Kuptimi i kompetences

Kuptimi i  kompetences

Kompetenca eshte sasia e juridiksionit ose masa e juridiksionit qe i eshte dhene  cdo gjykate ne ushtrimin e funksioneve te saj. Kompetenca percakton per cdo gjykate rastet dhe llojet e mosmarreveshjeve qe ajo

ka pushtet per te gjykuar.

Kriteret e ndarjes se kompetences

Ndarja e kompetencave ndermjet gjykatave behet nga K.Pr.Civile dhe  Ligji “Per organizimin e pushtetit gjyqesor ne RSH”. Kjo ndarje behet ne 2 drejtime:

Sipas drejtimit vertikal -  ku shperndarja e ceshtjeve behet sipas kriterit te vleres se padise dhe natyres se ceshtjes.

Sipas drejtimit horizontal -  ku shperndarja e ceshtjeve behet sipas kriterit territorial midis gjykatave te vendosura ne vende te ndryshme te territorit te shtetit.

Kompetenca ne baze te vleres dhe natyres se ceshtjes

Si kompetenca qe merr per  baze vleren e padise, ashtu edhe kompetenca ne baze te natyres se ceshtjes, ndan ceshtjet midis gjykatave te shkalles se pare me trup gjykues te perbere nga nje gjyqtar i vetem ose nga trup gjykues i perbere me 3 gjyqtare. Kompetenca ne baze te vleres vendoset ne baze te vleres se padise dhe i perket vetem vleres ekonomike te sendit ose se drejtes object padie. Vlera e padise llogaritet ne momentin e paraqitjes se saj ne gjykate.

Ndarja e ceshtjeve ne baze te kompetencave te vleres dhe natyres se ceshtjes vlen vetem per gjykimin e shkalles se pare.

Kompetenca tokesore ose territoriale

Kompetenca tokesore ose territoriale ndan ceshtjet midis gjykatave me trupa te njejte gjykues, te vendosura ne pjese te caktuara te territorit te nje shteti, siaps 2 parimeve kryesore:

Per te lehtesuar dhe per te bere komode mbrojtjen e paleve dhe ne menyre te vecante ate te te paditurit.

Qe per kategori te vecanta mosmarreveshjesh, procesi te zhvillohet para nje gjykate, vendndodhja e te ciles ta ndihmoje te ushtroje funksionet e saj ne menyre sa me efikase.

K.Pr.C parashikon se kur i padituri eshte person fizik, gjykata kompetente do te jete gjykata e vendbanimit ose vendqendrimit te te paditurit. Kur i padituri eshte person juridik, gjykata kompetente do te jete gjykata e vendit ku personi juridik ka qendren e tij.

Ndalimi i gjyqvaresise (litispendenca)

Gjyqvaresia (Litispendenca) eshte nje nga parakushtet proceduriale dhe konkuron me rregullat e kompetences per te percaktuar gjykaten kompetente qe duhe te shqyrtoje ceshtjen konkrete. Koncepti i gjyqvaresise perdoret per te treguar situaten kur e njejta padi (ne te 3 komponentet e saj pale, object, shkak) te jete ngritur ne 2 procese. Kjo eshte nje situate anormale e cila krijon mundesine qe per te njejten padi te shqyrtuar ne procese te ndryshme, te kemi vendime te ndryshme, duke cenuar kershtu parimin e gjese se gjykuar. Ne keto kushte K.Pr.C parashikon se do te vendoset pushimi I gjykimit te padise se regjistruar me vone.

Kundershtimi ikompetences

Kompetenca eshte kusht i domosdoshem i vlefshmerise se procesit dhe i akteve te tij. Kundershtimi dhe rregullimi I kompetences mund te ngrihet nga palet ne proces , ashtu edhe kryesisht nga gjykata. Gjykata kur konstaton se nuk eshte kompetente  per gjykimin e ceshtjes, kryesisht ose me kerkesen e paleve, vendos moskompetencen e saj dhe I dergon aktet ne gjykaten kompetente. Kunder vendimit te gjykates qe ka shpallur moskompetencen per gjykimin e mosmarreveshjes, mund te behet ankim I vecante nga palet ne Gjykaten e Larte.

Kompetence  ne kuptimin objektiv – teresia e veprimtarive qe kryen nje organ shteteror

Kompetence ne kuptimin subjektiv- percaktohet njekohesisht si e drejta dhe detyra e cdo organi per te kryer  nje veprimtari te caktuar

Teresia e te drejtave dhe detyrimeve te nje gjykate si nje institucion shtetror perben kompetencen nga ana subjective te saj.

Llojet e kompetencavejane :

Kompetence lendore

Kompetence funksionale

Kompetence tokesore

Kompetenca lendore ose objective – eshte ajo ne baze te se ciles gjykatat e nje kategorie kane te drejte dhe detyre te shqyrtojne dhe te zgjidhin ceshtjet civile te tjera per shkak te llojit, natyres dhe vleres se objektit te tyre. Objekti percaktues ne kete lloj kompetence eshte Lenda. Ne baze te kritereve per kompetencen lendore percaktohet rrethi I ceshtjeve qe u takon gjykatave te shkalleve te ndryshme. Psh padia si lende shqyrtohet ne gjykaten e shkalles se pare, ankimi ne Gjykaten e apelit

Kompetenca funksionale– eshte ajo qe iu njihet disa gjykatave per te vendosur lidhur me mjetet e goditjes te ushtruara kunder pretendimeve per shkeljen e te drejtave,vendimeve. Psh gjykata e shkalles se pare ka ne funksion te punes se saj per te vendosur per  bazuesshmerine apo pabazueshmerine e padise.Gjykata e Apelit ka per funksion te saj te vendos per bazueshmerine apo pabazueshmerine e vendimit te gjykates se shkalles se pare.

Kompetenca tokesore – eshte ajo ne baze te se ciles gjykata kompetente nga pikepamja lendore ka te drejte ta gjykoje ceshtjen vetemkur kjo ceshtje ka lidhje me territorin ku ajo e zhvillon veprimtarine e saj.Qendra e ushtrimit te veprimtarise se gjykates se shkalles se pare dhe asaj te apelit percaktohet me dekret ,nga Presidenti I Republikes, ndersa Gjyakata e Larte si institucion I pavarur kushtetues e ushtron funksionin e saj ne te gjithe territorin e Republikes.

Kompetencat tokesore I ndajme ne :

Kompetenca tokesore te pergjithshme

Kompetenca tokesore te posacme

Veprimet e gjykates lidhur me kompetencen

Gjykata mund te zhvilloje procesin gjyqesor dhe te vendos per objektin e padise vetem kur ceshtja eshte ne kompetencen e saj.Kete fakt gjykata e vlerson qe ne fillim sapo I paraqitet padia.Ky vleresim behet ne veprimet pregatitore nga gjyqetari.Kur ai cmon se ceshtja hyn ne kompetencen e nje gjykate tjeter ,vendos per mos kompetencen dhe ia dergon ceshtjen gjykates kompetente. Kunder vendimit mund te behet ankim I vecante ne Gjykaten e Larte brenda 5 diteve nga shpallja ose komunikimi I vendimit.

Mosmarrveshjet per kompetencen

Kur nje gjykate I dergohet nje ceshtje nga nje gjykate tjeter ceshtja duhet te pranohet dhe shqyrtohet prej kesaj te fundit, per shkakun se nuk lejohen konfliktet per kompetence midis gjykatave.Kompetenca eshte n je urdher gjyqesor dhe si I tille duhet zbatuar pa hezitim. Ne momentin qe gjykata vendos moskompetencen e saj ne gjykimin e nje ceshtje detyrimisht duhet tja coje per gjykim ceshtjen gjykates qe ajo e cmon si kompetente.Kjo quhet gjykata derguese ndersa gjykata pritese as kryesisht dhe as me kerkesen e paleve nuk mund ta ktheje mbrapsht ,as nuk mund tja dergoje nje gjykate tjeter dhe te mos e pranoj per shqyrtim me arsyetimin se edhe kjo nuk eshte kompetente.Gjykata pritese eshte e detyruar qe ta pranoj ceshtjen dhe ta shqyrtoj deri ne zgjidhjen perfundimtare te saj