MARTESA, BASHKJETESA, FAMILJA

Martesa eshte nje bashkim   I njohur shoqerisht midis nje burri dhe nje gruaje,disa karakteristika te saj jane:.kryerja e nje rituali publik ,bashkimi seksual, ‘bashkpunimi seksual.

Nevoja per te dashuruar dhe per tu dashuruar ,per te pasur  femije dhe ndertuar familje per te zgjidhur problemet,per te ndare pergjegjesite dhe detyrat,te gjitha keto jane te mundura vetem nepermjet marteses.

Dy persona nuk martohen thjesht per arsye ekonomike apo per te pasur femije por dhe per arsye te tjera si dashuria  apo perkujdesja reciproke.

Kurse sipas kanunit martesa nuk ishte bashkim vullnetar  I lire,por percaktohej nga vullneti I baballareve te familjeve te tyre.Sipa rregullave kanunore vetem burri mund t andante gruan.Disa forma te njohura te marteses kanunore jane:me kurore,me shperblim,me rrembim.

Sipas Diane Vaughan,martesa eshte nje kontratecivile,me ane te se ciles dy individe te pavarur nga familje e gjini te ndryshme,bashkohen dhe nisin te ndertojne nje nenbote te tyren,net e cilen ata do te jetojne ne  cift.

Salvatore Minuchi thote qe martesa eshte nje system qe operon permes menyrave te sjelljes .Sistenmi I faniljes perbehet  nga nje teresi elementesh qe bashkveprojne midis tyre ne menyre te organizuar mardheniet qe ata krijojne jane te qendrueshme.

Kurse sipas Platonit thote se grate dhe burrat do te zgjidhen sipas ngjashmerise se tyre,ata do te kene  te perbashket shtratin dhe sofren,do te jetojne se bashku,duke u perzier se bashku neper  te gjitha ushtrimer dhe ne kere menyre ata do te ndjehen,te joshur ndaj njeri-tjetrit te shtyre nga nje nevoje e natyrshme.

Ne shoqerite moderne nje lloj shum I perhapur I marteses eshte monogamia e cila lejon qe nje burre ose nje grua te martohet vetem me nje individ pasi martesa me me shume se nje individ  eshte e paligjshme.Nje lloj tjeter martese dhe pse esht me pak I perhapur por ekzistent  eshte poligamia e cila lejon nje burre ose nje grua te martohet me me shum se nje individ te vetem.Ekzistojn dhe dy lloje te tjera martesash qe jane:poligjinia  dhe poliandria.Poligjinia lejon nje burre te martohet me shume se me nje grua ne te njejten kohe ,kurse poliandria lejon nje grua te martohet me me shume se nje burre net e njejten kohe.

Dashuria,si macja,lind e verber dhe martesa eshte si gjilpera  terheqjen e perdes se syrit me nje dore mjeshtri.(Berne)

Martesa perfaqeson ne vetvete nje tip mardheniesh midis burrit dhe gruas,ku pavaresia e te dy paleve  eshte e njellojt,varesia e perbashket,detyrimet te njepasnjeshme.(Annssapier)

Cila martese eshte me sukseshsme ne shoqerine shqiptare?
Martesa me prove (Koha e Skenderbeut)		0	0%
Martesa me Shkusi (Ndermjetsi)		1	5.00%
Martesa me rrembim (Koha e Skenerbeut & Moderne)		1	5.00%
Martesa me dashuri (Moderne)		7	35.00%
Martesa me kontrate (Interes / moderne)		0	0%
Bashkejetesa...(Moderne)		2	10.00%
Bashkejetesa dhe me vone Martesa		5	25.00%
Martesat Gay ?(E re ne shoqerine shqiptare)		0	0%

Familja (lat. familia, nga famulus – rob shtëpie, shërbëtor) është njësia shoqërore pjesëtarët e së cilës kanë prejardhje të njëjtë gjaku nga lidhje martesore ose birësimi me të njëjtin mbiemër.
Përkufizimet dhe llojet e familjev

Familja eshte mjedisi I pare ku femijet mesojne te ecin te flasin si te kujdesen per veten.Familja e meson femijen te hedhe hapat e para dhe te adoptohet me shoqerine.

Antaret brenda familjes operojne brenda nje ekonomie te perbashket.Ata bashkpunojne me njeri-tjetrin  per te plotesuar neoja e tyre te mbijeteses dhe keshtu ne familje vendoset   nje ndarje e puneve sipas seks roleve.

Nje rol teper I rendesishem qe luan familja eshte se ajo na pozicionon ne nje klase te caktuar ,pra ne mesojme se ciles klase I perkasim.

Ne familje ne mesojme se cfare doi te thote te jesh mashkull ose femer nepermjet veprimeve te prinderve tane.

Sociologjia dhe antropologjia, familjen e konsiderojnë si funksion thelbësor të reproduktimit biologjik, shoqëror ose të dyja bashkë-shoqëria

Neni 16(3) I Deklaratës së të Drejtave të Njeriut thotë:
”Familja është grupi natyral dhe kryesor në shoqëri dhe ka të drejtë për mbrojtje nga shoqëria dhe shteti.”.

Termi familje perdoret per te percaktuar nje lloj te vacant te structures,parimet e se ciles jane te lidhura me njera tjetren permes lidhjeve te gjakut dhe mardhenieve bashkeshortore  dhe lidhshmeria e te cilave eshte e nje natyre te atille,sa te  kerkoje “kekesa te ndersjellta”,qe jane te percaktuara nga feja,tradita  dhe te perforcuara nga ligji dhe te sendertuara nga individi.Anetaret brenda familjes operojne brenda nje ekonomie te perbashket.Ata bashkpunojne me njeri-tjetrin  per te plotesuar nevojat e tyre te mbijeteses dhe per kete arsye vendoset nje ndarje e puneve sipas seks roleve. Familja si sistem social permbush nje sere funksionesh te rendesishme per mbijetesen e individit.Te gjithe antaret brenda familjes perpiqen te organizohen dhe te funksionojne si nje grup  qe jeton brenda nje ekonomie  shtepiake.

* "Familja është shkolla e detyrave... themeluar mbi dashurinë." Felix Adler

Familja kryen 4 funksione kryesore:

1.Ajo realizon socializimin e femijeve

2.Jetesa nje nje ekonomi  te perbashket

3.Percakton stasusin social dhe na meson rolet tona

4.Ajo siguron intimitet  per anetaret e saj.

Sipas antropologut George Murdock familja është ”një grup social që karakterizohet nga mendimi praktik, bashkëpunimi ekonomik dhe riprodhimi. Ajo përfshin të rritur të të dy gjinive, ku të dy duhet të mbajnë një lidhje të miratuar nga shoqëria dhe një ose më shumë fëmijë, të vetin ose të adoptuar (birësuar), nga të rriturit që bashkëjetojnë seksualisht

Sipas Merriam-Webster familja është: ” Njësia themelore në shoqëri e cila tradicionalisht përbëhet nga dy prindër që krijon fëmijët e tyre, gjithashtu përfshihen edhe njësi të tjera shoqërore, të ndryshëm, që dallojnë por janë të lidhura dhe të barabarta si familjet tradicionale (familje me vetëm njërin prind).”. Struktura e familjes tradicionale varet nga marrëdhëniet ndërmjet prindërve dhe fëmijëve, ndërmjet bashkëshortëve ose nga të dyja.

Antropologët përmendin tre lloje të familjes:

matrifokale (amësore)

konsanguinile (gjaklidhëse)

konjugale (bashkëshortore)

Lloji i familjes matrifokale përbëhet nga nëna dhe fëmijët e saj – zakonisht nga pasardhësit e saj biologjikë, edhe pse pothuajse secila shoqëri pranon edhe fëmijët e adoptuar. Ky lloj i familjes është i përhapur në vendet ku femrat kanë burime për t‘i rritur fëmijët vetë ose aty ku meshkujt janë më shumë të angazhuar se femrat. Disa shoqëri vendase në Amerikën Jugore dhe Melanezi (Australi) janë matrifokale.

Familja konsanguinile ekziston në forma të ndryshme, por rasti më i shpeshtë përbëhet nga nëna dhe fëmijët e saj, dhe njerëz të tjerë zakonisht nga familja e nënës. Ky lloj i familjes është i përhapur aty ku nëna nuk ka burime për të rritur fëmijët vet, babai zakonisht nuk është i pranishëm, dhe zakonisht kur prona trashëgohet. Atëherë kur meshkujt zotërojnë pronë të rëndësishme, familjet konsanguinile përbëhen nga burri dhe gruaja, fëmijët e tyre dhe anëtarë të tjerë nga familja e burrit.

Familja konjugale përbëhet nga një ose më shumë nëna dhe fëmijët e tyre, ose një e më shumë baballarë. Ky lloj i familjes paraqitet zakonisht aty ku ndarja e punës kërkon të dy gjinitë edhe meshkujt e edhe femrat, dhe në familjet që janë shumë të angazhuara. Ky tip i familjes ndryshe quhet edhe si familje nukleare (bërthamë) dhe është ideale ose mbizotëruese në shoqëritë eskimeze.

Familja ose martesa, ose nga marrëdhënie të ngjashme – duke përfshirë bashkëjetesën,    adoptimin, mbiemrin dhe (në disa raste) pronësia (siç ka ekzistuar në Perandorinë Romake). Familja mund të quhet si bashkësi parësore njerëzore, ku individi së pari takohet me kushtet e jetës shoqërore, të cilat ia përcaktojnë atij kornizën, në të cilën ai mund të zhvillohet si person; kështu që mund të themi se personaliteti njerëzor formohet në procesin e ndërveprimit shoqëror.

Në shumë shoqëri, familje quhet vetëm ajo e njohur nga ligji ose sisteme të ngjashme normative. Edhe pse shumë të tjerë duke përfshirë edhe sociologë, marrëdhëniet familjare i kanë konsideruar vetëm lidhjet e gjakut, shumë antropologë kanë kundërshtuar duke thënë se njeriu duhet ta kuptojë nocionin e lidhjes së “gjakut” metaforikisht dhe që shoqëritë e ndryshme duhet ta kuptojnë familjen nga koncepte të tjera dhe jo nga lidhjet gjenetike.

 Kemi tre tipe familjesh:familja me structure te hapur,me structure te mbyllur,me strukture  te rastesishme.

Familjet me strukture te hmilja në vetvete përmban një grup të njerëzve shtëpiakë, zakonisht të bashkuar nga

apur  karakterizohen nga nje komunikim I mire.i hapur midis anetareve,ne keto familje antaret respektojne te drejtat e njeri-tjetrit dhe problemet zgjidhen me mirekuptim.

Familjet me strukture te mbyllur  karakterizohen nga nje komunikim I paqarte dhe indirect.Keto familje qeverisen nga rregulla te ngurta dhe anetaret  priren ti qendrojne strikt ketyre rregullave.

Familjet me strukture te rastesishme ne keto familje mungon komunikimi Kohezioni midis anetareve eshte shume I vogel dhe shkalla e individualizmit eshte shume e larte,keto famlije nuk kane rregulla..

Zhvillimi I familjes kalon ne tete stade:cifti I  sapomartuar,familja qe rrit femije,familje me femijet parashkollore,adoleshenca,mosha e rritur,mosha e rritur e hershme,mosha e rritur e vone.

Persa I perket pervojes se nje individi famija ndahet ne dy lloje:famije te  origjines dhe famije e porsaformuar.Familje te origjines kemi kur lind nje njeri,kurse famijle te porsaformuar kur behet pjese e famijles nje I rritur I ri dhe kemi nje brez te ri femijesh

Sipas  Stone familja si sistem social ka pesuar dhe nje evolucion .Familja ka kaluar neper tre faza kryesore nga viti 1500-1800. 

Se pari kemi familjes me preardhje te hapur ku  familja ishte e lidhur teper e perfshire edhe ne mardheniet me te afermit  pra ajo nuk ishte e ndare nga komuniteti.

 Me pas kemi familjen patriarkale te kufizuar kohezgjatja e se ciles ishte nga fillimi I shekullit  XVI-XVII.Ne keto lloje familjesh kemi disi diferencimin ne pjesmarrjen ne  mardheniet me te afermit.

Se fundi  kemi zevendesimin e familjes patriarkale te kufizuar me familjen berthame te mbyllur brenda shtepise,ku kemi lidhje te ngushte vetem nepermjet personave brenda familjes ekzistenca e nje jete private familjare dhe proekupim per rritjen e femijeve.

Familja berthame e mbyllur  brenda shtepise  vazhdoi te ishte e perhapur gjate gjith shekullit XX. Kjo lloj famile beri te  mundur edhe lindjen  e individualizmit afektiv I cili ka te beje me formimin  e lidhjeve martesore ne baze te perzgjdhjes vetjake,nen drejtimin e normave te dashurise romantike.

 Familja eshte kristali I shoqerise.(Hugo)

 Vatra familjare duhet te jete jo vendqendrim,por vendi ku ne kthehemi gjithmon.(Monterplan)

Duke marrur parasysh llojet e studiuara të familjes dhe gjer më sot të njohura, formulohet edhe tipologjia historike e organizmit familjar. Tipologjia më e përgjithshme e familjes, mund të reduktohet në tri lloje: 1. Lloji i zakonshëm i familjes, karakteristikë për “shoqëritë primitive”.
. Lloji patriarkal i familjes, karakteristikë për shoqëritë parakapitaliste dhe 3. Lloji egalitar i familjes, që zë fill me fenomenin e shoqërisë industriale, por si model që mund të realizohet vetëm me tejkalimin e kufirit të shoqërisë qytetare.

Në epokën kapitaliste fillon ”privatizimi i familjes”, e cila gradualisht e humb funksionin e saj prodhues dhe gjithnjë e më tepër fiton karakteristika të njësisë themelore të konsumit privat. Nga kjo perspektivë familja shfaqet si sferë jo vetëm e ndarë nga bota punuese, por pothuajse tërësisht e pavarur, “botë për vete”. Në të individi është “zotëri” i fatit të vet, që përcakton dhe drejton me jetën e tij, kontrollon kushtet dhe mjetet e reprodukimit të vet jetësor.

 Pavarsisht shumellojshmerise pavarsisht llojit  martesa dhe familja konsiderohen te shenjta jo vetem ne Shqiperi por kudo.Familja konsiderohet teper e rendesishme per nje individ eshte “vatra” ku ai duhet te gjeje vetem ngrohetesi e te ndihet I mbrojtur nga gjithcka ,nga gjithkush.Kurse martesen mund ta konsiderojme si nje hap te rendesishem per te cilin cdokush nga ne duhet te mendohet mire para se ta hedhi.Eshte nje kapitull I ri I cili hapet per nje cift,po aq sa I bukur mund te jet  aq dhe I veshtire mund te konsiderohet per vete nga rendesia qe ai ka.