Puna SEKTORET E PUNESIMIT

Puna

 Përmbushje e detyrave që përfshijnë harxhimin e përpjekjeve mendore dhe fizike që kanë si objektiv të tyrë prodhimin e të mirave dhe shërbimeve për plotësimin e nevojave njerëzore.

Punësimi është puna e kryer në këmbim të një page të rregullt.

Në të gjitha kulturat puna është baza e sistemit ekonomik.

Ndarja patologjike e punës dhe trajtat e manifestimit të saj sipas Durkheim-it

Durkheim kishte besim se ndarja e punës do të sigurojë bazat për lirinë e individit dhe bashkëpunimit shoqëror, me kusht që të eliminohen tiparet patologjike të shoqërisë bashkëkohore.

Ndarja e punës, si burim i ri i unitetit të nevojshëm shoqëror, për shkak të rrethanave strukturore jo gjithmonë prodhon efektet e duhura kohezive, unifikuese dhe integruese.

Trajtat patologjike të ndarjes së punës janë evidente në shoqëri dhe si të tilla manifestohen përmes krizave industriale, komerciale si dhe falimentimeve të ndryshme.

 Sipas tij këto dëshmojnë faktin se përbrenda organizmit social, funksionet shoqërore nuk janë përshtatur edhe adaptuar njëra me tjetrën.

 Nga ana tjetër, zgjerimi i tregut shoqërohet me pasojat e veta, menaxhimi i të cilave kërkon kushte dhe mekanizma të tillë shoqërorë, të cilët nuk janë konsoliduar ende në trajta të efektshme.

Një prej këtyre pasojave është hendeku gjithnjë e më i madh ndërmjet prodhuesit dhe konsumatorit.

Ky hendek në rritje vështirëson kalkulimet e nevojshme të prodhuesit për nevojat e konsumatorit, i cili nga ana e tij bëhet gjithnjë e më anonim.

Kjo i bën atij të pamundur që tregun në zgjerim ta mbajë përbrenda kapaciteteve të veta prodhuese, prandaj edhe procesi prodhues i shmanget çdo kontrolli dhe rregulli duke iu nënshtruar kultit të kalkulimit të përafërt dhe sipas rastit.

Kjo ka për pasojë krizat e ndryshme që reflektohen në ekonomi dhe në falimentimet e ndryshme.

 Zgjerimi i tregut shoqërohet edhe me paraqitjen e industrive të mëdha, funksionimi i të cilave afekton drejtpërdrejtë marrëdhëniet ndërmjet punëdhënësve dhe punëtorëve.

Intensifikimi i përfshirjes së makinave në procesin prodhues rezultoi me implikime tjera shoqërore.

Puna e punëtorit filloi të zëvendësohet nga ajo e makinave. Përveç kësaj, hendeku ndërmjet punëdhënësit dhe punëtorit zgjerohej gjithnjë e më tepër duke u shndërruar në një boshllëk të hermetizuar social, ndërkohë që puna në ndërmarrje i kushtonte punëtorit me largim nga familja për një pjesë të madhe të ditës.

Të gjitha këto ndryshime sipas Durkheim shfaqen me një shpejtësi të tillë sa që konflikti i interesave nuk ka kohë për rivendosje të menjëhershme të ekuilibrit

Prodhimi i efekteve solidare ose edhe i atyre patologjike të ndarjes së punës varet prej shumë faktorëve, si prej atyre shoqërorë ashtu edhe atyre individualë.

 E përbashkëta e këtyre faktorëve është gjendja e anomisë, e cila sipas Durkheim nënkupton “gjendjen në të cilën marrëdhëniet ndërmjet organeve nuk janë të rregulluara”.

Durkheim spikati tri trajta të manifestimit patologjik të ndarjes së punës në shoqërinë moderne: detyrimin, teprinë dhe anominë.

SEKTORET E PUNESIMIT

Raporti i fuqise punetore brenda tre sektoreve ndryshon ne etapa te ndryshme te industrializimit.

Sektor paresore – bujqesin

minierat

pyjet

peshkimin

Sektoret dytesore – Industrite qe i shnderrojne lendet e para ne produkte te gatshme

Sektoret e nivelit te trete – Industrite e sherbimit

Dalja në skenë e sociologjisë së punës është e lidhur me zhvillimin e formës industriale të prodhimit, që ndryshoi rrënjësisht natyrën e punës siç njihej deri atëherë.

Prandaj objekti i sociologjisë së punës përmban:

studimin e lindjes dhe zhvillimit të industrisë; (b) studimin e organizatave që janë formuar nga puna industriale, si ndërmarrja, sindikata, drejtimi (menaxhimi), etj.;

studion ndryshimet në strukturat shoqërore që sjell puna;

pasojat e automatizimit në punën modeme.

Si degë e hulumtimit shkencor, sociologjia e punës ndërthurret me të tjera degë të shkencës me të cilat ka afrimitet, por edhe ndryshime.

 (1) Sociologjia e punës lidhet me ekonominë politike.

Ekonomia politike studion ligjet e prodhimit shoqëror, shpëmdarjen dhe këmbimin e të mirave materiale.

(2) Sociologjia e punës ka marrëdhënie me sociologjitë rurale dhe urbane,

Puna kryhet në një kontekst të caktuar shoqëror dhe në një organizim territorial të caktuar.

Veçanërisht për punën industriale qyteti ka rëndësi të madhe dhe industria shpesh përcakton edhe rregullimet urbanistike të popullisisë, që nga ana e tyre i japin trajtë marrëdhënieve shoqërore.

(3) Sociologjia e punës është gjithashtu pranë sociologjisë së familjes,

Edhe brenda familjes ka punë,

Ndarje të punës dhe hierarki që bazohen              te puna.

(4) Një tjetër njohje shkencore me të cilën ka afersi sociologjia e punës është psikologjia industriale,

Studion ndikimet e procesit dhe mjedisit                         të punës në psikologjinë e individit.

(5) Sociologjia e punës ndërthurret edhe me ekologjinë,

shkenca e studimit të sistemit natyror dhe lidhjes së tij me njeriun.

Për shpjegimin e pabarazisë në tregun e punës midis burrave dhe grave janë zhvilluar shumë teori që mund t'i grupojmë sipas qasjeve që ato kanë ndaj problemit.

Qasja e parë është përcaktimi kulturor (ang. cultural detenninism). Me rrënjët në shkollën e mendimit funksionalist, kjo qasje argumenton se kultura përcakto rolet shoqërore të  grave dhe burrave, si edhe ato lloje punësh  apo profesionesh që  janë të­ përshtatshme apo duhet të kryen nga burrat ose nga gratë.

Kryesisht këto role mësohen  gjatë  shoqërizimit të femijëve në një kulturë të caktuar dhe ndikojnë në jetën e rritur të individëve.

 P.sh. brenda familjes qysh së vogli përcaktohen punët e shtëpisë që duhet të kryejnë vajzat;  larja, pastrimi, kujdesi për më të vegjlit, dhe ato që duhet të kryejnë djemtë; riparimi i orendive apo i pajisjeve elektrike. Këto role në jetën ekonomike të individëve ndikojnë në përcaktimin e profesioneve,

si p.sh. mësuese, shitëse, sekretare, infermiere etj., për gratë, dhe marangoz, shofer, inxhinier, pilot etj., për burrat. Përveç familjes, në shoqërizimin e individëve kanë të bëjnë edhe lojrat, shkolla, librat, media.

Sipas kësaj qasjeje ajo që duhet bërë për përmirësimin e pozitës së grave në shoqëri dhe në tregun e punës është ndryshimi i modeleve, lojrave, stereotipave, paragjykimeve dhe përfytyrimeve ekzistuese mbi ndarjen e gjinive.

 Problemi me këtë lloj qasjeje të pabarazisë gjinore qëndron në atë që nuk shpjegon si dhe pse zhvillohen stereotipat dhe rolet gjinore. Pra kjo qasje ka shumë vlera përshkruese se sa shpjeguese.

Qasja e dytë është materializmi historik (ang. historical materialism) dhe ajo  mbështetet në traditë marksiste. Në këtë qasje, idetë, mendimet,përfytyrimet stereotipat patriarkale i shërbejnë interesave të klasës suduese, e cila zotëron mjetet e prodhimit, shkollat, institucionet kulture,etj.

Megjithatë, kjo nuk do të thotë që individët i  pranojnë rolet gjinore të ideologjisë sunduese si të dhëna. Përkundrazi ata i gjykojnë në bazë të përvojave të tyre të jetuara.

Kështu  p.sh, një grua ndonëse mendon se puna jashtë shtëpisë nuk bën për të, prapëseprapë ajo detyrohet nga ngushtësia ekonomike që të gjejë punë jashtë shtëpisë. Ose e anasjella: megjithëse familja ka nevojë për më shumë të ardhura, prapëseprapë kryefamiljari nuk e lejon gruan apo vajzat e tij të punojnë jashtë shtëpisë.

 Materializmi historik problemin e ndarjes gjinore të punës e sheh te strukturat shoqërore në një stad të caktuar të zhvillimit historik dhe rrjedhimisht edhe zgjidhja që ofron ai është ndryshimi i sistemit shoqëror.

 Qasja e tretë  feminizmi radikal çon më tutje kritikën marksiste, duke vendosur në qendër të saj" punë riprodhuese” të grave. Tjetërsimi i parë sipas kësaj teorie është ai i burrit prej fëmijës së tij.

Duke qenë se përpara teknologjisë së analizave të ADN-së, atësia e  fëmijës  nuk mund të përcaktohej asnjëherë plotësisht, burri ndjehej i tjetërsuar nga fara e tij. Prandaj burrat për të zotëruar femijët morën nën kontroll gratë, duke u kufizuar këtyre lirinë seksuale.

Këtu i ka rrënjët patriarkati, sipas feministëve radikale. Sipas tyre gratë ndodhën nën shfrytëzim të dyfishtë të kapitalit dhe të burrave. Prandaj çlirimi plotë i femrës nuk mund të ndodhë në një shoqëri socialiste ku marrëdhëniet kapitaliste të jenë përmbysur, por vetëm atëherë kur gratë të çlirohen edhe nga kontrolli i burrave.

Kontraceptivët dhe fekondimi artificial janë përshëndetur nga feministët radikale si mjete që çojnë në çlirimin e femrës.

Dobësia e kësaj teorie qëndron pikërisht në shpjegimin e lidhjes që ekziston midis "punës riprodhuese të gruas" dhe pozitës së saj të ulët në punën prodhuese, pra kalimi nga sundimi patriarkal në atë kapitalist.

Qasja e katërt është ajo e tregjeve të ndarë të punës.Sipas kësaj qasjeje, tregu i punës në ekonomitë e zhvilluara është i ndarë në dy sektorë të veçuar gati plotësisht  nga njëri-tjetri, sektori parësor dhe ai dytësor.

Profesionet e sektorit të pare karakterizohen  nga paga të mira, qëndrueshmëri, siguri dhe me perspektivë karriere.

Këtu hyjnë profesione në korporata dhe në burokracinë shtetërore, ku shumica e të punësuarve janë burra. Profesionet e sektorit të dytë janë të paguara keq, të përkohshme dhe pa perspektivë karriere.

Këtu hyjnë profesione si kamarieri, shitësi, pastruesi etj., dhe shumica e të punësuarve në këtë sektore  janë gra, pjesëtarë të pakicave etnike dhe emigrantë. Lëvizja nga sektori dytësor në të parin është shumë e vështirë, thuajse e pamundur.

Dalja në skenë e tregjeve të ndarë të punës ndodh për arsye të përplasjes së interesave midis punëdhënësve dhe punëtorëve, Punëdhënësit duan të ulin numrin e të punësuarve në sektorin parësor duke krijuar më shumë punë me kohë të pjesshme në sektorin dytësor.

Edhe kjo qasje nuk shpjegon plotësisht pse janë pikërisht gratë që punësohen në sektorin dytësor.