PSIKOLOGJI - Manipulimi i informacionit

"Me anë të përdorimit të zgjuar dhe ngulmues të propagandës, madje edhe parajsa mund t‘u paraqitet njerëzve si ferr, dhe anasjelltas jeta më mjerane si parajsë" - Adolf Hitleri, "Mein Kampf".

Duke qenë se mjetet e informimit janë shtuar - nga shtypshkronjat te telefoni, radioja, televizioni dhe interneti - vërshimi i lajmeve mbushamendëse është shtuar në mënyrë tejet dramatike. Ky revolucion komunikimi ka çuar në mbingarkimin me informacion, teksa njerëzit janë të mbytur me lajme të panumërta që vijnë nga pothuajse çdo drejtim i
mundshëm. Të shumtë janë ata që kësaj trysnie i përgjigjen më shpejt dhe i pranojnë ato pa i hetuar apo pa i analizuar.

Propaganduesit dinakë i pëlqejnë këto lloj mënyrash - sidomos atë mënyrë të menduari që i bën njerëzit të veprojnë pa u menduar. Propaganda e nxit këtë lloj mënyre të menduari, duke trazuar emocionet, duke shfrytëzuar pasiguritë, dykuptimësitë e gjuhës dhe duke nënshtruar rregullat e logjikës. Sikundër dëshmon edhe historia, taktika të tilla mund të dalin jashtëzakonisht punëbërëse.

Një histori mbi propagandën

Sot fjala "propagandë" ka kuptim negativ, duke lënë të kuptohet për marifete të pandershme, por fillimisht kjo fjalë nuk kishte këtë ngjyrim kuptimor që ka sot. "Propaganda" me sa duket e ka prejardhjen nga emri latin i një grupi kardinalësh katolikë romakë, Congregatio de Propaganda Fide (Kongregacioni [Kisha] për Propagandimin e Besimit). Ky komitet, i quajtur Propaganda shkurt, u themelua nga Papa Gregori XV në vitin 1622 për të mbikëqyrur misionarët. Gradualisht, "propaganda" mori kuptimin e përpjekjeve për të përhapur besimin fetar. Por koncepti i propagandës nuk lindi në shekullin e 17.

Qysh nga kohët e lashta, njerëzit kanë përdorur çdo mjet që kanë pasur në dispozicion për të përhapur ideologjitë apo për të rritur famën dhe pushtetin. Për shembull, arti ka shërbyer për qëllime propaganduese që në ditët e faraonëve egjiptianë. Këta mbretër i ngrinin piramidat e tyre për të pasqyruar imazhin e pushtetit dhe qëndrueshmërisë.

Ngjashëm, arkitektura e romakëve shërbente për qëllime politike: mbulimin me lavdi të shtetit. Termi "propaganda" mori ngjyrim negativ gjatë Luftës së Parë Botërore, kur qeveritë filluan të luanin rol aktiv në dhënien e trajtës informacionit të luftës të përhapur nga media. Gjatë Luftës së Dytë Botërore, Adolf Hitleri dhe Jozef Gëbelsi dolën se ishin mjeshtër të propagandës.Duke vijuar me Luftën e Dytë Botërore, propaganda sa vinte e bëhej gjithnjë e më shumë një vegël e madhe, për të nxitur politikën kombëtare. Qoftë blloku perëndimor, ashtu edhe ai lindor, bënë fushata të plota, për të fituar masat e mëdha të njerëzve asnjanës që të merrnin anën e tyre.

Çdo aspekt i jetës kombëtare dhe asaj politike u shfrytëzua për qëllime propagandistike. Vitet e fundit, sofistikimi në rritje i teknikave të propagandës është bërë i dukshëm në fushatat zgjedhore, sikurse në reklamimin e shoqërive të duhanit. Të ashtuquajturit ekspertë dhe udhëheqës të tjerë janë përdorur për ta portretizuar pirjen e duhanit si magjepsëse dhe të shëndetshme dhe jo si rrezik për shëndetin e njerëzve, sepse i tillë është.

Sipas përllogaritjeve të Organizatës Botërore të Shëndetësisë, çdo vit vdesin jo pak, por 5 milionë njerëz. Kjo shifër është e barabartë me zhdukjen nga harta të një popullsie sa ajo e Shqipërisë dhe Kosovës.

Përgjithësimet

Një tjetër taktikë mjaft e suksesshme e propagandës është përgjithësimi. Përgjithësimet kanë prirjen të errësojnë faktet e rëndësishme për të dhënat e vërteta të çështjes dhe përdoren zakonisht për të poshtëruar grupe të tëra njerëzish. "Ciganët (apo emigrantët) janë vjedhës" është, për shembull, një frazë që dëgjohet shpesh në disa vende europiane.

Por, a është e vërtetë kjo?Damkosje të tilla s‘bëjnë tjetër vetëm se shkaktojnë një lloj furie ksenofobie dhe shpeshherë raciste kundër të huajve. Faktet kanë treguar, megjithëkëtë, se kur bëhet fjalë për vepra kriminale, fajtorët në atë vend ka më shumë të ngjarë të jenë vendës në vend se të huaj. Anketimet kanë treguar se në Greqi, "96 nga 100 për qind të krimeve kryhen nga grekët". Shkaqet e veprimtarisë kriminale janë ekonomike dhe shoqërore, jo "raciale". Gjithë fajin e ka media që "në mënyrë sistematike kultivon ksenofobinë dhe racizmin, duke shtrembëruar realitetin".

Disa njerëz i fyejnë ata që nuk ndajnë të njëjtin mendim me ta, duke vënë në pikëpyetje karakterin apo motivet e tyre në vend se të përqendrohen te faktet. Etiketimi s‘është veçse një mënyrë negative dhe e lehtë për të mbajtur mend një person, një grup apo ndonjë ide. Etiketuesit shpresojnë që taktika e tyre të bëjë punë.

Në qoftë se njerëzit hedhin poshtë personat apo idenë në bazë të etiketimit negativ në vend që t‘i peshojnë vetë faktet dhe provat, atëherë strategjia e etiketuesit ka bërë punë. Ky marifet u zbulua nga Instituti për Analizën e Propagandës në vitin 1938.Instituti për Analizën e Propagandës vëren se "emrat e këqij kanë luajtur një rol tmerrësisht të fuqishëm në historinë e botës dhe në zhvillimin tonë individual. Ato kanë shkatërruar reputacione, …kanë çuar [njerëz] në biruca dhe ua kanë prishur aq shumë mendjen njerëzve sa kanë qenë të gatshëm të marrin pjesë nëpër beteja dhe nëpër kasaphana për të vrarë të afërmit e tyre".

Loja me emocionet

Sido që ndjenjat janë të pavenda kur bëhet fjalë për pohime të bazuara mbi fakte apo në logjikën e argumentit, ata luajnë një rol të madh sa i përket bindjes. Thirrjet që u bëhen ndjenjave krijohen nga reklamuesit e praktikuar, që luajnë me ndjenjat me po aq mjeshtëri sa edhe virtuozi luan në piano.

Urrejtja është një emocion i fuqishëm që shfrytëzohet me mjeshtëri nga propaganduesit. Një gjuhë e ngarkuar është veçanërisht e volitshme për arritjen e qëllimeve të caktuara. Duket se përdorimi i fjalëve të pahijshme nxit dhe shfrytëzon urrejtjen kundër grupeve fetare apo raciale dhe etnike.Disa propagandues luajnë me krenarinë.

Shpesh dëgjojmë për fraza të tilla si: "Çdo njeri i zgjuar e di se…" apo "E po një person me aq pak shkollë sa ke ti s‘mundet të…". Thirrjet e gabuara që i bëhen krenarisë bëhen me qëllim për të shkaktuar te të tjerët frikë dhe për t‘i bërë të mendojnë se janë budallenj. Profesionistët e artit të bindjes janë shumë të mirënjohur për këto.

Parullat dhe simbolet

Parullat janë shpallje tinëzare që zakonisht përdoren për të shprehur pozita apo qëllime. Për shkak të dinakërisë së tyre, është e lehtë që të jesh në një mendje me to.Demagogët janë mjeshtër në përdorimin e parullave të shkruara dhe të folura, ndërsa njerëzit nuk arrijnë të dallojnë synimin e vërtetë që qëndron pas demagogjive të tyre.

Sido që demagogët përdorin mjeshtërisht tema të tilla si atdheu, familja, ndershmëria morale etj., gjetiu e kanë synimin.Kështu që arti i propagandës mund të paralizojë mendimet, pengon të menduarin e qartë dhe aftësinë shquese dhe i kushtëzon njerëzit të veprojnë si turmë e çorganizuar.