Krahasimi ndёrmjet Jeronin De Radёs dhe Zef Serembes

Krahasimi ndёrmjet Jeronin De Radёs dhe Zef Serembes

Romantizmi krijoi bazat e letёrsisё shqipe duke theksuar karakteristikat vendёse dhe vlerat universal. Ndёr shkrimtarёt romantik shqipёtarё janё dhe De Rada dhe Zef Serembe. Tё dy kёto autorё lindёn nё krahinёn e Kozencёs. Jeronin De Rada lindi mё 1814 nё Maki ndёrsa Serembe mё 6 mars 1844 nё Strigari. Tё dy kёto studiuan nё kolegjin e Shёn Adrian ku fati bёri qё si rrjedhojё e problemeve shёndetёsore dukё pёrfshirё tek Serembe edhe situatёn e vёshtirё ekonomike, ato u detyruan qё tё ktheheshin nё fshatin e lindjes. Njё tjetёr element i rёndёsishёm i jetёs sё tyre ёshtё edhe dashuria nё moshё tё re, qё lini gjatё periudhёs sё qёndrimit nё vendlindje. Njё tjetёr ngjarje qё i dha hov krijimtarisё letrare tё De Radёs janё ngulimet arbёreshe tё shek.XIX, tё cilёt kishin ruajtur tё paprekur ndjenjёn e dashurisё pёr atёdheun e tё parёve, nё gjuhёn, zakonet e traditat stёrgjyshore. Dashuria nё njё moshё tё re nuk u pёrjetua nё tё njёjtёn mёnyrё nga kёta dy poetё, pasi pёr De Radёn ishtё njё frymёsim pёr vjersha tё ngrohta e tё ndiera, pavarsisht se nuk u finalizua me njё jetё tё lumtur sё bashku. Serembe humb njёkohёsisht dashurinё dhe pasurinё e tij. Kjo bёri qё hidhёrimi, depresioni kohor dhe ҫrregullimet mendore apo shpirtёrore e shoqёruan gjithnjё dhe e kthyen atё nё njё vetmitar tё pasigurtё. Kjo mund tё jetё arsyeja qё mё vonё ai krijoi sonetin “fitirja ime”, ku ai bёri portretizimin mё autentik tё argumentonte shёndetin dhe moralitetin e tij, o pёr faktin tjetёr pёr atё qё thoshin vetё pёr veten. Fatkeqёsi edhe mё tё rёnda pёrjetoi De Rada, me humbjen e gruas Madalena Melkji dhe 4 djemve tё tij, por kjo nuk e mposhti poetin, pё tij, por kjo nuk e mposhti poetin, pkundrazi ai u bё mё i zjarrtё se kurrё nё veprimtarinё e tij poetike e krijuese.

         Vepra e parё e De Rad ёshtё “Kёngёt e Milosaos” e cila shёnonte agimin e njё periudhe tё re tё letёrsis shqiptare. “Kёngёt e Milosaos” ёshtё njё poem e liriko-epiko ku frymёzimi poetit ёshtё tepёr i kulluar dhe ёshtё arritur harmonia midis brendёsisё dhe formёs. Ndёrsa Serembe ka bёrё sonetin si njё nga shenjat identifikuese tё artit poetik tё tij. Ai kishte njё talent tё rrallё, pasi arrinte tё, pasi arrinte tё krijonte sonetin, nё formёn e tij tё komplikuar edhe nё njё bashkёbisedim rasti, nё njё darkё miqsh, me lehtёsi tё jashtёzakoncme. Poezia e Zef Serembes pёrgjithёsisht ёshtё mё lirike, mё ekspresive mё e shkurtёr dhe mё pak narrative se poezia e De Radёs. Serembe ka krijuar sonetet pёrkushtimet ndaj figurave konkrete tё komunitetit arbёreshё ose mё gjёrё. Ai e sheh veten nё qendёr tё pёrjetimit poetik, qoftё nё rolin e adhuruesit qoftё nё rolin e gjykatit. De Rada ёshtё poeti qё hodhi themelet e letё hodhi themelet e letёrsisё artistike arbёreshe dhe dha ndihmesё tё madhe pёr tёrё letёrsinё kombёtare. Ai ёshtё i pari qё ngriti nё art epokёn e lavdishme tё Skёndёrbeut dhe qё ҫeli traditёn e mbёshtetjes sё letёrsisё arbёreshe nё poezinё popullore. De Rada qe dhe lёvruesi i parё i poemёs epiko-lirike, i novelёs nё vargje dhe i poemёs epike. Tek Serembe vihet re se nuk ka frymё polemike nё vargjet e tij, ka vetёm argument tё pёrfunduar e tё panegociueshёm. Ndёrsa tek De Rada problematika lind qё tek poema “Kёngёt e Milosaos” ku kemi luftёn e ndjenjёs sё pastёr me paragjykimet e mjedisit, konfliktin e protagonistёve me shoqёrinё dhe me rrethanat, por gjithashtu edhe idenё patriotike qё rrjedh nё vepёr mё tepёr si rrymё e nёndheshme. Njё element karakteristik i De Radёs tek “Kёngёt e Milosaos” ёsht“Kёngёt e Milosaos” pёrdorimi i artificialitetit si nё rastin e tёrmetit nё Shkodёr dhe vdekja e Rinёs. Poezia popullore ёshtё njё element i pёrbashkёt i tё dy autorёve por tek De Rada zotron vargu i bardhё tetёrrokёsh trokoik, ndёrsa tek Serembe dominon njёmbёlljet rrokshi. Gjithashtu, tek ky i fundit pasim dhe ndonjё osicilim metrik 2,6,8. Motivi i dashurisё ёshtё trajtuar nga tё dy autorёt, por nё mёnyra tё ndryshme. De Rada fokusohet mё tepёr tek ndjenja e brendshme e dy tё rinjve, ndёrsa Serembe fillon me konstatimin e bukuris sё vashёs dhe vazhdon me pёrshkrimin e bukurisё sё saj fizike. Hapёsira kohore pёr tё parё dhe riparё veprat, ishte mё e madhe pёr De Radёn, pasi ai vdiq nё moshёn 90 vjeҫare, ndёrsa Serembe vdiq mё vitin 1901 nё moshёn 57 vjeҫare.