapë, (kryeprift) i Neokastrës (Elbasanit). Mbishkrimi i Nikollës nuk na jep asnjë shpjegim mbi Onufrin, të atin e piktorit, ndoshta sepse Onufri si piktor në atë kohë, ka qenë i njohur, prandaj Nikolla me frazën e shkurtër «bir i Onufrit», jep të kuptohet se bir i kujt prindi ishte.Gjithashtu mbi vitin e lindjes dhe të vdekjes së Onufrit dhe të birit të tij Nikollës nuk mund të flitet me saktësì. Prej Onufrit kemi vetëm vitin e pikturimit të Kishës së shën E Premtes në Valësh, 1554, dhe prej Nikollës vitin e pikturimit të Kishës së shën Mëri Vllahernës në Berat, 1578. Prej këtyre viteve del se piktorët, atë e bir, Onufri me NIkollën, kanë jetuar e kanë punuar në shek. XVI-të.Onufri është i njohur si piktori më i madh ikonograf i Shqipërise. Megjithatë, ai është zbuluar vetëm në vitet '40-të të shekullit të kaluar nga një shkencetare bjelloruse, Viktori Puzanova, fati i të cilës e bëri që të qendronte në Shqipëri, pas nje kalvari që e ka lidhjen që me Revolucionin socialist më 1917 në Rusi. Piktori Maks Velo ka meritën se ngjalli kujtimin e saj pak vite më parë dhe ka bërë një pikturë në të gjallë të saj bashkë me bashkëshortin e saj. Për të qenë të sinqertë dihet fare pak nga jeta e Onufrit. Deri në vitin 1547, ai pikturoi në Berat. Më 1547 në Berat dhe Kostur dhe më 1555 në Shelçan. Në fakt, pak më pare dora e tij ka pikturuar edhe në fshatin e vogël të Valshit më 1554. Mendohet se ai ka punuar me 1527 në një kishë në Maqedoni. Ai i nënshkronte punët e tij të artit me titullin "Protopapa", që tregonte se kishte një rang të konsiderushëm në hierarkinë ekleziastike të Bizantit. Ai formoi dhe shkollën e tij të pikturimit, që u vazhdua nga i biri i tij Nikolla, nga Onufër Qiprioti dhe nga Konstandin Shpataraku.Në kohën e Onufrit, pikturat sakrale bizantine ndiqnin kanonet e Paleologeve. Kur, ai pikturonte motivet bizantine duhet thënë se Onufri e lironte veten nga ngushtimet që i imponoheshin në artin e tij. Ai ka pikturuar peisazhe, qytete, fshatarë, barinj shqiptarë dhe vecanërisht kalorës. Shën Gjergji, që ka bërë ai, mendohet si një nga kalorësit që ka luftuar në autoritetin e Skënderbeut dhe është shenjti kryesor kombetar i shqiptarëve. Nga stili i tij mund të hamendësojmë që ka elemente, që mund ta afrosh atë me Rilindjen Evropiane. Ai ka qenë një mjeshtër i portretit, duke u futur me aq sa mundi në botën e brendshme të karaktereve të tij. Ne punën e tij, ai nuk ndoqi ligjet e perspektivës negative, që do të thotë që objektet e largëta ti bënte më të vogla se ato që ishin në planin e parë. Tek, ai shihet dhe fillesa e pikturës realiste të peisazhit.Por, tipari më karakteristik i tij është e kuqja, që ai e aplikoi jo vetëm në ikona por edhe në afreske, që sot është e njohur si "E kuqja" e Onufrit. Sot, nuk njihet mënyra sesi ai e përgatiste të kuqen dhe kështu ai e ka arkivuar këtë teknologji bashkë me historinë e vetes së tij në botën mistike, në atë botë që u mundua të gjithë jetën vetë të pikturonte.

 Kryeveprat
Një nga kryeveprat e Onufrit është Deisis. Paraqitet vetem pjesa qendrore e saj sepse eshte e pamundur te bashkengjitet e gjithe ikona, duke qene se ka nga 6 apostuj ne te dy anet qe e rrethojne, dhe eshte shume e gjate horizontalisht. Per te patur nje ide me te mire rreth punimit artistik qe eshte kryer nga Onufri, ky piktor i mrekullueshem shqiptar, bashkengjitur si detaj eshte edhe koka e Krishtit e cila gjendet ne pjesen qendrore te kesaj pjese te ikones. Onufri Krye kaloresi i I konografise shqiptare, ne vitin 1547 vjen nga Venediku dhe jo nga Berati per te pikturuar ne Kostur. Ai e ka njohur artin e madh te Mikelanxhelos. Onufri ka pikturuar edhe ne Berat, por me perpara vitit 1547. Perse valle Onufri ka permendur, emrin e Venedikut ne Kostur? A ka qene ai ne Venedik? Kjo teze, mendoj qe eshte lehtesisht e vertetueshme.Venediku ka qene kryeqender ku gershetohej tradita e Kishes Lindore dhe Kishes Perendimore. Ketu jane botuar edhe ungjijte ne greqisht ne shek.16. Perse duheshin keta ungjij ne greqisht? Kush i kishte porositur? A nuk do te ishte me e udhes qe te mendonim se keta ungjij i sherbenin ortodokseve te kishave lindore?Ne Ballkan, ekzistonte Patriarkana e Ohrit. Kjo patriarkane, mbulonte edhe kishen e Ipatise, prane Shpatit, ne Elbasan. Ungjijte ne greqisht, ne Venedik jane porositur edhe nga Patriarkana e Ohrit. Kush ka qene njeriu me funksion zyrtar, qe mund te kete shkuar ne Venedik?Une kam zbuluar nje ikone te Shen Merise ne nje kishe te Pulias dhe e kam hedhur hipotezen qe Onufri duhet te kete edhe ikona te tjera ne Itali. Nese ai, vertetohet qe ka pikturuar ne kishat e Italise se Jugut, si titullar i Patriarkana e Ohritt, ai duhet te kete qene patjeter ne Venedik. Por prane qytetit te Romes, ndodhet Abacia Ortodokse e Grotaferrates, e cila varet drejtperdrejt edhe sot nga Vatikani. Ne Grotaferrata, ka patur shume shqiptare. Nuk eshte ndonje cudi qe nga Grotaferrata, Onufri te kete shkuar ne Rome dhe te kete pare Kapelen Sikstina te Mikelanxhelos. Jane disa motive qe flene thelle ne vetedije, mundet te mos dalin ne siperfaqe asnjehere, ose te fosilizohen ashtu si qymyri kthehet ne diamant gjate nje kohe te gjate. Por vetia shperthyese, gjithsesi eshte brenda. E veshtire eshte te krijosh nje ekuacion mendor per te kthyer nje motiv te perhumbur, ne dukje krejt te parendesishem ne nje pike te ndritshme te se vertetes.Nje motiv i tille, lidhet me nje ide te perafert te rrafshit te pashmangshem te krahasueshmerise. Gati gjysme shekulli me pare, dekania e Ikonografise Shqiptare, Viktori Puzanova, ne kumtin e saj shkencor per artin e Onufrit, ndalet vecanerisht ne nje portret emblematik: Ne portretin e Mbretit David. Ky portret afreskor ndodhet ne kishen e vogel te Valshit, ne krahinen e Shpatit. Ajo thote, jo rastesisht se portreti i Davidit onufrian, te kujton "Padre Eterno" te Mikelanxhelos.A eshte nje perngjasim? A lidhet kjo me forcen interpretuese dhe konceptuale te artit? A mund te kete nje analogji gati gati telepatike, misterioze tek dy artiste te medhenj, por krejt te ndryshem? Onufri, nje artist shqiptar i qyteterimit pikturik bizantin, duket se nuk ka asgje te perbashket me titanin e Rilindjes Europiane, te paperseritshmin, rebelin Mikelanxhelo. Sado elegante te jete nje hipoteze, sado te kete argumenta te brendshem, perhere skepticizmi rrezikon dhe rrenon gjithcka.Keshtu qe shume hamendesime, jane nje loje plot te papritura ku e pabesueshmja na sfidon me te qeshurin e saj. Po pse valle Puzanova, qe kishte qene ne Rome, e kishte pare dhe e kishte studiuar Kapelen Sikstina, qe padyshim e kishte fiksuar portretin e Zotit At, qe mbase edhe e ka vizatuar vete (zakon ky krejt i perkore) te shprehet se nga pikepamja e tiparologjise, te kete lidhje me portretin e Davidit te Onufrit? Ketu nis dilema, paradoksi im, drojtja, por edhe guximi, per te hulumtuar, per te vendosur nje strukture logjike ne gjithcka. Keshtu qe shume hamendesime, jane nje loje plot te papritura ku e pabesueshmja na sfidon me te qeshurin e saj. Po pse valle Puzanova, qe kishte qene ne Rome, e kishte pare dhe e kishte studiuar Kapelen Sikstina, qe padyshim e kishte fiksuar portretin e Zotit At, qe mbase edhe e ka vizatuar vete (zakon ky krejt i perkore) te shprehet se nga pikepamja e tiparologjise, te kete lidhje me portretin e Davidit te Onufrit? Ketu nis dilema, paradoksi im, drojtja, por edhe guximi, per te hulumtuar, per te vendosur nje strukture logjike ne gjithcka.Mikelanxhelo Buanaroti (1475 1564), eshte nga talentet me gjeniale te te gjitha koherave. Pa dyshim, mund te quhet skulptori me i madh i njerezimit. Por ai, me shume sesa skulpturat e tij, permendet edhe per faktin se ka afreskuar muzeun me te madh kishtar, prej 600 metra/katrore ne Kapelen Sikstino, me deshiren e Papa Julit II. Afreskat e Miklelanxhelos, jane madheshtore.Skena kur Zoti At, zgjat doren e djathte per te prekur me gisht doren e majte qe zgjatet te Adamit, konsiderohet si nje kryeveper e patjetersueshme. Kjo eshte pika qendrore e tere kompozimit, kemi te bejme me nje filozofi kozmogonike te krishterimit. Zoti At ka nje fytyre madheshtore, dallohet qarte profili i tij, i nje burri te fuqishem.Pikerisht, ky portret i Mikelanxhelos, ka ngjashmeri me portretin gjithashtu te nje burri te fuqishem dhe madheshtor, qe eshte Davidi i Onufrit. Kemi te bejme me nje analogji, do te shprehej Vinkelman, me nje intuite, do te thonte Bergson, me nje paralele pikturike, do te saktesonte Klark, ndoshta jo me nje rastesi, do te shtoja me perkorje une. A ka patur te drejte Puzanova? Veshtiresite per ta vertetuar, jane te medha, por edhe lehtesisht te depertueshme. Meqenese dhuntia e analizes, nuk eshte aq e rendomte, duhet te shtoj se disa fakte nuk mund te shmangen.A e ka pikturuar Onufri Davidin e tij, para kryevepres se Mikelanxhelos? Afreskat e magjishem dhe gati homerike te Mikelanxhelos, kane perfunduar ne vitin 1510. Davidi i Onufrit eshte bere ne vitin 1554. Pra, kronologjia nuk eshte kundershtuese, nuk permbys, perkundrazi, eshte ftillezuese. Po a e ka pare Onufri me syte e tij kryevepren afreskore te Mikelanxhelos? A ka qene Onufri ne Itali?Ne vitin 1938, nje studiues grek Orlando boton nje liber ku permend pikturat murale me vlera tronditese te nje piktori me emrin Onufer ne nje bazilike ne qytetin e Kosturit. Jane gjithsej 31 afreske. Orlandosi shenon se ne mes te murit verior, ndodhet edhe mbishkrimi i piktorit, ku nder te tjera lexohet: "1547, korrik 23, u pikturua prej Onufrit (te ardhur kohet e fundit) ne qytetin shumeshkelqyer ... (mbas epitetit i shumeshkelqyer, Orlandosi lexon: BENETION. Domethene, Venedik). Pra, ky zbulues dhe specialist, edhe i greqisdhtes bizantine, eshte i bindur se behet fjale per ardhjen e Onufrit nga qyteti i Benediktit, Itali. Nje shekull me pare, nje tjeter studiues i quajtur Kristill e ka lexuar emrin e mesiperm, si GREBENION, pra Grebeneja. Orlandosi polemizon, ai e precizon emrin Benetion si nje lexim me te sakte dhe perfundimtar duke shtuar si nje argument substancial te logjikes se ne Mesjete, qyteti i shume shkelqyer, ka qene pikerisht Venetiku dhe jo Grebeneja.Orlandosi ka pare gjithcka me syte e tij. Ai ishte nje specialist teper i kualifikuar. Shume vite me pas, albanologu Zef Valentini, i cili nuk ka qene dhe nuk e ka pare me syte e tij, pra nuk eshte deshmitar okular, ne nje shkrim mendon se emri i qytetit duhet te jete Beration, pra Onufri duhet te kete ardhur nga qyteti i Beratit. Kjo teze eshte ngulitur. Kete e kam mbrojtur edhe une ne tre libra qe kam shkruar dhe botuar per piktor Onufrin.

Detyra Plote

Rendesia e biodiversitetit

NA NDIQNI - SHPERNAJE NE PROFIL

Rendesia e biodiversitetit 
22 Maji është Dita Ndërkombëtare e Biodiversitetit, ndërsa viti 2010 nga Kombet e Bashkuara është shpallur si viti ndërkombëtar i biodiversitetit. Kam përshtypjen se opinionit i mungojnë informatat për rëndësinë e biodiversitetit, rreziqet që po i kanosen dhe masat mbrojtëse që duhet të merren për ruajtjen e tij. Prandaj qëllimi i këtij artikulli është që shkurtimisht me disa të dhëna të njihet opinioni për këtë vlerë të pakrahasueshme të natyrës.LEXO ME SHUME....
Biodiversiteti nënkupton larminë e gjeneve, të llojeve dhe të ekosistemeve në planetin tonë. Biodiversiteti është vlera më e lartë e natyrës, është baza e jetës tonë dhe themeli i zhvillimit të qëndrueshëm. Biodiversiteti është rezultat i evoluimit të jetës në Tokë gjatë miliarda vjetësh. Në plantën tonë, llogaritet se jetojnë rreth 13 milionë lloje të bimëve, kafshëve dhe mikroorganizmave, prej të cilave vetëm 1.75 milion janë të emërtuara dhe të përshkruara. Vlera e ekosistemeve nuk është vetëm ekzistenca-bazë për jetën e bimëve dhe kafshëve, por edhe për ne njerëzit. Shërbimet e vlerave të ekosistemeve të cilat nga natyra janë “falas”, janë esenciale për shëndetin tonë, sigurinë tonë ushqimore dhe shëndetësore dhe prosperitetin tonë. Biodiversiteti është begati thelbësore për ndërtimin e cilësisë të jetës tonë. Njeriu me aktivitetin e vet agrikultural ka mundësuar plotësimin e nevojave të tij me llojet që i nevojiten. Kështu p.sh. në mbarë botën ka më shumë se 20,000 lloje dhe varietete molle. Nga biodiversiteti plotësohen rreth 80% e nevojave të njeriut dhe rreth 40% e ekonomisë botërore. Biodiversiteti është burim i ushqimit, i lëndëve të ndërtimit, i lëndëve të tekstilit, ilaçeve, i lëndëve të para për laboratorët hulumtuese etj. Cilësia jonë e jetës dhe mirëqenia janë të varura direkt ose indirekt nga biodiversitetie. Duhet të kuptohet nga të gjithë se humbja e llojeve, dhe dëmtimi i ekosistemeve ka pasoja dramatike për njerëzimin si tërësi. Hapësira e Kosovës edhe pse përfshinë një sipërfaqe të vogël të Ballkanit (rreth 2.4%), krahasuar me vendet e tjera të Ballkanit dhe të Evropës, dallohet me resurse të shumta natyrore, pra edhe me vlera të larta të biodiversitetit. Kosova është shtëpia e rreth 2,500 llojeve të bimëve lulore, 210 lloje të egra të kurrizorëve, 200 lloje të fluturave, 104 lloje kërpudhash etj. Ajo që biodiversitetin e Kosovës e bënë interesant dhe të rëndësishëm është prania e një numri të madh të llojeve endemike dhe relikte. Por fatkeqësisht biodiversiteti i Kosovës, këta dy dhjetëvjeçarët e fundit, për arsye të ndryshme është dhe më i rrezikuari në Ballkan dhe Evropë. Biodiversiteti në rrezik! - Çdo lloj i cili vdes dhe shkon nga bota jonë, është i pakthyeshëm, një burim natyror më pak. Biodiversiteti natyror nuk ka qenë kurrë më i atakuar se sa në dhjetëvjeçarët e fundit që lidhet me shumë faktorë: shumëfishimi i njerëzimit brenda një kohe të shkurtër, tej-eksploatimi i resurseve, ndotja e madhe etj. Humbjet e diversitetit biologjik janë drastike dhe fatkeqësisht shkatërrimet e ekosistemeve janë në rritje permanente. Njerëzit me ose pavetëdije janë duke bërë zhdukjen në masën më të madhe të biodiversitetit në historinë e Tokës. Në mbarë botën tashmë janë më shumë se 60% e ekosistemeve me rrezikshmëri të përhershme dhe një parashikim të numrit prej 15,600 llojeve që kërcënohen të zhduken. Në të gjithë botën si pasojë e veprimtarisë së faktorit njeri, çdo ditë zhduken lloje kafshësh dhe bimësh . Rezultatet e raportit të një studimi Evropian, më 2008 tregon se në 300 vitet e fundit, në botë sipërfaqja e përgjithshme pyjore është tkurrur me 40%. Llogaritet se në çdo minutë zhduken rreth 20 hektar pyje. Në 25 vende të botës, pyjet janë zhdukur tashmë plotësisht. Prerja e një bime masa drunore e të cilit do të kushtonte rreth 500 euro është një humbje e madhe pasi që gjatë jetës së tij ky dru do të gjeneroj deri 1,900,000 euro përmes vlerave ekologjike siç janë: prodhimi i oksigjenit, pastrimi i ajrit, riciklimi i ujit, fertilizimi i tokës, kontrolli i erozionit, sigurimi i habitateve për botën e egër, zbutjen e efekteve toksike të gazeve, etj. Në botë që nga viti 1900 rreth gjysma e të gjitha kënetave janë të humbura.
BIODIVERSITETI DHE BURIMET NATYRORE
Shqipëria shquhet për një larmi të madhe biologjike dhe pejsazhore. Në origjinë të kësaj llojshmërie, qëndrojnë pozicioni gjeografik, faktorët gjeologjikë, pedologjikë, hidrologjikë, relievi dhe klima. Larmia e madhe e ekosistemeve dhe habitateve (ekosistemeve detare, bregdetare, laguna e vende të lagëta, delta lumenjsh, duna ranore, liqene, lumenj, shkurreta mesdhetare, pyje gjethegjërë, halorë dhe të përzjerë, livadhe dhe kullota subalpine e alpine, ekosisteme të maleve të lartë), ofron një larmi të pasur llojesh bimore dhe shtazore duke përfaqësuar rreth 30% të florës Europiane. Për ruajtjen e kësaj pasurie biologjike, REC Shqipëri ka zbatuar dhe po zbaton një sërë projektesh konkrete dhe trajnuese në këtë fushë.
STRATEGJIA E NDËRGJEGJËSIMIT TË KOMUNITETIT MBI PASURITË NATYRORE
Qendra Rajonale e Mjedisit (REC), Shqipëri ka nisur punën për hartimin dhe zbatimin e Strategjisë për rritjen e ndërgjegjësimit së komunitetit mbi burimet natyrore dhe rëndësia e ruajtjes së tyre. Kjo veprimtari zbatohet në kuadër të Projektit të Zhvillimit të Burimeve Natyrore të menaxhuar nga Ministria e Mjedisit, Pyjeve dhe Administrimit të Ujrave. Përgatitja e kësaj strategjie do të përfshijë aktorë në nivel kombëtar, rajonal dhe vendor në takime diskutimi për të identifikuar nevojat dhe tendencat që do të adresohen. Gjithashtu, procesi përmban organizimin e aktiviteteve praktike për të promovuar menaxhimin e qëndrueshëm dhe mbrojtjen e burimeve natyrore. LEXO ME SHUME....
 NA NDIQNI - SHPERNAJE NE PROFIL

Tweet Follow @DIONISXHANI

Detyra Plote