Skema e komunikimit gjuhësor

 

Skema e komunikimit gjuhësor

Komunikimi njerëzor e shfaq gjithë origjinalitetin e vet kur bëhet nëpërmjet gjuhës. Ndonëse ka mjaft mjete të tjera komunikimi, ato nuk kanë as qëndrueshmërinë, as lashtësinë prej të cilave përfiton gjuha. Për pragmatikën e komunikimit, ‘ komunikimi’ si koncept ka një kuptim shumë të gjerë: në komunikim hyjnë të gjithë marrëdhëniet, fjalësore dhe jofjalësore, pra  del se ne as për një moment të vetëm nuk mund të mos komunikojmë. Rrjedhimisht, sjellja dhe komunikimi janë terma sinonime.

Edhe pse gjuha u shërben të gjitha veprimtarive njerëzore, studiuesit e gjuhës për shumë kohë u janë shmangur trajtimeve rreth përdorimit të gjuhës, sikur mund të humbisnin prej saj, sepse dëshironin të ndërtojnë gjuhësinë si shkencë të pavarur – dhe krijohej përshtypja se do të shpërbëhej njësia e gjuhësisë, nëse studiohej shumësia e veprimtarive gjuhësore.

Jakobsoni (1960) ka qenë ndër të parët që kanë paraqitur një skemë komunikimi, ku ndërhyjnë faktorët e paraqitur në figurën e mëposhtme. Natyrisht se mund të ndryshojë terminologjia, për shembull në vend të adresuesit mund të themi thënësi, dhënësi, folësi, komunikuesi, etj. dhe në vend të mesazhit mund të themi gjuha, por Jakobsoni ka zgjedhur terma me përgjithësim të gjerë, duke parashikuar shtrirjen e skemës

 së vet për tipa të gjerë komunikimi përveç gjuhës. Pra, kjo figurë sipas Jakobsonit

paraqet cilindo akt të komunikimit fjalësor, dhe faktorët përbërës të këtij akti :

 Skema e komunikimit e Jakobsonit, më së miri ilustrohet nga vetë fjalët e këtij autori: “ Adresuesi i dërgon një mesazh të adresuarit. Që të vlejë, mesazhi kërkon në radhë të parë një kontekst, të cilit i referohet dhe i cili rroket prej të adresuarit....Mesazhi kërkon një kod,të përbashkët tërësisht ose të paktën pjesërisht për adresuesin dhe të adresuarin... mesazhi kërkon një lidhje, një kanal fizik dhe një bashkëlidhje psikologjike që bën të mundur të vendoset komunikimi.          

Faktorëve përbërës të skemës të komunikimit Jakobsoni ua përshkruan edhe gjashtë funksionet përkatëse, që sipas tij janë funksionet themelore të gjuhës.  Adresuesi e shfaq funksionin emotiv ose shprehës, sepse i bën të njohura idetë e veta, dëshirat e veta, me gjuhë ai mund të përpiqet të veprojë mbi tjetrin, dhe të ushtrojë funksionin konativ te i adresuari, me gjuhë tregohet një gjendje e gjërave, pra ajo i referohet realitetit, funksioni fatik lidhet me kanalin  apo lidhjen fizike të komunikimit, e cila mund të ndërprehet, funksioni poetik është vetëreferim i mesazhit dhe përqendrohet në vetë këtë mesazh, dhe ai metagjuhësor ka poashtu karakter vetvetor dhe shfaqet atëherë kur vetë kodi i përdorur bëhet objekt i mesazhit.

Por, skema e Jakobsonit nuk duhet kuptuar ngurtë:   mes adresuesit dhe të adresuarit ka ndërveprim, dhe shkëmbimi i mesazheve e modifikon skemën, pra adresuesi bëhet i adresuar dhe anasjelltas, dhe kjo ndikon në mesazh (përderisa tek media  komunikimi është vetëm i njëanshëm). Por, secili mesazh e parasheh një të adresuar, sepse pa marrës komunikimi nuk arrihet, për shembull një mesazh mund të shkruhet e të hidhet me shishe në det, por duhet të merret prej dikujt, dhe, pastaj duhet të kuptohet, që të mund të realizohet mesazhi. Ndërkaq,  rindërtimi i mesazhit nga marrësi nënkupton rindërtimin e kuptimit që e synonte adresuesi, dhe kjo merr domethënie specifike tek media.

Kjo skemë bazike do të duhej të nënkuptojë edhe një varg komponentësh të veprimit komunikues: prodhimi  mesazhit është proces i ndërlikuar, nuk bëhet fjalë vetëm për dhënien e sinjaleve dëgjimore apo pamore, por për zgjedhjen e fjalëve, organizimin që i nënshtrohet shtrëngesave të ndryshme - përndryshe dhënësi do të ishte papagall, apo aparat riprodhimi.  Ky organizim gjuhësor varet nga kompetencat gjuhësore dhe paragjuhësore të dhënësit dhe marrësit, nga kompetencat e tyre ideologjike e kulturore, nga shtrëngesat e universit të ligjëratës, e kështu me radhë.

Adresuesi, apo koncepti i atij që flet mund të ndërlidhet me nocionin e subjektit folës sipas Benvenistes(1956). Ai flet për elementët përemërorë që tregojnë vetat dhe që janë tipar universal i gjuhë, që mund ta ndërrojë vetëm formën e shfaqjes nëpër gjuhë të ndryshme. Benveniste shtron pyetjen se kush shënohet me ‘unë’, dhe sipas tij ky është një element me përbërje të ndryshueshme, sepse ai që flet ndryshon vazhdimisht. Sipas Benvenistes vetëm dy vetat e para janë vërtetë veta, dhe e treta është një jo-vetë, sepse shpreh mungesën, prandaj në shumë gjuhë veta e tretë del prej dëftorëve. Shumësi i vetës së parë gabimisht quhet kështu, sepse shuma e disa ‘unë’-ve nuk shpreh ‘ne’ si kundërvënie ndaj vetës së dytë, (aty hyn edhe ‘unë’ edhe ‘ti’), dhe kjo krijon asociacione mekanike të një recitimi kolektiv, prandaj vetëm shumësi i vetës së dytë është real.

Rrjedhimisht, karakteri unik i folësit është diskutabil: edhe pse idiolekti shfaq në një mënyrë origjinalitetin, megjithatë konteksti i përdorimit të përgjithshëm është i fuqishëm. Po ashtu ka raste kur subjekti që flet, folësi, nuk është detyrimisht burimi i të thënit: mund të jetë zëdhënës, aktor, etj.