E drejta për arsim të fëmijëve dhe të rinjve me nevoja të veçanta arsimore ~ Detyra Kursi Shqip

“E drejta për arsim të fëmijëve dhe të rinjve me nevoja të veçanta arsimore”

Abstrakt
Ndërsa arsimi publik është një e drejtë e qytetarëve në çdo shoqëri, e drejta për arsim për fëmijët dhe të rinjtë me nevoja të veçanta arsimore është realizuar vetëm në shkallë të ndryshme në vende të botës. Në shumë vende, qasja në arsim është ende e mohuar ose kufizuar në bazë të gjinisë, racës, gjendjes ekonomike apo social, ose aftësinë e kufizuar (Gary L. Albrecht 2006). Për fëmijët dhe të rinjtë me aftësi të kufizuara, e drejta për arsimim është realizuar vetëm në dekadat e fundit. Shumica e fëmijëve me aftësi të kufizuara ndajnë përvojën se si iu është mohuar qasja në arsim. Për këto grupe të fëmijëve, arsimi mbetet ajo që ishte në kohë më parë, një përgjegjësi e familjes.
Arsimimi si një e drejtë
Njohja e së drejtës për arsim për të gjithë personat është relativisht diçka e fundit me ligjet
ndërkombëtare dhe kombëtare, si dhe legjislacionit të dalë vetëm në gjysmën e dytë të shekullit të njëzetë. Në nivel ndërkombëtar, koncepti i arsimit gjithëpërfshirës është përfshirë pa dyshim në nenin 13, paragrafi 1, të Paktit Ndërkombëtar mbi të Drejtat Ekonomike, Sociale dhe Kulturore dhe nenet 23 dhe 29 të Konventës mbi të Drejtat e Fëmijës, në Standarte të OKB Rregullat mbi Barazimin e Mundësive për Personat me Aftësi të Kufizuara, në Konventën Ndërkombëtare mbi të Drejtat e Personave me Aftësi të Kufizuara, neni 24 dhe shprehimisht, ndër të tjera, në deklaratën e Salamanca dhe Korniza për Veprim e Arsimit me Nevoja Speciale të miratuar në vitin 1994 nga Banka Botërore Konferenca për nevoja të veçanta Arsimi: Qasja dhe Cilësia dhe Konventën e miratuar së fundmi për të Drejtat e Personave me Aftësi të Kufizuara, e cila përcakton detyrimin e shteteve për të siguruar një sistem të arsimit gjithëpërfshirës. Deklarata Salamanca dhe Korniza për Veprim dhënë elaborimin e mëtejshëm të së drejtës për arsimim, duke përcaktuar edukimit special për fëmijët me aftësi të kufizuara ose vështirësi në të mësuar. Në këtë kontekst, u theksua se qasja arsimore duhet të jetë fëmijën në qendër dhe në bazë të parimit të përfshirjes në të cilën fëmijët me aftësi të kufizuara janë shërbyer sa më shumë që të jetë e mundur në parametrat e njëjtë si moshatarët e tyre të moshës-kronologjike. Kolektivisht, dokumentet ndërkombëtare për të drejtën për arsim për personat me aftësi të kufizuara të japin një përmbledhje të standardeve universale për barazimin e mundësive edukative për fëmijë dhe të rinjtë. Si të tilla, ato paraqesin një deklaratë jo vetëm e fëmijës për mbrojtjen nga diskriminimi, abuzimi, neglizhenca, mohimin e qasjes, dhe analfabetizmit, por edhe të drejtën për kujdes, mbështetje, dhe arsimim.
Këto dokumente bëjnë të qarta të drejtat e fëmijëve, si dhe përfaqësojnë praktikat që kanë të bëjnë me edukimin e fëmijëve me aftësi të kufizuara.
Arsimi Inkluziv (gjithëpërfshirës)
Sipas shumë hulumtimeve, llogaritet se në vendet në zhvillim është shumë e ulët përqindja e fëmijëve me aftësi të kufizuar që arsimohen pavarësisht nga njohja e shumë dekadave që arsimi është një e drejtë themelore e njeriut. Në 1994, Konferenca e OKB-së Botërore mbi Arsimin Special prodhuar Deklarata Salamanca dhe Korniza për Veprim për nevoja të veçanta Arsim (UNESCO 1994). Kjo ishte vendimtare në botë duke afirmuar angazhimin për të, dhe përshkruan planin për, arsimin përfshirës. Thelbi i arsimit gjithëpërfshirës është përmirësimi i shërbimeve të arsimit në mënyrë që të gjithë fëmijët mund të jenë të regjistruar në shkollat e zakonshme, pavarësisht nga dallimet apo vështirësi, përveç nëse ka arsye bindëse për të kundërtën. Bazuar në disa hulumtime, cilësimet e gjithëpërfshirjes kanë treguar përfitimet për nxënësit me aftësi të kufizuara, si dhe për nxënësit pa aftësi të kufizuara. Fëmijët me aftësi të kufizuara janë treguar më të mirë, më social dhe me më shumë arritje akademike, më shumë sjellje të përshtatshme, më të lartë në vetëbesim dhe motivim, si dhe kur ato rriten gjasat janë shumë më të mëdhaja që të jetojnë të pavarur shpeshherë duke u punësuar, dhe duke u martuar. Nxënësit pa aftësi të kufizuara në parametrat inkluzive kanë zhvilluar qëndrimet pozitive dhe miqësi kuptimplotë me nxënësit me aftësi të kufizuara.
Megjithë arsimi gjithëpërfshirës nuk ka qenë gjerësisht i suksesshëm në botën në zhvillim. Një numër i vendeve në zhvillim edhe pse kenë politika arsimore apo legjislacion që njeh vlerën e arsimit gjithpërfshirës, megjithatë, zbatimi i kësaj është në përgjithësi i pakënaqshëm. Disa nga faktorët që parandalojnë suksesin e arsimit gjithpërfshirës përfshijnë mungesën e financimit për materiale përkatëse arsimore, trajnimin joadekuat të personelit, mungesa e këshilluese apo mbështetjen e shërbimeve. Arsim gjithëpërfshirës i suksesshëm kërkon mbështetjen e profesionistëve. Këta profesionistë zakonisht nuk janë në dispozicion në shumicën e shkollave.
Arsimi Inkluziv – Korniza normative
Njerëzit me aftësi të kufizuara pa pushim vuajnë forma të ndryshme të diskriminimit dhe, pavarësisht nga legjislacioni ekzistues, ata shpesh nuk kanë mbështetjen sociale të plotë të integrimit të tyre në shoqëri. Ky diskriminim vlen edhe për sistemet e arsimit, ku profesionistët dhe administratorët nuk janë gjithmonë të sigurt se si të garantojnë të drejtën e fëmijëve me aftësi të kufizuara për një arsim dhe / ose si të kujdesem për nevojat e tyre me sukses dhe efikasitet.
E drejta për arsim është universale dhe i përfshinë të gjithë individët me aftësi të kufizuara. Kjo e drejtë mundet të shihet në një sërë konventash, deklaratave ndërkombëtare, rekomandime dhe planet.
Kornizat ligjore ndërkombëtare në mbështetje të inkluzionit 1948-2006

2006 Konventa për të Drejtat e Personave me Aftësi të Kufizuara
2005 Konventa për Mbrojtjen dhe Promovimin e Diversitetit ne Shprehje Kulturore
1999 Konventa lidhur me Ndalimin dhe Masat e Menjëhershme për Eliminimin e Formave më të Rënda të Punës së Fëmijëve
1990 Konventa Ndërkombëtare për Mbrojtjen e të Drejtave të Gjithë Punëtorëve Migrantë dhe Anëtarëve të familjeve të tyre.
1989 Konventa për të Drejtat e Fëmijës
1989 Konventa mbi Njerëzit Vendës dhe në vendet e Pavarur
1979 Konventa për Eliminimin e të Gjitha Formave të Diskriminimit kundër Grave
1965 Konventa Ndërkombëtare mbi Eliminimin e të Gjitha Formave të Diskriminimit Racor
1960 Konventa kundër Diskriminimit në Arsim
1948 Deklarata Universale e të Drejtave të Njeriut

Konventa mbi të Drejtat e Personave me Aftësi të Kufizuara
Neni 24-Arsimi (ekstrakt)
1.         Shtetet Palë njohin të drejtën e personave me aftësi të kufizuar për edukim. Me qëllim që të realizohet kjo e drejtë pa diskriminim dhe në bazë të mundësive të barabarta, Shtetet Palë duhet të sigurojnë një sistem edukimi përfshirës në të gjitha nivelet, dhe të mësuar gjatë gjithë jetës, të drejtur nga:
(a)        Zhvillimi i plotë i potencialit njerëzor dhe sensit të dinjitetit dhe vlerës së vet-vetes, fuqizimit të respektit për të drejtat dhe liritë themelore të njeriut, dhe diversitetit njerëzor;
(b)        Zhvillimi nga personat me aftësi të kufizuar të personalitetit, talenteve dhe kreativitetit të tyre, si dhe aftësive të tyre mendore dhe fizike, në potencialin e tyre të plotë;
(c)        Mundësimin e personave me aftësi të kufizuar per të marrë pjesë në mënyrë efektive në një shoqëri të lirë.
2.         Për të realizuar këtë të drejtë, Shtetet Palë duhet të sigurojnë se:

(a) Personat me aftësi të kufizuar nuk janë përjashtuar nga sistemi i edukimit të përgjithshëm per shkak te aftësisë së kufizuar, dhe se fëmijët me aftësi të kufizuar nuk janë përjashtuar nga arsimimi pa pagesë dhe i detyruar fillor, ose arsimi i mesëm, me bazë aftësinë e kufizuar;

(b) Personat me aftësi të kufizuar mund të kenë akses në edukimin fillor gjithëpërfshirës, cilësor dhe pa pagesë dhe arësimin e mesëm në baza të barabarta me të tjerët në komunitetet ku ata jetojnë;

(d) Personat me aftësi të kufizuar marrin mbështetjen e kërkuar, brenda sistemit të edukimit të përgjithshëm, për të mundësuar arsimimin e tyre efektiv.

(e) Sigurohen masa mbështetëse efektive të individualizuara në ambjente që rrisin zhvillimin akademik dhe shoqëror, konsistent me qëllimin për përfshirje të plotë.

3. Shtetet Palë duhet të mundësojnë personat me aftësi të kufizuar të mësojnë aftësi per zhvillim shoqëror dhe jetësor për të lehtësuar pjesëmarrjen e tyre të plotë dhe të barabartë në edukim dhe si anëtarë të komunitetit. Për këtë qëllim Shtetet Palë duhet te marrin masat e duhura, përfshirë:
(a) Lehtësimin e të mësuarit të Braille, shkrimeve alternative, mënyrave augmentative/njohese dhe alternative, mjeteve dhe formateve të komunikimit, aftësive të orientimit dhe lëvizshmërisë, dhe fasilitimin/lehtesim të mbështetjes dhe kujdesit nga moshatarët;

(b) Lehtësimin e të mësuarit të gjuhës së shenjave dhe promovimin e identitetit linguistik të komunitetit të personave që nuk dëgjojnë;

(c) Sigurimin e faktit se edukimi i personave, dhe në veçanti fëmijëve, të cilët janë të verbër, qe nuk degjojne, apo qe nuk degjojne e nuk shikojne, në të njëjtën kohë iu është dhënë në gjuhën, mënyrat dhe mjetet e komunikimit më të përshtatshme për individin dhe në ambjente të cilat rrisin zhvillimin akademik dhe shoqëror.

4. Me qëllim që të sigurohet realizimi i kësaj të drejte, Shtetet Palë duhet të marrin masat e duhura për të punësuar mësuesit, përfshirë mësuesit me aftësi të kufizuar, të cilët janë të kualifikuar në gjuhën e shenjave dhe/apo Braille, dhe të trainojnë profesionistët dhe stafin që punon në të gjitha nivelet e edukimit. Trainime të tilla duhet të përfshijnë ndërgjegjësimin mbi aftësinë e kufizuar dhe përdorimin e mënyrave të duhura augmentative/njohese dhe alternative, mjeteve dhe formateve të komunikimit, teknikave edukuese dhe materialeve për të mbështetur personat me aftësi të kufizuar.

5. Shtetet Palë duhet të sigurojnë se personat me aftësi të kufizuar të jenë në gjendje të kenë akses në arsimin e lartë, trainime profesionale, edukimin për të rritur dhe të mësuarit gjatë të gjithë jetës pa diskriminim dhe në baza të barabarta me të tjerët. Për këtë qëllim, Shtetet Palë duhet të sigurojnë se akomodimi i arësyeshëm është siguruar për personat me aftësi ët kufizuar.

Rregullat standarde mbi barazimin e mundësive për personat me aftësi të kufizuar (1993)
Rregulli 6. Arsimimi
Shtetet duhet të njohin parimin e mundësive të barabarta për arsimimin parësor, dytësor dhe terciar të fëmijëve, të rinjve dhe të rriturve me aftësi të kufizuar, në mjedise të integruara. Ata duhet të garantojnë që arsimimi i personave me aftësi të kufizuar të jete pjesë integrale e sistemit arsimor.
1. Autoritetet e arsimit të përgjithshëm janë përgjegjëse për arsimimin e personave me aftësi të kufizuar në mjedise të integruara. Arsimi për personat me aftësi të kufizuar duhet të formojë një pjesë integrale të planifikimit kombëtar të arsimit, zhvillimit të kurikulave dhe organizimit shkollor.
2. Arsimimi në shkollat e përgjithshme presupozon vendosjen e interpretit dhe shërbimeve të tjera mbështetëse të përshtatëshme. Duhet të sigurohet përshtatshmëria dhe shëbimet mbështetëse, të projektuara në përputhje me nevojat e personave me aftësi të kufizuar të ndryshme.
3. Grupet e prindërve dhe organizatat e personave me aftësi të kufizuar duhet të përfshihen në të gjitha nivelet e procesit mësimor.
4. Në Shtetet ku arsimimi është i detyrueshëm ai duhet tu sigurohet vajzave dhe djemve me të gjitha llojet dhe nivelet e aftësisë së kufizuar, përfshirë edhe rastet më të rënda.
5. Kujdes i veçantë duhet të tregohet në fushat e mëposhtme:
(a) Fëmijë shumë i vogël me aftësi të kufizuar;
(b) Fëmijë parashkollor me aftësi të kufizuar;
(c) Të rritur me aftësi të kufizuar, veçanërisht femra.
6. Për të siguruar masa arsimore për personat me aftësi të kufizuar në arsimin e përgjithshëm Shtetet duhet:
(a) Të kenë një politikë të qartë të deklaruar, kuptuar dhe pranuar në nivelin e shkollës dhe nga komuniteti i gjerë;
(b) Të lejojë fleksibilitetin e kurikulave, shtesat dhe përshtatjet;
(c) Të sigurojë materiale cilësore, trajnim të vazhdueshëm të mësuesve dhe mbështetje për mësuesit.
7. Arsimi i integruar dhe programet me bazë komunitare duhen parë si masa plotësuese në sigurimin e arsimimit efektiv në kosto dhe trainimin për personat me aftësi të kufizuar. Programet kombëtare me bazë komunitetin duhet të nxisin komunitetet që të përdorin dhe zhvillojnë burimet e tyre për tu siguruar personave me aftësi të kufizuar arsimim lokal.
8. Në kushtet kur sistemi i përgjithshëm shkollor nuk arrin të plotësojë nevojat e personave me aftësi të kufizuar, mund të merret në konsideratë arsimi i veçantë. Duhet synuar përgatitja e studentëve për arsimim në sistemin e përgjithshëm shkollor. Cilësia e një arsimimi të tillë duhet të reflektojë të njëjtat standarte dhe ambicie si arsimi i përgjithshëm dhe duhet të jetë shumë i lidhur me të. Si minimum, studentët me aftësi të kufizuar duhet të kenë të njëjtën masë të burimeve arsimore si edhe studentët pa aftësi të kufizuar. Shtetet duhet të synojnë integrimin gradual të shërbimeve arsimore speciale në arsimin e përgjithshëm. Njihet fakti që në disa raste arsimi i veçantë mund të konsiderohet si forma më e përshtatëshme e arsimimit për disa studentë me aftësi të kufizuar.
9. Për shkak të nevojave të veçanta komunikuese të personave që nuk dëgjojnë dhe NUK shikojnë, arsimimi i tyre mund të jetë më i përshtatëshëm të kryhet në shkolla për persona të tillë ose klasa speciale dhe njësi brënda shkollave e zakonshme. Në nivelin fillestar, veçanërisht, duhet ti kushtohet vëmendje e veçantë instruksionit kulturor që do të sjellë aftësi efektive komunikuese dhe pavarësi maksimale për personat që nuk dëgjojnë dhe nuk shikojnë.
Disa nga fushat e lidhura me të drejtat për shkollim në këto rregulla Standard janë qejf dispozitat arsimore për personat me aftësi të kufizuara në sistemin e shkollës së zakonshme, për këtë arsye Shtetet duhet të ketë “një politikë të qartë deklaruar, kuptuar dhe pranuar në nivel shkollor dhe nga komuniteti i gjerë” .

Deklarata Salamanca
(UNESCO, 1994), thotë në paragrafin 2 klauzolat e rëndësishme: Çdo fëmijë ka të drejtë themelore për arsim, dhe duhet t’i jepet mundësia për të arritur dhe për të ruajtur një nivel të pranueshëm të të mësuarit, çdo fëmijë ka karakteristikat unike, interesat, aftësitë dhe nevojat e mësimit ; sistemet e arsimit duhet të jenë të dizajnuar dhe implementuar programe edukative për të marrë në konsideratë karakteristikat e gjerë e këtyre karakteristikave dhe nevojave të atyre me nevoja të veçanta arsimore duhet të kenë qasje në shkollat e rregullta, të cilat duhet të akomodimit të tyre brenda një fëmijë në qendër pedagogjinë aftë për të përmbushur këto nevoja; shkollat e rregullta me këtë orientim përfshirës janë mjetet më të efektshme për të luftuar qëndrimet diskriminuese, duke krijuar komunitete mikpritëse, të ndërtuar shoqëri gjithëpërfshirëse dhe arritjen e arsimit për të gjithë, për më tepër, ata ofrojnë një arsim efektiv për shumicën e fëmijëve dhe për të përmirësuar efikasitetin dhe në fund të fundit e kostos -efektivitetin e sistemit të arsimit të tërë. Dispozita të nxjerrë në pah të drejtën për arsim për çdo fëmije, individualitetin, operacionet e sistemeve arsimore, fëmijët me aftësi të kufizuara duhet të kenë orientim gjithëpërfshirës.
Përfundim
Edhe pse shumë konventa, deklarata ndërkombëtare, rekomandime dhe plane kanë qenë formuluar në lidhje me të drejtat e fëmijëve dhe të drejtën e tyre për edukim, shkolla kanë qenë ende të lejuara për të përjashtuar fëmijët me aftësi të kufizuara, dhe kanë bërë shpesh kështu. Kjo është për shkak se të drejtën për arsimim për fëmijët me aftësi të kufizuara është zbatuar brenda një kuadri që më së shumti është i synimeve të shkollave speciale, institucione të specializuara dhe të arsimit në paralelet speciale me mësues të veçantë. Në qoftë se qëllimi ynë është që të garantojmë të drejtën e shkollimit për fëmijët me aftësi të kufizuara edhe në rastin kur gjendja e aftësisë së kufizuar përjashton këtë të drejtë, atëherë për çfarë kornizash,rregulloresh duhet të kemi nevojë për shkollat tona në përgjithësi? Ne kemi nevojë për korniza që pranojnë diversitetin e situatave personale dhe zhvillojnë solidaritetin reciprok, dhe funksionon në kuadër të shoqërisë. Kjo është e mundur vetëm në kuadër të arsimit gjithpërfshirës.
Për ta përfunduar është e rëndësishme të përmendet mesazhi i Deklaratës se mirënjohur të Salamankës dhe i Kuadrit për Veprim të 1994.
Shkollat e zakonshme me arsim gjithëpërfshirës janë mjetet më efektive në luftën kundra diskriminimit, krijimin e komuniteteve mirëpritëse, ndërtimin e një shoqërie gjithëpërfshirëse dhe arritjen e arsimit për të gjithë.
Literaturë

Lindsay, G. (2007). Psikologji edukative dhe efikasitetin për arsimin gjithpërfshirës / mainstreaming. British Journal of Educational psikologjisë,
Lindsay, G. (2003): inkluzive. Arsim Një perspektive kritike. British Journal of Edukimit Special,
UNESCO-s. 1994. Deklarata Salamanca dhe Korniza për Veprim në nevojë për arsim special. Konferenca Botërore për të nevojë për arsim special
Kombeve të Bashkuara Asambleja e Përgjithshme. 1983. Programin Botëror të Veprimit lidhur me personat me aftësi të kufizuara. Nju Jork: Kombet e Bashkuara
Konventa e Kombeve të Bashkuara mbi të Drejtat e Fëmijës. 1989. Nju Jork: Kombet e Bashkuara.
UNESCO-s. 2003b. Përjashtimi Tejkalimi përmes Qasje inkluzive në arsim. Një sfidë dhe një vizion. Paris, UNESCO
UNESCO, 2009. Udhëzimet e Politikës për përfshirjen në arsim. Paris, UNESCO
Rregullat Standarde mbi Barazimin e Mundësive për Personat me Aftësi të Kufizuara 0,1993: New. York Kombeve të Bashkuara.