NDIKIMI I TEORISË FEMINISTE NË EMANCIPIMIN E SHOQËRISË

PERFUNDIME

Pra duket shumë e cuditshme se ne femrat tani jemi përballur me humbjen e të drejtave të fituara në dekada më parë, dhe se ne kemi bërë shumë pak progress në marrjen e të drejtave të kërkuara dekada më parë. Shoqëria jonë duhet të arrijë  atë pikë që femrat të vinë në gjendje të jetojnë jetën që ato zgjedhin pëe veten e tyre, kanë qasje në kujdesin dhe burimet për të qënë të shëndetshëm dhe të qëndrueshëm në kuadër të komuniteteve të tyre, janë në gjëndje të përmbushin potencialin e tyre individual dhe krijues në bazë të dëshirave të veta dhe potencialit, mos të kenë frikë nga burrat apo strukturat e ashpra politike në cdo aspect të jetës. Duhet të punojmë së bashku kundër diskriminimit gjinor dhe të pëeqafojmë diversitetin, kultivimin dhe përdorimin e talenteve femërorë, përvojat unike kulturore dhe politike, aftësitë dhe angazhimin në solidaritet me femrat e tjera. Mendoj se feminizmi nuk ka vdekur, është i nevojshëm dhe ka potencialin për ta bërë botën një vend më human për të gjithë.

                                     

      HYRJE

Feminizmi si ideologji dhe lëvizje grash që luftojnë për të mbrojtur dhe për të rritur të drejtat e grave, ka histori po aq të gjatë sa edhe vetë historia e nënshtrimit të gruas. Feminizmi si ideologji filloi të paraqitej si një formë organizuese nëpër protesta të vogla që nga viti 1600 dhe vazhdojnë deri sot. Lëvizjet feminist nuk kanë pasur një paraqitje konsistente, të vazhduar pasiqë ato manifestoheshin në forma të protestave të vogla kohë pas kohe, që kanë qënë të penguara nga rendet patriarkale. Në civilizimin perendimor grupet e para të organizuara në mënyrë aktive për të drejtat e grave fillojnë që nga periudha pas Revolucionit francez të vitit 1789. Pas revolucionit në Paris dhe në disa province franceze u krijuan organizata, klube, shoqata grash të frymëzuara nga idealet e lirissë dhe barazisë. Ato hartuan dhe projekte politike, projektligje për të drejta të barabarta në edukim, punesim dhe qeveri. Lëvizjet feminist tani në kohët e fundit kanë përfshirë një spektër shumë më të gjërë problemesh se në të kaluarën. Tani levizjet feminist bëjnë presion  për barazi ekonomike, për të drejtat e abortit  dhe ndryshimet për ligjet në të drejtën e divorcit. Sipas disa pikpamjeve dhe steriotipave pabarazia në mes gjinive është e natyrshme dhe se inferioriteti i femrës është një gjëndje e natyrshme e përcaktuar nga natyra, biologjia. Feministët mendojnë se kjo është një ide, bindje që nuk është racionale dhe se pabarazia nuk është e padrejtë. Një vetëdije e tillë është krijuar nga opinionet, ide që janë ushqyer nga mite dhe paragjykime.

Në kuadër të fëminizmit, janë zhvilluar tri rryma të mendimit feminist: feminizmi liberal, feminizmi socialist dhe feminizmi radikal.

1-FEMINIZMI LIBERAL: Nga zhvillimet politike, në liritë dhe të drejtat e njeriut historia na mëson që gratë kanë qënë të diskriminuara dhe të përjashtuara nga reformat progressive që sjellin idetë e liberalizimi, si një pikpamje filozofike që mbështetej në barazinë dhe lirinë e individit. Gratë kanë qënë të diskriminuara në të gjitha fushat sin ë të drejtat ekonomike, politike, sociale, mundësitë për edukim dhe punësim si dhe raport diskriminues me pagat. Për më tepër, trajtimi i ndryshëm mund të ndodhë në mënyra të mbuluara(në klasë duke drejtuar vëmendjen nga djemtë), në punë (ku burrat vendosen në poste drejtuese), në politikë (ku gratë mbahen jashtë rrethit zyrtar) etj. Në këto rast ndodh që vlersimi i grave nuk bëhet mbi baza të vlerave dhe cilësive indiciduale, por mbi baza gjinore. Kjo bie ndesh me idealet e filozofisë liberale. Kështu që trajtimi ndryshe për shkak të gjinisë është i padrejtë ashtu sic është i padrejtë diskriminimi i njerzve për shkak të ngjyrës së lëkurës, përkatësisë etnike, fesë ose origjonës shoqërore. Zhdukja e pabarazive mbi baza gjinore është një ndër përkushtimët e feminizmit liberal, për t’ju siguruar trajtim dhe mundësi të barabartë në shancet jetësore, sipas vlerave,  cilësive dhe punëve individuale që bëjnë.

1-FEMINIZMI RADIKAL: - BARAZI MIDIS GJINIVE. Rryma e femininizmit radikal, i përket periudhës pas Luftës së Dytë Botërore. Feminizmi radikal thekson rëndësinë e biologjisë në vendin që zënë burrat dhe gratë në shoqëri. Nënshtrimi fizik i grave është shkaku më i rëndësishëm i pabarazisë sociale midis gjinive dhe thuhet se clirimi i gruas duhet të mbështetet mbi njohuritë lidhur me shtypjen biologjike dhe diskriminimin social. Seksi dhe riprodhimi janë fenomene natyrale, që u përkasin të gjitha kulturave. Kjo bën që të ketë ndryshim midis bashkpunimit të grave me burrat, për aktivitetin seksual dhe riprodhues. Parë ngusht vetëm nga ky ndryshim, i përket natyrës fakti që vetëm gratë lindin fëmijë.

-NDRYSHIMI MIDIS GJINIVE: Ka feministë radikal, që theksojnë rëndësinë e ndryshimeve midis burrit dhe gruas. Ideja e tyre është e ndarë në dy pjesë: 1-Ka ndryshime të rëndësishme midis burrave dhe grave për sa i përket orientimit intelektual dhe formulimit të cështjeve normative dhe 2- Epërsia konjitive e grave dhe angazhimi i tyre moral, nuk pranohen dhe nuk vlersohen në shkallën e duhur. Feministët thonë se veprimtaria konjitive e burrave dhe grave ndryshon që në vitet e para të jetës. Kur për shembull, u tregojmë një grupi djemsh dhe vajzash, fotografi të sendeve të ndryshme dhe u themi që t’I grupojnë, djemtë i vënë rëndësi karakteristikave të lindura të sendit, ndersa vajzat karakteristikave funksionale dhe relacionale.

3-FEMINIZMI SOCIALIST: Pabarazinë midis burrave dhe grave filozofët socialist dhe marksist konsiderojnë se i kanë prejardhjen në marrdhëniet ekonomike. Mënyra kapitaliste e prodhimit mbështetet mbi punën e paguar dhe minimum i mirëqënies sociale. Në kapitalizëm gratë kanë dy detyra 1- të kujdesen për fëmijët e prindërit e moshuar dhe zëvëndësimin e fuqisë puntore ne fund të ditës së punës. 2- Ato janë krah pune rezervë, që pronarët e kapitalit mund t’a përdorin në struktura të përshtatshme ekonomike. Sipas feminizmit socialist është e pamundur t’I jepet fund nënshtrimit dhe vartësisë se grave pa shmangur mënyrën e prodhimit capitalist.

                                    FEMINIZMI DHE KRISTIANIZMI

Feminizmi erdhi dhe u bë një komponent sinjifikues në kulturën moderne perendimore. Termi i vjetër për lëvizjen “Clirimi i grave” shpreh faktin se ajo ishte zemra e lëvizjes clirimtare duke i drejtuar përpjekjet e saj drejt arritjes së barasizë për gratë në shoqërinë modern, megjithë largimin e pengesave duke përfshirë besimin, vlerat dhe qëndrimet të cilat pengonin këtë process. Më vonë lëvizja pësoi një rritje heterogjene, pjesërisht mbi rëndësinë e një vullneti të njohur të diversitetit nga afrimi brenda i luftrave të ndryshme dhe grupeve etnike. Kështu që shkrimtarët religjiozë të grave të zeza në Afrikën e veriut erdhen dhe u rritën duke j’u referuau teologjisë së grave të zeza. Feminizmi ra në konflikt me kristianizmin sikurse ishte mbi shume religjione, mbi rendësinë e përceptimit që religjionet trajtojnë gratë si të dorës së dytë, në atë të ekzistencës humane. Vepra e Simon de Beavoir “Seksi i dytë” i botuar në 1945 zhvilloi ide të tilla. Një numër feministësh post-kristian duke përfshirë dhe Marry Daly në veprën e saj “I përkasim Atit dhe Zotit” 1973, dhe Dafne Hampson në veprën e saj “Teologjia dhe feminizmi” botuar në 1990, argumenton se kristianizmi me simbolin e tij burrë është një figurë shpëtimi, dhe historia e gjatë e udhëheqsve burra dhe mendimtarë është prirur kundër grave, Të tjerë si Karol Krist me veprën e saj “Qeshja e Afërditës” botuar ne 1967 dhe Numi Ruth Goldenberg në veprën e saj “Ndryshimet e Zotit” botuar në 1979, argumentuan se gratë mund të gjejnë emancipimin religjoz nga zbulimi i zotave të religjionit të antikitetit ose duke shikur një të tillë dhe duke braktisur së bashku traditën kristiane. Një kontribut shumë sinjifikues i Feminizmit të mendimit kristian argumentoi lidhjet e tij në ndryshimet tradicionale teologjike të formuara. Këto janë të argumentuara dhe shpesh janë patriarkale, dhe ky është një reflect i besimit i dominuar nga burrat dhe seksistët, kjo është pë rata që janë kundër grave si paragjykim. Natyrën e mëkatit shumë feminist e kanë sugjeruar si një nocion të krenaris së mëkatit, ambicien e cila e nderon veten jashtë mase që janë fondamentale në orientimin e mashkullit. Kjo është argumentuar dhe nuk i korrespondon experiences së grave të cialt priren nga eksperienca e mëkatit të cilit i mungon krenaria, i mungon ambicia dhe i mungon nderimi i vetes. Vecanërisht është e rëndësishme në këtë kontekst quajtja e nocionit feminist, por jo në lidhjet competitive të cilat shmangin modelin e ulët të nderimit të vetes ku pasiviteti ka qënë karakteristikë tradicionale e përgjigjes femërore të dominuar nga shoqëria e meshkujve.

Ideologet feminist na mësuan dhe multikultilarizmin. Multikulturalizmi bashkëkohor nuk mund të mos quhet produkt kryesisht i kulturave feminist pra i energjive intelektuale dhe politike që kanë ardhur nga ana e minoriteteve kulturore dhe gjinore, Mbi të gjitha u soll një ndryshim në vetë konceptimin e asaj, që quhet e drejtë dhe e padrejtë, e vërtetë dhe e pavërtetë. Multikulturalizmi si pjesë e të parit ndryshe të botës argumentoi se e vërteta jo patjetër është me shumicën. Bile filozofia feminist guxoi të sulmonte dymijë e pesqind vjet filozofira, sipas të cialve e mira dhe e vërteta, e bukura dhe e drejta, janë koncepte universal për të gjithë njerzit, të paktën për një shoqëri dhe qytetrim të caktuar. Ndërkaq u zhvillua një ide alternative mbi të drejtën, moralin, filozofinë sipas të cilës pakica ka të drejtë të zhvillojë alternativat e veta mbi vlerat shoqërore, cka solli ndryshime rrënjësore në sistemin e së drejtës, në sistemin e të drejtave njerzore dhe madje dhe ne logjikën shkencore. Nga kjo pikpamje, lëvizjet feminist e kanë relativizuar shumë peshën e sundimit të shumicës në marrjen e vendimeve dhe i kanë hapur vend të drejtës të pakicës, që duke respektuar shumicën, të gëzojë një autonomi për të vepruar e sjellë brenda disa kufijve të caktuar sipas vlerave dhe modaliteteve të veta. Përpunimi i mendimit nga ana e levizjes feminist, bëri që të zbehet natyra universal e së drejtës, së mirës e vërtetës. Bota ka hyrë në një fazë kaq relative mbi këto vlera, sa nganjëherë duket se ka rrëshkitur drejt të pamundurës. Ndërkohë ky fragmentizim i vlerave, që deri para disa dekadash quheshin absolute dhe universal, ka vendosur në qëndër të vlerave debatin e shëndoshë, negocimin, diskutimin, pra një kulturë që e ka pranuar tjetrin ashtu sic ai është.

                  FEMINIZMI DHE EMANCIPIMI i SHOQËRISË

Burri i fortë për mijëra vjet ka dashur t’a ndërtojë botën përreth tij duke vendosur veten në qëndër, pra ka ndërtuar sisteme racionaliste, të cilat krijohen dhe rrotullohen, vërviten rreth një aksi  qëndror vlerash. Kurse gruaja në tërë këtë histori ka synuar të nxisë e të hapë një hapsirë debate, për të bërë që edhe zëri i saj, i aktorit më të dobët të dëgjohet në shoqëri. Lëvizjet feminist kanë sjellë argument edhe për të ndryshuar hapësirën familjare. Ideologët e tyre, duke e pranuar se ndarja e familjes nga hapësira shoqërore, duke qënë një parakusht i demokratizimit të jetës, përsëri mbetet një rrethanë jo e mjaftueshme për të siguruar jetën dhe statusin e lirë të gruas brenda familjes. Familja duke u bërë një hapsirë autonome, në krahasim me shoqërinë, ligjet, shtetin e hedh pas modelin totalitar të saj ku shteti ndërhynte në jetën intime të njerzve. Por edhe demokratizimi është larg së qënurit pa problemet e veta shumë të mprehta. Këtë qendrim të ri kritik ne ia detyrojmë në rradhë të parë lëvizjeve feminist. Sipas tyre edhe përvoja e vërteton se kështu ka ndodhur, kur familja ia mbyll tërësisht derën shoqërisë, mediave, të drejtave të grave dhe kthehet në një hapësirë krejtësisht të pavarur deri në izolim, atëherë brenda saj del përsëri pushteti i më të fortit fizik, i burrit që nis të bëhet autoritar. Gratë dhe fëmijët kështu rrezikojnë të kalojnë nga një model i dhunës dhe i arbitraritetit shtetror, në modelin e arbitraritetit mashkullor brenda një familje që gjoja quhet e demokratizuar, meqë hapsira e saj është bërë autonome, pra konsiderohet si hapsirë private. Duke kërkuar që kjo situatë të përmirsohet, ideologët feminist jo vetëm e ruajnë autonominë e familjes, por edhe e konsiderojnë familjen si një hapsirë, ku sistemi i së drejtës mund të veprojë duke krijuar barazinë midis aktorve familjarë që kanë krijuar familjen. Feminizmi është një mënyrë e re e të parit të botës. Është rasti që në kuadrin e përpjekjeve për t’I lënë gjithnjë e më shumë hapësira grave në jetën publike, të mendohet se mbi të gjitha ka vend të zhvillohet një këndvështrim më femëror mbi botën, më pluralist, më negociues, më pak përfaqësues dhe më shumë pjesëmarrës, për të pasur më pak hierarki abstrakte nga lart poshtë, për një ligjërim publik më pak të vendosur mbi thirrjen burrërore “Kështu duhet!” gjithjnë edhe më e mbështetur mbi kërkesën femërore “Kështu dua!” Feminizmi nuk duket aq si një perspektivë që dëshiron t’a bëjë gruan burrë në emër të barazisë gjinore, përkundrazi, shihet më shumë si një mekanizëm, me anë të të cilit burri të “feminizohet” në shumë kuptime dhe të dyja gjinitë të bëhen komplomentare jo nëpërmjet humbjes së dallimeve dhe barazisë mekanike, por nëpërmjet zhvillimit të specifikave brenda një bote të larmishme.