TEORITE E KUSHTEZIMIT KLASIK -PARIMET E TIJ , EKSPERIMETNTI I PAVLOVIT

Teorite e kushtezimit

Format e thjeshta te nxenit.

Kushtezimi klasik dhe parimet e tij.

Eksperimenti i Pavllovit .

Aplikimi i  kushtezimit klasik.

  

Ojektivat

Ne fund te leksionit do te jemi te afte per:

Te shpjegojme se si sjelljet jane nxene sipas teorise se konjeksionit

Te diskutojme disa prej kontributeve te Thordike per praktiken edukative.

Te shpjegojme se si reagimet behen te kushtezuara, te fshira, te gjeneralizuara sipas teorise se kushtezimit klasik.

Te pershkruajme nje proces nepermjet te cilit nje reagim emocional mund te behet i kushtezuar te nje objekt fillimisht neutral.

Te shpjegojme, duke perdorur parimet e kushtzimit,   se si kombinohen levizjet per te kryer nje veprim.

Te pershkruajne modeli tri – termash ipasigurise te kushtezimit operat nga  Skinerit  dhe te japin shembuj.

Te percaktojme dhe te ilustrojme celsin e koncepteve te kushtezimit operant: perforcimi poziti dhe negativ, ndeshkimi, gjeneralizimi, diskriminimi, formimi, dhe parimi i Premacak.

Te diskutojme operacionin e parimeve te sjelljes ose vetrregullimin

Te shpjegojme disa celsa te aplikkimit edukativ te parimeve operante te objktivave te edukimit te sjelljes, mesimit te programuar, etj.. 

Eshte dita e fundit e shkolles ne Park Lane Elemntary. Tre mesues  Leo Battaglia, Shayna Brown dhe Emily Matsui dolen nga shkolla dhe iu drejtuar parkingut zhvilluan kete bisede: 

Leo: Ata kane qene te papermbajtur sot,. Une nuk e di c’i gjeti. Veshtire se ndonjeri prej tyre te kete fituar ndonje pike sot. 

Emily: C’pike Leo? 

Leo: Une i stimuloj me pike per sjellje te mire dhe iu heq pike per sjellje te keqe. Per kete une i shperbdhashe pike per sjellje te mire, te cilat ata mund t’i shkembejne si privilegje si koha e lire.   Une u hoqa pike kura ata u sollen keq. 

Emily: Dhe ajo funksionon? 

Leo: Sigurisht. I shtroi ata per disa dite.Por jo sot. Mbase dicka nuk ka shkuar ashtu si duhet. 

Shayna: Ose dicka qe s’ka te beje me kete. Po ata c’mendojne per kete, a ju ka shkuar ndonjehere ne mendje?

Mos valle po presin pushimet pranverore javen tjeter?

Leo: Ndoshta, por kjo nuk eshte puna ime. Vec kesaj  mund te jene shume arsye qe mund te sherbejne si burim i sjelljes se pakontrolluar dhe une s’kam se si te arrij te zbuloj te gjitha ato.  Jo, jo! Per mua me e mira per eshte te fokusohem tek sjellja. Ajo duhet te strukturohet. 

Shayna; Po, por ndonjehere juve ju duhet te shkoni pertej sjelljes. Psh. Sean kohet e fundit ka qene jashte aktiviteteve. Ne se une nuk do te isha fokusuar ne sjelljen e tij, nuk do te kisha mesuar se prinderit e tij jane duke u divorcuar dhe per kete ai ishte duke fajesuar veten e tij

Leo: Po pse kemi nje keshilltar ne shkolle? A nuk eshte puna e tij, kjo?

Shayna: Po, puna e tij eshte, por dhe ne kemi rolin tone. Une kam pershtypjen se ju fokusoheni me shume ne ate qe ju shikoni dhe jo aq sa duhet tek ajo qe nuk duket.. 

Leo: Ndoshta eshte keshtu, por ne se une i mbaj ato nen kontroll me sistemin tim te shperblimit dhe ndeshkimit, une nuk humbas kohen ne klase me ceshtjet e manaxhimit.

Emily: Ose ne problemet personale si mendimet dhe emocinet e tyre. .   

 

FORMATE E THJESHTA TE TE  NXENIT

Nje perej tipeve te e nxenit eshte ai zakonshem, i cili familjarizohet me nje stimul pas ekspozimit te perseritur te tij. Nje shembull i rendomte i ndikimit te zakonshem ne reagimin e orientuar ne te cilin vemendja e nje personi eshte  terhequr nga stimuli nje ze i larte apo nga nje ze i befasishem. Psh. Nje person qe leviz me nje kale ne nje rruge autobusi mund fillimisht te  jete i hutuar (nje reagim i orientuar) cdo kohe qe nje utomjet i zhurmshem i kalon prane. Pas disa kohe ushtrim me kale, megjithese per jo shume kohe personi nuk do te jete me i hutuar nga zhurmat  - personi behet i zakonshem per to dhe reagimi i orientuar shuhet.

Pavaresisht nga thjeshtesi, te nxenet e thjeshte eshte nje tip shume i dobishem i te nxenit sepse ambjentet tane jane te mbushur prej te parit dhe te degjuarit,  ne do te humbnim nje sasi te tmerrshme te kohes dhe energjive ne se ne do te shlyenim vemendjen te cdo stimul ne cdo kohe qe ne do te takonim ne to. Te nxenet e zakonshem na lejon ne te injorojme stimujt e perseritur dhe te parendesishem.  Te nxenet e zakonshem ndodh pothuajse ne te gjitha organizmat me sistem nervor qe nga kafshet deri tek njerezit. Edhe disa organizma njeqelizore do te habituate te je drite, ze, ose stimul kimik qe eshte prezent ne menre te perseritur.

Ndjeshmeria; Nje tjeter forme e thjeshte e te nxenit eshte perforcimi qe ndodh ne nje reagim organizmi te stimulit qe ndjek nje stimul vcanarisht te forte ose acarues.Psh. nje kermill deti qe merr nje goditje te forte elektrike do te terheqe me pas gushen e tij me me force se zakonisht ne reagimin te prekja e thjeshte. I varur intensitetin  dhe kohezgjatjen e stimulit orgjinal, perioda e reagimit te perforcuar mund te perfundoje nga disa sekonda ne disa dite.

KUSHTEZIMI KLASIK

Nje tjeter forme e te nxenit eshte kushtezimi klasik, ne te cilin nje reagim percillet prej nje stimuli ne nje tjeter. Per shembull, nje person qe ka patur nje experience dhimbjeje te zyra e dentistit mund te beje friken pamja e zyres se dentistit. Frika nje reagim natyral prej nje stimul frikesimi ka percjelle te stimuj te ndryshem , pamjen e nderteses. Shumica e psikologeve besojne se kushtezimi klasik ndodh kur nje person formon nje shoqerim mental midis dy stimujve, keshtu qe kontakti me nje stimul ben personin te mendoje per tjetrin. Njerezit tentojne te formojne shoqerimet mendore midis ngjarjeve ose stimujve qe ndodhin te

Lidhura ngushte se bashku ne hapesire apo ne kohe.

EKSPERIMENTI I PAVLLOVIT

Kushtezimi klasik u zbulua rastesisht ne vitin 1900 prej psikologut rus Ivan Pavllov. Pafllovi ishte duke studiuar si peshtyma ndihmon tretjen e ushqimit. Ai do te jepte nje qeni disa ushqime dhe mati masen e peshtymes qe prodhon gjate ngrenies se ushqimit te tij, Pasi qeni e beri kete process disa here, megjithate ai do te fillonte te peshtynte para marrjes se ushqimit. Pavllovi arsyetoi se disa stimuj te rinj, sic ishte eksperimenti ne bluzen e tij te bardhe, kishte bere shoqerimin e me ushqimin dhe produktin e reagimit te peshtymes tek qeni. Pavllovi harxhoi pushimin e jetes se tij  duke studiuar kete tip baze tete nxenit shoqerues , icili eshte quajtur tshme si kushtezimi klasik apo kushtezimi i Pavllovit.

Procesi i kushtezimit zkonisht ndjek te njejten procedure te pergjithshme. Supozojme se nje psikoog donte te kushtezonte nje qen te peshtynte nepermjet tingullit te nje zileje. Para kushtezimit, nje stimul i pakushtezuar (ushqimi ne goje) automakisht sjell nje reagim te pakushtezuar sekretimin e peshtymes tek qeni.  Termi indikator i pakushtezuar qe eshte nje i pamesuar, ose i lindur, lidhet midis midis stimulit dhe reagimit. Zilja eshte quajtur stimul natyral sepse nuk shkakton sekretimin e peshtymes tek qeni. Kur eksperimenti perseritet shoqerimi zile – ushqim perseri e perseri , zilja eventualisht shkakton sekretimin e peshtymes tek qeni, i cili ka nxene tani shoqerimin e ziles me ushqimin. Zilja ka bere nje stimul te kushtezuar dhe qeni peshtyma e qenit te zilja eshte bere nje reagim i kushtezuar. 

PARIMET E KUSHTEZIMIT KLASIK

Duke ndjeku zbulimin e tij te pare Pavllovi hrxhoi me shume se tre dekada duke studiuar procesin qe ndodh nen kushtezimin klasik. Ai dhe shoqata e itj identifikoi kater proceset kryesore:   pervetesimi, fikja, pergjithesimi dhe dallimi

1. Pervetesimi

Faza e pervetesimit eshte fillesa e te nxenit te reagimit te kushtezuara – per shembull, qeni duke nxene zgjedh tingullin e ziles. Disa faktore mund te pengojne shpejtesine e kushtezimit gjate fazes se pervetesimit. Faktoret me te rendesishem jane rregulli dhe koha e stimulit. Kushtezimi ndosh me shpejt kur stimuli i kushtezuar (zilja) paraprin stimulit te pakushtezuar (ushqimit) me gati gjysme sekonde. Kushtezimi merret me gjate dhe reagimi eshte me i dobet kur eshte nje pushim me i gjate midis te prezantimeve te stimujve te kushtezuar dhe stimujve te pakushtezuar.  Ne se stimuli i kushtezuar ndjek stimulin e pakushtezuar  - psh ne se qeni e merr ushqimin para tingullit te ziles – kushtezimi ndodh me vonese.

2. Shuarja

Se pari duhet te kemi parasysh se te nxenet nuk eshte i perhershem ai edhe mund te shuhet, eleminohet prej reagimit te kushtezuar me perseritjen e prezantimit te stimulit te kushtezuar pa stimulin e pakushtezuar. Ne se nje qen ka nxene te zgjedhe ne tingullin e ziles, nje eksperimentues mundet qe gradualisht ta shuaje reagimin e qenit me perseritjet e tringellimit te ziles pa i prezantuar ushqimin me pas. Shuarja nuk paracakton qe qeni thjesht nuk ka nxene ose ka haruuar shoqerimin midis zoles dhe ushqimit. Pas shuarjes, ne se eksperimentuesi e le per disa ore pa e ngacmuar dhe atehere ai i b ie zieles perseri qeni zakonisht zgjedh tingullin e ziles perseri. Rishfaqja e nje pergjigjeje pas disa kohesh eshte quajtur rikthim spontan.

3. Generalization

Pasi nje kafshe ka nxene nje reagim te kushtezuara, te nje stimuli ai mund gjithashtu t’i pergjigjet te njejtit stimuli pa stervitje te meparshme. Ne se nje femije eshte kafshuar nga nje qen i zi i madh, femija mund te kete frike jo vetem nga ky qen por edhe nga qente e tjere te medhenj. Fenomeni eshte quajtur gjeneralizim apo pergjithesim. Stimujt me pak te ngjashem do te shkaktonin zakonisht gjeneralizime me te pakta. Psh. Femija mund te sfaqe me pak frike prej qenve me te vegjel.

4. Dallimi

Opozia e gjeneralizimit eshte diskriminimi apo dallimi, ne te cilin nje individ nxe per te  krijuar nje refleks te kushtezuarte te nje stimuli por jo te nje stimuli tjeter qe eshte i njejte. Psh. Nje femije shfaq nje reagim frike prej qeneve qe bredhin lirisht, por nuk shprehin frike ndaj qenve te lidhur apo qe jane ne koliben e tyre. 

APLIKIMI I KUSHTEZIMIT KLASIK

Eksperimenti i John B. Watson

Psikologet pasi studiuan kushtezimin klasik te qente dhe tek kafshet e tjera u interesuan se si ky tip i te nxenit mund te zbatojhej tek sjellja e qenieve njerezore. Ne nje eksperiment famos, ne vitin 1921 psikologu amerikan John B. Watson dhe asistenti i tij kerkimor, Rosalie Rayner kushtezuan nje bebe te quajtur Albert. Alberti luante me nje mi te vogel te bardhe, te cilin dukej se e pëlqente shume. Mirepo vogëlushi kishte shume frike nga zhurmat e forta. Nisur nga kjo Watson, duke e shoqeruar shfaqjen e miut me me nje zhurme te forte, arriti qe femija ne se me pare gezohej e lumturohej kur shikonte miun, tani sa shikonte miun trembej e qante me te madhe, pasi e dinte qe pas tij do te vinte zhurma.Ky ekspeiment tregoi per here te pare se njerezit mund te mesojne friken me sa duket nga stimuj te parendesishem kur stimujt jane te shoqeruar me eksperienca te pakendshme. Eksperimentet gjithashtu sugjeron se kushtezimi klasik llogarit disa raste te fobise, te cilat jane irracionale ose jashtezakonisht te frikshme prej objekteve apo situatave te frikshme. Psiologet tani e dine se kushtezimi klasik shpjegon shume reagime emocionale – sic eshte lumturia, eksitimi, zemerimi dhe ankthi - qe njerezit kane prej stimujve te vecante. Psh. Nje femije qe ndjehet i eksituar ne nje  roller koster mund te nxere shqetesimin edhe duke e pare roller kosterin. Per nje te rritur qe gjen nje leter prej nje shoku te ngushte ne meilboksin e tij, te paret e rikthimit te adreses ne zarf mund t;i ngjalle atij ndjesine e gezimit dhe ngrohtesise. Psikologet e perdorin procedurat e kushtezimit klasik ne trajtimin e fobise dhe sjelljeve te padeshiruara.