Shtatzania ne Adoleshence - Infermieristika e Obsetrikes - : Infermieri e Pergjithshme

FAKULTETI INFERMIERISE

Dega: Infermieri e Pergjithshme

Lënda:Infermieristika e Obsetrikes

DETYRË KURSI

 Tema:  Shtatzania ne Adoleshence

Shtatzënia në Adoleshencë

        Shtatzënia adoleshentepërcaktohet kur vajzat adoleshente ose të parritura në moshën adekuate për njështatzëni normale (zakonisht brenda moshës 12-19 vjeçare) mbesin me barrë. Ky term me një fjalë i referohet femraveqë nuk kanë arritur moshën e rritur juridike, që ndryshon nëpër vende tëndryshme në botë,për tu bërë më barrë. Zakonisht, ato nuk e planifikojnë  këtë shtatzëni por ajo ju ndodh për shumëarsye.

Qënga 1970-ta, çështja e shtatzënisë në adoleshencë është në qendër të vëmendjesndërkombëtare. (“TeenagePregnancy: An Historical Legislative Analysis” par.14).             

         Sot, shtatzënia nëmoshënadoleshente është një çështje e diskutuar kudo. Ne po përballemi me këtë epidemigjithnjë e më shumë, dhe për fat të keq, statistikat në lidhje me shtatzëninë evajzave në moshën e hershme janë vazhdimisht në rritje. (“Overview, Consequences of Teenage Pregnancy”,par.2).
Njerëzit thonë se çdo gjë ndodh për një arsye,por çfarë mund të jene ato arsye për një numër aq të madh të shtatzënive adoleshente dhe sa ndikon kjo në jetën e tyre?
Shkaku i shtatzënive adoleshente besohet të jetë një kombinim afatgjatëi shumë faktorëve që manifestohen gradualisht dhe kanë te fshehur një ndikimmjaft të fortë .
Në Kosovë, shkaqet e këtij fenomeni janë mungesa e arsimimit, presioni nga tëtjerët, si dhe mungesa e komunikimit të lirshëm me prindërit. Ndërsa, efektet esaj janë kriza emocionale dhe jo-stabiliteti, aborti, rritja e shkallës sëbraktisjeve, si dhe shkalla e ulët e të diplomuarave.

         Sëpari, faktori me ndikim më të lartë gjatë shtatzënisë adoleshente është mungesae edukatës seksuale nëpër shkolla. Edukimi në shkolla është mënyra më epërshtatshme për tu siguruar të rinjëve informata për mënyrat e seksit tësigurt dhe për ti kursyer ata nga rreziqet e tilla. Në shumë vende, sidomos nëKosovë, seksi është ende një temë tabu dhe ende nuk është ofruar si lëndë nëshkolla. Si rezultat, adoleshentët ose mbeten të painformuar, ose janë tëprirur për të mbledhur informacion në lidhje me marrëdhëniet seksuale ngainterneti, revistat, apo edhe duke shikuar videot pornografike. Shpesh, këta udhëzues të tyre përmbajnë informata të gabuara dhe i çojnë në drejtime të gabuara. Për shembull, adoleshentët, duke mbledhurinformacione nga burime të tilla të pabesueshme, mund të mendojnë se janë dukepërdorur kontraceptivë shmangës. Ata mund të jenë te pavetëdijshëm, e për fat të keq, çdo lloj i kontraceptivëvemund të dështojë duke përdorur ato gabimisht ose vetëm si rezultat i një  \"mosfunksionimi natyror të kontrollit tëmetodave të lindjes\" (“What Leads to Contraception Failure?”, par.2)
         Së dyti, një tjetër shkak i madh që të çon në shtatzëniadoleshente është presioni i të tjerëve. Fakti është se pothuajse çdo kohë,adoleshentët janë shumë më të hapur dhe më komunikativ për të tilla gjëra me miqtë etyre se sa me prindërit. Në ditëte sotme, të pasurit marrëdhënie seksuale nën moshën 20 duketse është bërë mode. Prandaj, këto shkalla të larta të shtatzënive të reja nukduken të papritura.Përqendrimi i të qenit i/e rëndësishëm/e dhe tëqenit \'IN\' janë qëllimet kryesore që një vajzë në moshën pesëmbëdhjetë vjeçaredo të arrijë. Zakonisht, kjo ndodh për shkak të rebelimit të përgjithshëm dhemungesës së respektit për veten. Prandaj, duke u përpjekur për të arritur këtoqëllime, ajo mund të marrë vendime të mëdha, të tilla si duke pasur marrëdhënieseksuale në vitet e saj të hershme, pa e kuptuar ndikimin që ky proces mund tëketë në të ardhmen e saj.

Përmë tepër, marrëdhëniet prindërore kanë një ndikim vendimtar në sjelljet eadoleshentëve
Në thelb, në qoftë se prindërit janë shumë autoritativ, ata i shtyjnë fëmijët etyre për të vepruar pas shpine.Si rezultat, ata nuk kanë dijeni për aktet e fëmijëve të tyre, dhe në tënjëjtën kohë ulin mundësinë që fëmijët e tyre të marrin këshilla të mira përatë se si të sillen në këtë botë të vështirë.
Nga ana tjetër, ka prindërshumë tolerantë, të cilët nuk  përpiqen për të caktuar kufirin për lirinë efëmijëve të tyre në disa raste.Kështu,duke i lënë të pakontrolluar, ata pa qëllim i udhëzojnë fëmijët e tyre në hapa të gabuar, e cila në të ardhmen mund tëi kthejë jetës së tyre të lumtur vetëm dëshpërim.
Prandaj, është e rëndësishme për një prind të suksesshëm për të gjeturpika relative në mes të të qenurit shumë autoritativ dhe shumë tolerant.
Në vijim janë disa nga efektet më të rëndësishme që shtatzënia adoleshente kanë shoqëri.
            Në mesin e shumë efekteve tështatzënive të reja, të parat paraqiten tek nënat adoleshente. Fillimisht ajoduhet të ballafaqohet me situatën e ndërlikuar e marrjes së vendimit tëmenjëhershëm për lindjen ose jo të fëmijës,edukimin, dhe të ardhmen e qënies sëre. Një konsultim duhet të bëhet me të gjithë, duke filluar nga babai i fëmijësdhe prindërit e saj. Shpesh herë, për të arritur deri në atë fazë është hapmjaft i vështirë  sepse lidhjet në moshëaq të njomë zakonisht janë të fshehta. Për ta transmetuar një lajm të atillëduhen mjaft shpjegime dhe frika nga mos-aprovimi sjell pasoja tejashtëzakonshme. Në anën tjetër, mbajtja për vete e problemit është fazeafatshkurtër dhe zakonisht sjell situate depresive tek vajza.

Natyrisht, pas tëbërit nënë, jeta ndryshon shumë. Ajo femër nuk do ta ketë më gjithë kohën e sajpër t\'u kujdesur për veten. Në të vërtetë, ajo ka një tjetër qenie për tukujdesur, e cila është pjesë e shpirtit dhe gabimit të saj, njëkohësisht.Shpesh, një nënë adoleshente nuk di se si të sillet me fëmijën e saj, ndaj ajoka ndjenja të përziera (krizë emocionale), ndjehet e frustruar, e frikësuar,dhe e stresuar  (sidomos kur ibashkëngjiten presionet e shumta nga ambient i jashtëm). Në këto periudha, aftësia për tu dalë mbanë situatavetë tilla nuk ekziston për shkak se pothuajse të gjitha mendimet e saj do tëndryshojnë, si pasojë e këtyre ndryshimeve  të  papritura.

Mëtej, shtatzënia e hershme do të ndikojë jo vetëm tek nënat adoleshente, poredhe tek shoqëria në tërësi, duke rritur kështu shkallën e aborteve dhe të braktisjes sëfëmijëve.

Padyshim, jeta në çift pas lindjes së fëmijës është shumë më dinamike (natyrisht,në qoftë se ata vendosin të mbajnë fëmijët), si dhe shpenzimet e tyre janë tërritura. Duke qenë një prind, një student, një punonjës dhe mbi të gjitha një iri është jashtëzakonisht e vështirë për t\'u menaxhuar. Kjo është një nga përvojat mëtë vështira me të cilat një adoleshentemund të përballet. (“Overview, Consequences of Teenage Pregnancy”, par.2).

          Si konkludim, shtatzënitë adoleshente janë duke shkatërruar dhe deformuar  gjithë pamjen e shoqërisë. Çdo vajzëduhet  konsideruar faktin se në qoftë seajo është në një marrëdhënie seksuale, ekziston mundësia që pavarësisht ngagatishmëria e saj, ajo të ketë një shtatzëni (të padëshiruar). Secili çiftduhet të mësojë të marrë përgjegjësi për aktet e veta, sidomos kur flitet përnjë ndryshim të tillë të rëndësishëm në jetën e tyre ,dhe jetënose vdekjen enjë fëmije.

Adoleshentët, të pambrojtur nga shtatzënitë e padëshiruara

Mësojnë të bëjnë seks, por harrojnë qëtë njihen me format se si mund të shpëtojnë nga sikletet e një shtatzanie tëpadëshiruar apo infeksioneve seksualisht të transmetueshme, përhapja e tëcilave po mbërrin në nivele shqetësuese edhe në radhët e të rinjve shqiptarë. Kjo e vërtetë e hidhur është transmetuar gjatë ditës së djeshme, e cila përkon edhe me “Ditën Ndërkombëtare të Kontracepsionit”. Aksionet e shumta të zhvilluara nga ekspertët e shëndetit publik, duket qartësisht që nuk kanë dhënë efektet e duhura, pasi gjithnjë e më shumë të rinj po ekspozohen ndaj aborteve, si shkak i shtatzanive të padëshiruara, si dhe sëmundjeve të shëndetit seksual. Autoritetet shëndetësore flasin për një ulje të moshës kur nis marrëdhënia e parë seksuale (13-14vjeç), ndërkohë që vënë në dukje një tjetër shqetësim që po konsumohet në masë pilula e urgjencës. Vetëm pas kryerjes së marrëdhënieve seksuale, të rinjtë shqetësohen për problemet me të cilat mund të përballen. Ndërkohë që zgjidhja e vetme për ta mbetet pilula e urgjencës, përdorimi i të cilës gjatë gjithë jetës duhet të jetë shumë i kufizuar. Studimet e kryera tek të rinjtë në rang vendi tregojnë se vetëm 11 për qind e tyre kanë njohuri për ekzistencën e metodave kontraceptive. Pjesa tjetër ose nuk i njohin ato ose janë indiferentë ndaj përdorimit të tyre. Të gjendur përballë kësaj situate, e vetmja rrugë për të informuar të rinjtë mbi mënyrën e përdorimit të metodave kontraceptive është përfshirja e njohurive specifike në kurrikulat e shkollës, duke nisur që në arsimin e detyruar, reflektimi i të cilave do pasohet në lëndën e biologjisë dhe shëndetit riprodhues. Specialistja e shëndetit riprodhues Lumturi Mërkuri tregon se adoleshentët shqiptarë vuajnë informimin e përdorimit të këtyre metodave kontraceptive, të cilat në të vërtetë janë një masë e sigurte parandaluese ndaj shtatzanive të padëshiruara dhe sëmundjeve të tjera. Kundrejt kësaj situate problematike, është diskutuar me Ministrinë e Shëndetësisë dhe të Arsimit, që të rishikojnë në mënyrë të detajuar kurrikulat mësimore që aplikohen në sistemin arsimor parauniversitar në lëndën e biologjisë dhe të shëndetit riprodhues. “Adoleshentët në disa raste kanë keqinformimin e përdorimit të metodave kontraceptive dhe duke qenë kjo arsyeja, Ministria e Shëndetësisë dhe Ministria e Arsimit janë duke punuar intensitivisht. Ministria e Arsimit është duke shikuar kurikullat shkollore të fokusuara kryesisht tek shëndeti seksual dhe riprodhues, njohuritë e së cilës do jenë pjesë e lëndës së biologjisë dhe shëndetit riprodhues. Është menduar që kjo të filloj që ne klasën e katërt. Ne do të dëshironim që të përdorej prezervativi, si metoda më e mirë për të rinjtë që siguron një mbrojtje të dyfishtë jo vetëm për një shtatzani të planifikuar, por edhe për infeksione seksualisht të transmetueshme. Vëzhgimet e bëra, fatkeqësisht flasin për një përdorim masiv të kontraceptivit të urgjencës”, shprehet Mërkuri.

Intervistë me Dr. Lumturi Merkuri, specialiste e shëndetit Riprodhues në Institutin e Shëndetit Publik

Pilula e urgjencës, kur dhe si duhet përdorur

Kontraceptivët janë metoda që parandalojnë shtatzëninë. Janë njohur gjerësisht tek ne si metoda të planifikimit familjar. Ekzistojnë metoda kontraceptive për meshkuj si prezervativi dhe sterilizimi kirurgjikal mashkullor dhe kontraceptivë për femra si pilulat, pilula kontraceptive e urgjencës, injeksioni, DIU dhe sterilizimi kirurgjikal femëror. Përdorimi i tyre parandalon shtatzanitë e paplanifikuara dhe mbron nga shumë sëmundje. Ato shpëtojnë jetë nënash dhe fëmijësh! Një në tre vdekje në gra, të lidhura me shtatzëninë dhe lindjen mund të shmangen nëse gruaja përdor kontraceptiv. Gjithashtu, rritja e intervalit ndërmjet lindjeve të paktën mbi 3 vjet nga përdorimi i kontraceptivëve, mund të parandalojë vdekjen e 1.8 milion fëmijëve nën 5 vjeç. Prezervativi është e vetmja metodë kontraceptive e cila të mbron njëkohësisht, si nga një shtatzëni e padëshiruar ashtu edhe nga infeksionet seksualisht të transmetueshme. Stertilizimi kirurgjikal mashkullor, është një metodë e cila konsiston në mbylljen e tubave tek meshkujt, e cila është e përhershme. Kontraceptivët për femra janë një gamë më e gjerë ku më të përdorshmet janë: pilulat kontraceptive, pilula e urgjencës, injeksioni, spiralja/DIU dhe sterilizimi kirurgjikal femëror.

Ç’farë është pilula kontraceptive e urgjencës/emergjencës?

Pilula kontraceptive e urgjencës është një lloj kontraceptivi, i cili parandalon një shtatzëni të padëshiruar nëse merret mbas një raporti seksual të pambrojtur. Pilula kontraceptive e urgjencës në përdorim është e sigurt, e efektshme dhe e përshtatshme për çdo grua të moshës riprodhuese, e cila mund të kenë nevojë për kontracepsion urgjence në kohë të ndryshme të jetës së saj për të shmangur një shtatzëni të padëshiruar.

Pilula kontraceptive e urgjencës mund të përdoret në mënyrë të sigurt dhe nga mosha e adoleshencës, vetëm në raste të jashtëzakonshme, e jo si një masë e shpeshtë mbrojtëse. Pilula kontraceptive e urgjencës ofron efektshmëri të lartë vetëm nëse pihet sa më shpejtë që të jetë e mundur mbas një marrëdhënie seksuale të pambrojtur, para se veza të lëshohet nga vezorja. Pilula kontraceptive e emergjencës parandalon shtatzëninë duke parandaluar ose vonuar ovulacionin si dhe fekondimin e një veze. Pilula kontraceptive e urgjencës e rekomanduar nga OBSH është një dozë e vetme (levonorgestrel 1.5 mg) e marrë brenda pesë ditëve (120 orë) nga një raport seksual i pambrojtur. Por, një grua mund të marrë pilulën kontraceptive (levonorgestrel) në dy doza (0.75 mg secila 12 orë larg), por që është më pak komode për gruan.

Në çfarë situata duhet të përdoret kontracepsioni i urgjencës ?

Kontracepsioni i urgjencës mund të përdoret në një numër të situatave pas një raporti seksual të pambrojtur, që mund të jenë: “Nëse harrohet të pihet pilula kontraceptive mujore (tre apo më shumë pilula rresht e kombinuar orale, ose më shumë se tre orë me vonesë për pilulën vetëm me progestogen, nëse injeksioni merret më shumë se dy javë me vonesë, nëse çahet prezervativi, nga tërheqja e dështuar (derdhje e spermës në vaginë ose në organe gjenitale të jashtme),  llogaritje e gabuar e metodës së abstinencës periodike, kur kemi dalje të spirales, si dhe në rastet e sulmit seksual, kur gruaja nuk është e mbrojtur nga një metodë kontraceptive.

 Kur nuk është efektive përdorimi i saj?

Levonorgestreli, pilula kontraceptive e urgjencës nuk është efektive nëse procesi i implantimin ka filluar, pra nuk duhet t’i jepet një gruaje që tashmë ka një shtatzëni të konfirmuar. Megjithatë, nëse një grua pa dashje merr pilulën kontraceptive të urgjencës, pasi ajo është shtatzënë, provat në dispozicion sugjerojnë se pilula nuk dëmton as shëndetin e nënës e as fetusit të saj. Pilula kontraceptive e urgjencës nuk do të shkaktonte abort nëse shtatzënia ka ndodhur. Ai thjesht nuk lejon të ndodhi një shtatzëni, gjithmonë nëse pihet në kohën e duhur.

Sa shpesh duhet të përdoren pilulat e urgjencës?

Sa më shpejt të pihen pilulat aq më e sigurt është kjo metodë. Nuk ka kundraindikacione mjekësore për përdorimin e pilulave kontraceptive emergjente me levonorgestrel. Por, nga ana tjetër duhet thënë se pilula kontraceptive e urgjencës janë vetëm për përdorim të jashtëzakonshme dhe nuk janë të përshtatshme për përdorim të rregullt si një metodë kontraceptive në vazhdim. Çka do të thotë se nuk mund të ketë përdorim të shpeshtë të saj. Sot edhe në rrjetin farmaceutik shqiptar janë në dispozicion pilula kontraceptive të urgjencës që rekomandohen nga OBSH. Ato ofrohen në pako të cilat përmbajnë vetëm një tabletë e cila pihet menjëherë dhe mundësojnë zgjatjen e periudhës së mbrojtjes nga shtatzënia deri në 5 ditë nga një marrëdhënie seksuale e pambrojtur. Por pilula duhet të pihet sa më shpejt të jetë e mundur mbas një kontakti seksual të pambrojtur.

Cila është metoda më e mirë për tu përdorur?

Kjo varet nga veçoritë dhe preferencat individuale. Është mirë që kur një femër vendos të përdor kontraceptiv të shkojë tek mjeku i qendrës së planifikimit familjar ose i qendrës shëndetësore.

Sa kohë duhet që kontraceptivët të japin efektin?

Kjo varet nga kontraceptivi që do të zgjidhet si dhe nga koha e fillimit të tij. Ideale do të ishte që përdorimi i çdo lloj kontraceptivi të fillojë ditën e parë të menstruacionit. Por mund të fillohet në çdo kohë kur një femër dëshiron, mbasi të sigurohet që nuk është shtatzënë.

A kanë efekte anësore kontraceptivët?

Disa gra mund të kenë shqetësime të cilat ndryshojnë nga një grua tek tjetra. Shqetësimet me të zakonshme janë; marrje mendsh, të vjella, tensionim të gjinjve.

Nëse një femër ka shqetësime nga përdorimi i kontraceptivit që ka zgjedhur, duhet të shkojë tek mjeku për të zgjedhur një metodë tjetër, apo për të vendosur së bashku se çfarë duhet bërë.

Ku mund të gjenden kontraceptivët?

Në Shqipëri shërbimet bazë të planifikimit familjar u miratuan në 1992 pas një vendimi të Këshillit të Ministrave që konfirmoi planifikimin familjar si një e drejtë bazë njerëzore. Ministria e Shëndetësisë ka zgjeruar ndjeshëm shërbimet e  Planifikimit Familjar në sektorin publik duke e siguruar këtë deri në nivel komune në të gjithë vendin dhe në disa raste deri në nivel ambulance fshati.  Aktualisht, sektori  publik  ofron  shërbime  të  Planifikimit Familjar në  427  konsultore  të gruas, maternitete dhe qendra shëndetësore në nivel komune. Metodat  kontraceptive  që  ofrohen falas në këto qendra  janë :“prezervativi mashkullor, pilula, DIU dhe  injeksioni. Por metodat kontraceptive mund të sigurohen edhe në rrjetin farmaceutik shqiptar. Përpara fillimit të përdorimit të një metodë kontraceptive duhet konsultuar me një personel shëndetësor”.