PUNIM DIPLOME: “KLASTERAT SI NJË ALTERNATIVË E MIRËMENAXHIMIT TË ZINXHIRIT TË OFERTËS”

PUNIM DIPLOME: “KLASTERAT SI NJË ALTERNATIVË

E MIRËMENAXHIMIT TË ZINXHIRIT TË OFERTËS” (në fokus, Industria eVerës)

KREU I PARE

  

 PROBLEME TE MIREMENAXHIMIT TE ZINXHIRIT TE OFRTES

1.      STRUKTURA DHE PROBLEME TE MENAXHIMIT TE ZINXHIRIT TE OFERTES (MZO)

Për të qenë i suksesshëm në tregun konkurues të agroindustrise kerkohet si domosdoshmeri organizimi prodhimit në mënyrë sa me efiçente dhe ne kete kontekst, plotësimi i kërkesave te konsumatorit.

Organizmi i prodhimit në mënyrë eficente i referohet jo vetëm firmës, por të gjitha lidhjeve në zinxhirin e tregut, që prej furnitorit të lëndëve të para e deri tek konsumatori final. Ai nënkupton ndertimin dhe zbatimin e nje strategjie e cila fokusohet në reduktimin e e kostove dhe qe në literaturë, ky koncept njihet si menaxhimi i zinxhirit të ofertës (MZO)

Koncepti i MZO ka interes të veçantë për kontrollin logjistik.

• Ai përshkruhet si një çështje që merret me lidhjet në zinxhir, që nga prodhuesi kryesor e deri tek konsumatori final, me qëllim zvogëlimin e kostove te transaksionit që ndeshen pergjate zinxhirit (S-Bridge, 1996; Wilson, 1996)
• Ai synon të prishë barrierat ndërmjet secilës njësi të zinxhirit, në mënyrë që të arrihen nivele më të larta të shërbimit dhe të kursimit të kostove
  • Koncepti DZO bazohet gjerësisht në Ekonomiksin e Kostove të Transaksionit, duke reaguar ndaj modelit ekonomik neoklasik, që sugjeron që të gjitha palët kanë informacionin e nevojshëm për të bërë zgjedhje racionale në procesin e transaskioneve, (Loader, 1996)
  • Por ne te vertete është e qartë se ky informacion nuk është gjithmonë i gatshëm në praktikë, një situtatë kjo që krijon kosto transaksioni.

Por pse eshte i rendesishem ndërtimi i marrëdhënieve brenda zinxhirit?

Ai eshte i rendesishem per keto arsye:

• Zvogëlon pasigurinë
• Redukton kostot e transaksionit
• Ofrohet mundesia e krijimit te ekonomive të shkallës
• Sjellja kooperuese në marrdhëniet ndërmjet anëtarëve të zinxhirit krijon mundësi për përfitime më të mëdha për kanalin si një i tërë (Arndt, 1979).

• Edhe koncepti i Partneritetit për Vlerën e Shtuar (PVSH) fokusohet tek lidhjet brenda zinxhirit.

Koncepti i PVSH vjen prej kontributeve të Shkolles Ekonomike Funksionale dhe pohon se çdo ndërmarrje duhet të ketë funksione specifike brenda të tërë proceseve të përpunimit (Alderson, 1957). Porter (1990) i konkretizoi këto ide brenda konceptit të zinxhirit të vlerës së shtuar dhe sistemit të vlerës. Zinxhiri i vlerës së një kompanie përfaqësohet nga të gjitha aktivitetet duke filluar që nga prodhimi, marketingu, shpërndarja, shërbimet dhe aktivitete mbështetese që kontribuojnë vlerë tek blerësi.

Historikisht, kompanitë në faza të ndryshme të sistemit tentojnë të sillen në një mënyrë autonome ndaj kundërshtarëve, në vend të një sjelljeje kooperuese me njëri tjetrin, megjithëse është shumë e dukshme që i gjithë sistemi mund të përfitojë prej kooperimit të brendshëm dhe partneritetit. Të gjithë pjesëmarrësit përfitojnë prej një performance më të mirë të të gjithë sistemit.

Zinxhiri i ofertes eshte integrimi i proceseve te biznesit nga perdoruesit e fundit nepermjet furnizuesve origjinale qe siguron produkte, sherbime dhe informacion qe shton vlere per klientet.

Tre objektivat baze strategjike te MZO jane:

      Permiresimi i koordinimit horizontal

      Permiresimi i koordinimit vertikal

      Pozicionimi.

Ne sistemin e agrobiznesit po njihet gjeresisht nevoja per me shume integrim te zinxhirit te ofertes. Kerkesat e konsumatorit per sigurine e ushqimeve po nxisin nevojen per mbrojtjen e identitetit dhe sigurimin e cilesise. Produktet jete shkurter si dhe kerkesat speciale per zinxhire te ftohte, theksojne nevojen per me shume koordinim te zinxhirit. Megjithese MZO perben nje ceshtje te rendesishme, ne kontekstin e agrobiznesit egzistojne barriera domethenese persa i takon implementimit te tij. Inisiativa te sukseshme te MZO mbeshteten ne marredheniet e ndertuara te biznesit, ne besimin reciprok, ne te qenurit te hapur si dhe ne angazhim.

Ne nivelin me te thjeshte te analizes, struktura e zinxhirit te ofertes mund te konsiderohet si lidhje vertikale, si lidhje horizontale ose si kombinim i tyre. Kooperativat prodhuese tradicionale kane operuar si agjente per nje pjesemarrje te hapur te prodhimit te mallrave, te ndare nga klientet nepermjet nje sistemi te tregjeve spot. Ndersa rritet sfera e veprimtarise per segmentimin e tregut dhe bashke me te rriten mundesite per diferencimin e produktit, kemi interes ne rritje per arritjen e nje koordinimi me te mire vertikal.

2. METODOLLOGJIA E MENAXHIMIT TE ZINXHIRIT TE OFERTES.

2.1. Menaxhimi i zinxhirit te ofertes (MZO). Rasti ne studim, Industria e Veres

Duke konsideruar rastin e industrise se veres dhe duke u mbeshtetur ne analizen SËOT[*], strategjite qe duhen konsideruar ne kuader te menaxhimit te zinxhirit te ofertes jane si me poshte:

ST.  Max-Max Fuqite 1) Vendndodhja 2) Karkteristika te produktit 3) Drejtimi efektiv 4) Imazhi i mire. Mundesite 1) Rritja e te ardhurave te konsumatorit 2) Asistenca teknike.	ST.  Min-  Max Dobesite 1) Lendet e para 2) Sistem shperndarje joefektiv 3) Mosshfrytezim i kapaciteteve prodhuese. Mundesite 1) Rritja e te ardhurave te konsumatorit 2) Asistenca teknike.
ST.  Max- Min Fuqite 1). Vendndodhja 2). Karkteristika te produktit 3). Drejtimi efektiv 4). Imazhi i mire Kercenimet 1). Konkurenca e huaj 2). Kontrabanda 3). Kuadri ligjor.	ST.  Min-  Min Dobesite 1). Lendet e para 2). Sistem shperndarje joefektiv 3). Mosshfrytezim i kapaciteteve prodhuese. Kercenimet 1). Konkurenca e huaj 2). Kontrabanda 3). Kuadri ligjor.

Sikunder mund te shihet, problematika me te cilen perballet industria e veres eshte mjafte komplekse. Ne kete kontekst, miremenaxhimi i zinxhirti te ofertes do te kerkonte si te domosdoshme miremenaxhimin e te gjitha strategjive te mesiperme. Gjithsesi, per efekte konkretizimi, le te fokusohemi ne kuadratin e dyte te matrices (strategjite Mini-Maksi), strategji e cila kerkon qe te merren vendime per te minimizuar dobesite qe lidhen me lendet e para, sistemin jo efektiv te shperndarjes, mosshfrytezim i kapaciteteve prodhuese, si dhe per te zbutur kercenimet qe lidhen me rritjen e te ardhurave te konsumatorit, asistencen teknike.

Referuar situates se mesiperme, kuptohet se ndermarrjet ne industrine e veres duhet te fokusohen kryesisht ne drejtim te minimizimit te dobesive, ku padyshim, problemi me i mprehte mbetet sigurimi i lendeve te para.

Lidhur me kete problem, ndermarrja duhet te percaktoje:

2.1.1. Objektivat qe do te arrihen:

Objektivat qe do te duhet te arrihen jane te shumta. Nder to mund te theksohen:

      Minimizimi i efekteve qe sjell problemi i mungeses se lendeve te para

      Ndertimi dhe venia ne funksionim i nje sistemi shperndarjeje joefektiv

      Rritja e nivelit te shfrytezimit te kapaciteteve prodhuese

      Shfrytezimi i mundesive ne rritje qe ofron rritja e te ardhurave te konsumatoreve

      Shfrytezimi i mundesive ne rritje i asistences teknike te ofruar nga drejtime te ndryshme.

Duke konsideruar teresine e objektivave te mesiperme, rendesine e tyre, por edhe per efekte konkretizimi ne po konsiderojme si:

Objektivi 1:

      Minimizimi i efekteve qe sjell problemi i mungeses se lendeve te para

2.1.2. Strategjite qe do te perdoren per arritjen e objektivit te mesiperm:

Strategjite qe do te duhet te perdoren per realizimin e objektivit te mesiperm mund te jene te ndryshme, te tilla si:

      Integrimi vertikal i industrise

      Integrimi horizontal

      Nxitja e organizimit dhe funksionimit te skemave kooperuese

      Mbeshtetja e prodhueseve te rrushit nga vete industria

Duke konsideruar teresine e strategjive te mesiperme, rendesine e tyre, por edhe per efekte konkretizimi ne po konsiderojme si:

Strategjia 1:

      Integrimi vertikal me drejtim prapa

2.1.3. Taktikat qe do te zbatohen, perfitimet dhe kostot

Marrja e vendimit per permiresime te mundeshme ne miremenaxhimin e zinxhirit te ofertes do te kerkonte si te domosdoshme vleresimin e kostove dhe te perfitimeve te sejciles prej strategjive te identifikuara, sikunder tregohet edhe ne tabelen e meposhtme.

Tabela Nr.____. Te dhena per kostot dhe perfitimet e strategjise 1

Taktikat	Perfitimet	Kostot
Integrimi vertikal	Ekonomitë e integruara reduktojnë kostot duke eliminuar disa aktivitete, duke pakësuar dublimin e shpenzimeve të përgjithshme dhe duke shkurtuar kostot që varen nga teknologjia	Rriten shpenzimet e përgjithshme per shkak te aktiviteteve mikse ne ndermarrje.
	Zvogëlohen kostot e inventareve dhe kosto te tjera, per shkak te përmirësimit te koordinimi të aktiviteteve	Kosto shtese per shkak te kapaciteteve te tepërta, shkaktuar nga bashkimi i fabrikave, etj
	Eviton punë që shpenzojnë kohë, si p.sh përcaktimi i çmimit në dyqan, komunikimi për hollësitë e modelit, negocimi i kontratave, etj.	Organizimi i dobet i integrimit vertikal, mund te sjelle si pasoje kosto shtese
	Siguron inputet e domosdoshme per prodhimin, etj	Mos heqje dorë nga proceset e vjetra
	Mundesohet nje marketing më i mirë	Krijimi i barrierave lëvizëse (ose të daljes jashtë)
	Diferencimi në produkte ofron perfitim shtese (më shumë produkte që shtojnë vlerë)	Lidh firmat me biznese të peraferta
	Kontroll më i madh i ambientit ekonomik të firmës (fuqi tregu)	Humbja e aksesit për informacion nga ana e furnitorëve ose distributorëve
	Krijimi i besueshmërisë për produktin	Mbivlerësim i bashkimeve, të krijuara përmes integrimit vertikal
	Kontroll me i mire mbi tere veprimtarite ne ndermarrje	Pershpejtimi i integrimit (marrja e vendimeve per integrim përpara se të mendojmë për mënyrën më të mirë të bërjes së integrimit.

Vleresimi i perfitimeve dhe kostove do te mundesonte marrjen e vendimit nese ndermarrjest e industrise se veres duhet te integrohet vertikalisht. Nga analiza qe kemi bere ne dhe nga te dhenat qe disponojme na çon ne konkluzionin se vendimarrja ne drejtim te integrimi vertikal do te ishte ne dobi te zgjidhjes se problemit dhe te nje miremenaxhimi te zinxhirit te ofertes. Gjithsesi, duhen konsideruar efektet pozitive dhe negative te integrimit vertikal ne industrine e veres.

KREU I DYTE

KLASTERAT NE INDUSTRINE E VERES-SI NJE ALTERNATIVE E MIREMENAXHIMIT TE ZINXHIRIT TE OFETES

1. KLASTERAT DHE SHPERNDARJA E TYRE SOT NE BOTE

Eshte me se e qarte se te gjitha ndermarrjet e industrise se veres perballen me probleme të ngjashme, sa u takon çeshtjeve që lidhen me konkurrueshmërinë e produkteve tuaja, gjetjen e tregjeve, kostot e burimeve, cilësi dhe standarte sipas kërkesave të tregut, etj. Natyrshem mund te konkludohet se, nëse bizneset kanë probleme të përbashkëta, atëherë ndoshta ka hapësira që ata të bashkëpunojnë me njëri-tjetrin për zgjidhjen e problemeve të ngjashme. Pra, mund të gjenden zgjidhje të përbashkëta, me kosto më të ulët dhe me përfitim për të gjitha bizneset që bashkëpunojnë me njëri-tjetrin. Në të vërtetë, kjo intuitë, në shumë vende të botës është shndërruar në një praktikë, ku zgjidhjet e përbashkëta të problemeve të njëjta kanë çuar në suksese kolektive.

Pikërisht kjo formë e bashkëpunimit ndërmjet bizneseve që konkurrojnë me njëri-tjetrin, por që janë angazhuar për gjetjen e zgjidhjeve të përbashkëta në përfitim të të gjithëve, është pagëzuar me emrin “klaster”. Ne terma me te thjeshte, nje klaster perkufizohet si nje rajon gjeografik i cili perfshin nje numer te mjaftueshem kompanish qe kane nevoja te ngjashme ose te lidhura me aftesine per te gjeneruar ekonomi te jashtme shkalle dhe per te prodhuar novacion. Klasterat jane perqendrime gjeografike te kompanive dhe institucioneve te nderlidhura ndermjet tyre ne nje fushe te caktuar.Klasterat perfshijne nje sere industrish te lidhura midis tyre dhe gjithashtu edhe entitete te tjera te cilat jane mjaft te rendesishme ne perpjekjet per te qene me konkurrues.Ata perfshijne psh ofruesit e inputeve te specializuara sic jane ata te makinerive,sherbimeve dhe gjithashtu perfshijne siguruesit e infrastruktures se specializuar.Gjithashtu shume klastera pershijne institucione qeveritare dhe mjaft institucione te tjera si psh universitetet,agjenci te vendosjes se standarteve,trajnues dhe shoqeri tregtare qe garantojne trajnim te specializuar,edukim,informacion kerkim dhe asistence teknike. Kufijte e nje klasteri percaktohen nga lidhjet dhe plotesimet midis industrive dhe institucioneve qe jane me te rendesishem per konkurrencen.Edhe pse klasterat  zakonisht kufizohen brenda kufijve politike te nje shteti,ata edhe mund ti kalojne kufinjte e vendit apo edhe ata kombetare.

Klasterat rralle qendrojne konform klasifikimeve standarte te sistemeve industriale ,te cilat deshtojne ne drejtim te bashkepunimit me shume aktore perberes te konkurrences.

Klasterat promovojne si  konkurrencen dhe promocionin.Rivalet konkurrojne intensivisht per te fituar dhe arritur kliente.Pa nje konkurrence te shendetshme ,nje klaster do te deshtoje.Ende ka nje shkalle kooperimi ,pjesa me e madhe e te ciles eshte vertikale e cila perfshin kompani ne industrite e lidhura me to dhe institucionet lokale.Konkurrenca mund te bashkeekzistoje mmme kooperimin sepse ato ngjasin ne ne dimensione te ndryshme dhe ndermjet lojtareve te ndryshem.

Klasterat perfaqesojne nje lloj forme te re organizimi e cila qendron midis tregjeve nga njera ane dhe hierarkive apo integrimit vertikal ne anen tjeter. Per me teper, klasteri eshte nje menyre alternative e organizimit te zinxhirit te vleres. Krahasuar me transaksionet tregtare ndermjet shitesve dhe bleresve te shperndare  dhe te rralle,proksimiteti i kompanive dhe institucioneve ne nje zone te caktuar, dhe shkembimet e perseritura ndermjet tyre perforcon me teper koordinimin dhe besimin.

Nje klaster i perbere nga kompani dhe institucione te pavarura dhe joformale te nderlidhura midis tyre perfaqeson nje forme organizimi robuste qe ofron avantazhe ne eficence,efektivitet dhe fleksibilitet.

Klasterat në shumë vende janë shndërruar në motorrin kryesor të zhvillimit ekonomik të rajoneve. Praktika e klasterave është prezente në shumë vende të zhvilluara dhe në zhvillim anembanë botës. Në shumë prej këtyre vendeve, klasterat bashkëveprojnë jo vetëm brenda rajonit të tyre gjeografik, por po kërkojnë të shtrihen si klastera ndërkufitare me anë të vendosjes së lidhjeve ndërkombëtare. Kjo është veçanërisht tipike për fushën e turizmit.

Praktika e klasterave gjendet edhe në shumë vende të rajonit. Në kuadrin e rritjes së konkurrueshmërisë, po zhvillohen shumë klastera në Slloveni, Kroaci, Greqi, Bullgari, Serbi-Mal i Zi dhe Maqedoni të cilat po i krijojnë bizneseve të këtyre vendeve më shumë shanse për të qenë më konkurrues në tregjet ndërkombëtare. Rrjedhimisht, krijimi dhe mbështetja e praktikave të klasterave në Shqipëri është jo thjesht një koncept më shumë ekonomik, por një praktikë e nevojshme për të qenë të krahasueshëm dhe konkurrues në tregjet botërore dhe rajonale. Tashmë, nuk është vetëm një firmë që konkurron në tregjet globale me firmat e tjera, por i gjithë zinxhiri i vlerës së shtuar konkurron me të gjithë zinxhirin e vlerës së shtuar të vendeve të tjera.

Për të ilustruar kuptimin mbi krijimin dhe funksionimin e klasterave, le të shikojmë se si paraqiten këto praktika në disa vende të botës. Në skemen e meposhtme ndodhet harta e klasterave në SHBA. Prodhuesit, furnizuesit dhe të gjithë ato biznese apo institucione që janë të lidhura me prodhimin e një produkti të caktuar në një mënyrë apo në një mënyrë tjetër, ndodhen të lokalizuar në një zonë të caktuar gjeografike, me qëllim që të kenë mundësi të bashkëpunojnë me njëri-tjetrin në mënyrë sa më efiçente.

Pse jane klasterat te rendesishem per konkurrencen?

Konkurrenca moderne mbeshtetet ne produktivitet,dhe jo mbi aksesin tek inputet ose shkallen e ndermarrjeve individuale. Produktiviteti lidhet me menyren si konkurrojne kompanite dhe jo me fushat e vecanta ne te cilat ato konkurrojne. Kompanite mund te jene mjaft produktive ne cfaredolloj industrie nese ata perdorin metoda te sofistikuara ,teknologji te avancuara dhe ofrojne sherbime dhe produkte unike.Te gjitha industrite mund te perdorin teknologji te avancuar. Sofistikimi me te cilin kompanite konkurrojne ne nje zone te caktuar influencohet nga cilesia e mjedisit lokal te biznesit.Kompanite nuk mund te perdorin teknika logjistike te avancuara pa nje infrastrukture rrugore cilesore.Ata nuk mund te konkurrojne efektivisht pa nje personel te mire-edukuar.Disa aspekte te mjedisit te biznesit si psh sistemi ligjor apo niveli i taksave ndikon tek te gjitha industrite.

Skema Nr.___ Harta e klasterave në SHBA

Por edhe rrotull nesh, gjeografia e organizimit dhe funksionimit te klasterave eshte mjafte e larmishme, sikunder tregohet ne skemen e meposhtme:

Organizmi dhe funksionimi i klasterave ka mundesuar nga ana e vet krijimin dhe funksionimin e rajoneve industriale. Këto rajone industriale janë vendosur në këtë shpërndarje, jo vetëm për shkak të burimeve natyrore (që në fakt përbëjne arsyen fillestare të krijimit të klasterit në atë rajon dhe që i ka rrënjët në historinë dhe traditën shekullore të aktivitetit prodhues të këtyre rajoneve), por mbi të gjitha për shkak të burimeve njerëzore (kapitalit njerëzor) dhe të gjithë bagazhit të njohurive, të proçeseve transferuese të këtyre njohurive nga brezi në brez dhe nevojës për bashkëpunim me njëri-tjetrin në rritjen e produktivitetit, novacionit dhe rrjedhimisht fitimeve qe ofron nje klaster per çdo biznes që bën pjesë në të.

2. KLASTERI VERES DHE LIDHJET MES AKTOREVE NE KLASTER

2.1. Aktoret themelore ne nje klaster

Elementët baze qe mundesojne organizimin dhe funksionimin e një klasteri janë:

      Binzeset kyçe

Janë bizneset që prodhojnë produktin

      Bizneset mbështetëse

Janë furnizuesit e makinerive, lëndëve të para, bankat, konsulentët lijgorë, dizenjuesit, specialistët e marketingut, etj

      Infrastruktura e lehtë mbështetëse

Janë shkollat, universitetet, laboratorët, shoqatat lokale të biznesit, agjnsitë e zhvillimit, legjislacioni, etj

      Infrastruktura e rëndë mbështetëse

Janë rrugët, portet, linjat e komunikimit, trajtimi publik i mbeturinave etj

Skematikisht, pjesmarrja e aktoreve ne nje klaster mund te pozohet si me poshte:

Skema Nr.___ Aktoret ne nje klaster

Shembull i klasterit kalifornian te veres.

Klasteri kalifornian i veres eshte nje shembull i mire. Ai perfshin 680 punishte tregtare te veres si edhe nje numer te madh nepunesish rrites te rrushit nga i cili prodhohet vera. Ekziston nje industri komplementare e cila mbeshtet si berjen e veres dhe rritjen e rrushit   duke perfshire edhe ofrues te rrushit,pajisjet e duhura,etiketimet;marredhenie publike te specializuara dhe firma reklamuese dhe mijera publikime te veres me qellim arritjen tek konsumatori dhe publiku tregtar.Nje numer institucionesh lokale eshte i perfshire ne kete klaster si psh instituti i veres   dhe komitete te vecanta te senatit dhe asamblese kaliforniane.Ky klaster ka gjithashtu lidhje me klastera te tjera ne agroindustrine kaliforniane,restorante dhe turizmin e veres se vendit.

                            

Pra perber

Te tre keta perberes te skemes jane ngushtesisht te lidhur njeri me tjetrin ,pra ekziston nje ndervartesi midis ketyre 3 grup elementesh te ketij organizimi te klasterit kalifornian te veres.Kjo eshte skema qe perfaqeson nje anatomi te zgjeruar te ketij klasteri.

Me poshte po ofrojme nje ide mbi menyren e organizimit dhe te funksionimit te klasterit te veres,(ne pergjithesi) se bashku me disa sygjerime mbi bashkëpunime të mundshme ndërmjet aktorëve të një klasteri.

Skema Nr. _____ Organizimi dhe funksionimi i Klasterit te Veres

Sikunder mund te shihet ne skemen e mesiperme:

      Në qendër të klasterit qëndrojnë bizneset kyçe dhe qe ne rastin tone perbehen nga fermat prodhuse te rrushit dhe industria prodhimit te veres. Bizneset kyçe mbështeten nga grupi i dytë që përfshin furnizuesit e furnizuesit e makinerive dhe te inputeve, teknollogjite e kultivimit te vreshtave,  njesite e grumbullimit te rrushit, teknollogjite e perpunimit, bankat (të cilat japin kredi dhe ofrojnë shërbime të tjera financiare), etj.

      Por që të prodhohen produkte cilesore konkurruese, një rol të veçantë ka edhe infrastruktura e lehtë e klasterit të veres, e cila përfshin institucionet kerkimore arsimore, tregetare, agjencitë shtetërore, shoqatat jo qeveritare, shkollat dhe universitetet, etj

      Dhe së fundi, nje rol jo pak te rendesishem ka infrastruktura e rëndë mbështetëse dhe qe përfshin rrugët, portet, telekomunikacionin, impiantet publike të trajtimit të mbetjeve, etj, të cilat garantojnë funksionimin e aktiviteteve prodhuese. Në Kutinë 8 paraqitet shtrirja horizontale dhe vertikale e klasterit të konfeksion/tekstileve.

Nje klaster, normalisht ka nje shtrirja horizontale dhe vertikale. Shtrirja horizontale dhe vertikale e klasterit e bëjnë atë më kompleks dhe të dallueshëm nga zinxhiri i vlerës së shtuar (i cili ka vetëm një shtrirje horizontale) apo nga shoqatat (të cilat janë grupime vetëm të firmave që prodhojnë një kategori produktesh).

      Shtrirja horizontale e klasterit duket nga e majta, duke filluar mbeshtetjen per realizimin e lendes se pare cilesore, prodhimin e lendes se pare, transportin, perpunimin etj. Shtrirja horizontale përfundon në të djathtë të hartës me konsumatorët e produkteve.

      Shtrirja vertikale fillon nga poshtë, me bizneset mbështetëse që qëndrojnë në bazën e skemes e që përfaqësohen nga, institucionet kerkimore arsimore, konsulentët, bankat dhe vazhdon duke u ngjitur në secilin nga produktet e shtrirjes horizontale, duke përfunduar tek infrastruktura e lehtë mbështetëse e përfaqësuar nga universitetet, laboratorët, shoqatat, etj.

Në një klaster realizohen disa forma bashkëpunimi shumë të nevojshme për suksesin në treg të aktorëve të klasterit:

      bashkëpunimi midis firmave,

      bashkëpunimi i firmave me institucionet mbështetëse,

      bashkëpunimi publik-privat,

      bashkëpunimi midis klasterave të ndryshëm.

Nga ato që u thanë deri tani, mund të shpjegojmë se klasteri nuk është asgjë tjetër veçse një grupim firmash, institucionesh dhe organizata te tjera që lidhet mes tyre per prodhimin e një produkti apo shërbimi te caktuar dhe që permes lidhjeve qe kane krikuar mes tyre i kontribuojne jo vetem prodhimit te nje apo disa produkteve te caktuara, por edhe organizimit dhe mirefunksionimit te zinxhirit te ofertes ne dobi te shtimit te vleres se shtuar, sikunder duket edhe ne skemen e meposhtme:

Skema Nr.____ Lidhjet kryesore mes ushqimit dhe klasterit te bujqesise

Skema tregon teresine e lidhjeve qe ekzistojne ndermjet ushqimit dhe klasterit te bujqesise. Duhet te fokusohemi ne te dy tipologjite e lidhjeve te cilat ne skemen me siper jane treguar me ane te perdorimit te dy tipeve te ndryshme te shigjetave. Fillimisht le te analizojme lidhjet qe jane treguar me ane te shigjetave te nderprera. Fermat prodhuese te rrushit mund ta destinojne prodhimin e tyre fillimisht per konsum shtepiak. Ky mund te jete edhe destinacioni i pare i prodhimit. Keto ferma jane te lidhura nga ana tjeter me ndermarrjet perpunuese te cilat merren me perpunimin e prodhimit. Keto ndermarrje nga ana e tyre jane te lidhura me firmat e shitjes me shumice e pakice. Vete firmat e shitjes me shumice e pakice jane te lidhura me sherbimin e ushqimeve pra konkretisht me destinimin dhe arritjen e tyre deri tekj konsumatori. Kjo hallke ndermjetese (firmat e shitjes me shumice e pakice) edhe mund te mungoje duke bere te mundur qe sherbimin e ushqimeve ta kryeje njekohesisht nderrmarrja perpunuese. Nga ana tjeter vete nderrmarrja perpunuese eshte e lidhur me eksportin e jashtem dhe eksportin e brendshem te ushqimeve. Pra ajo mund ti eksportoje produktet si brenda vendit ashtu edhe jashte vendit. Firmat e shitjes me shumice e pakice mund te kryejne si eksportin e brendshem dhe destinimin e produktit per konsum shtepiak. Gjithashtu edhe firmat e sherbimit te ushqimeve mund te kryejne eksportin e brendshem dhe ndonjehere dhe jane te lidhura me konsumin shtepiak. Nderrmarjet perpunuese nga ana tjeter mund te punojne me qellim konsumin shtepiak. Ne disa raste jane vete firmat e shitjes me shumice e pakice qe mund te kryejne eksportin me jashte. Veprimtarite e eksportit te jashtem,atij te brendshem dhe konsumi shtepiak jane te lidhura me furnizuesit e makinerive dhe te inputeve qe nga ana tjeter jane te lidhur me fermen prodhuese te rrushit. Pra fillesa eshte pikerisht ferma prodhuese e rrushit e cila furnizohet me makineri dhe inpute nga furnizuesit perkates, nderlidhje e cila ben te mundur te gjitha veprimtarite e siperpermendura te cilat lejojne nje shperndarje sa me uniforme te prodhimet neper te gjitha hallkat perberese te skemes. Ne fund mund te themi se ndonjehere sherbimin e ushqimeve mund ta kryejne edhe vete njesite e konsumit shtepiak qe jane familjet.

Ne skemat e mesiperme, ne shohim nje organizim dhe funksionim te bashkerenduar te disa klasterave (klasteri te bujqesise, klasterit te ushqimit dhe klasterit te turizimit) dhe mbi kete baze konsidrojme se kjo perben shembullin me te mire te klastrit te turizmit si nje partner ne krijimin e vleres se shtuar ne bujqesi. Ne kete menyre, prodhuesit e veres shesin jo vetem veren e prodhuar prej tyre, por edhe nje llojshmeri te caktuar produktesh ushqimore lokale. Zhvillimi me i vonshem i nje zinxhiri te ri turizmi, i bazuar ne eksperiencat rurale autentike, paraqet nje mundesi te vertete per perpunimin e ushqimeve.

Prezenca e nje numeri te caktuar aktoresh ne nje klaster, organizimi dhe funksionimi i lidhjeve mes tyre ne nje zinxhit te caktuar oferte, siguron mundesine e perfitimeve potenciale ne pjesmarrja ne klaster, sikunder tregohet edhe ne te dhenat e tabeles se meposhtme.

Tabela Nr.____. Lidhjet dhe perfitimet nga pjesmarrja ne klasterin e veres

Aktoret dhe lidhjet mes tyre ne nje klaster	Perfitime potenciale nga pjesmarrja ne klaster
Fermat Prodhuse te Rrushit	Fermat Prodhuse te Rrushit
Agjencitë Shtetërore,       Shoqatat jo Qeveritare        Furnizuesit e Makinerive dhe te Inputeve       Teknollogjite e Kultivimit te Vreshtave       Njesite e Grumbullimit te Rrushit       Bankat       Institucionet Kerkimore, Arsimore, Tregetare,etj	Standartizim i kërkesës dhe rritje e cilësisë së lëndës së parë       Inovacion       Përmirësim teknologjie       Akses në informacion       Akses ne marketim produkti       Akses në kredi       Ulje e kostos       Përmirësim i manaxhimit       Rritje e kualifikimit të fuqisë punëtore       Përmirësim i standarteve       Përmirësim i cilësisë
Industria Perpunuese te Rrushit	Industria Perpunuese te Rrushit
Furnizuesit e Makinerive, Paisjeve, Amballazh., etj       Teknollogjite e Perpunimit, etj       Bankat       Institucionet Kerkimore, Arsimore, Tregetare,etj	Standartizim i kërkesës dhe rritje e cilësisë së lëndës së parë       Inovacion       Përmirësim teknologjie       Akses në informacion       Akses ne marketim produkti       Akses në kredi       Ulje e kostos       Përmirësim i manaxhimit       Rritje e kualifikimit të fuqisë punëtore       Përmirësim i standarteve       Përmirësim i cilësisë       Hartim dhe monitorim strategjish zhvillimi rajonale       Përmirësim i mjedisit të biznesit       Ndikim me i madh tek qeveria

Sic mund te shikojme nga tabela, ekziston nje lidhje e ngushte midis aktoreve te perfshire ne nje klaster dhe perfitimeve prej klasterit sepse pjesemarrja ne nje klaster mund ti beje te gjithe me mire. Klasteri eshte nje mundesi zhvillimi dhe permiresimi. Ka nje numer te madh aktoresh te cilet jane te lidhur me perfitimet perkatese ne menyre mjaft specifike. Klasteri iu jep te gjitheve pjesen qe ju takon. Jane 2 grupe aktoresh qe marrin pjese ne kete klaster(te veres)

 dhe ata jane fermat prodhuese te rrushit dhe industrite perpunuese te rrushit. Te dy keta grup aktoresh edhe pse me funksione dhe objektiva disi te ndryshme, arrijne te realizojne te njejtat perfitime. Keshtu psh pjesemarrja ne klaster iu mundeson agjensive shteterore dhe shoqatave joqeveritare te standartizojne kerkesen,ta bejne ate disi me homogjene dhe te mund te rrisin cilesine e lendeve te para. Pra perfshirja e agjensive shteterore perligjet pikerisht nga qellimi i arritjes se ketyre perfitimeve. Persa u perket furnizuesve te makinerive dhe inputeve ,ata duke u bere pjese integrale e klasterit perfitojne te mesuarit e metodave te reja te furnizimit,risite dhe novacionet. Teknologjite e kultivimit permiresohen dhe ne kete menyre behet me i lehte aksesi ne drejtime te tjera (marketing,informacion,kredi etj). Bankat gjithashtu punojne me kosto me te ulta sepse ulet edhe rrezikshmeria per kredite e dhena,nepermjet edhe permiresimit te menaxhimit si nje perfitim mjaft i rendesishem. Permiresimi i teknologjise, marketingut, informacionit con ne kete menyre ne rritjen e kualifikimit te fuqise punetore.

Persa i perket lidhjes ndermjet aktoreve pjesemarres ne industri dhe perfitimeve nga pjesemarrja ne klaster,mund te themi se jane po te njejtat perfitime qe perligjin pjesemarrjen e aktoreve ne kete drejtim. Ajo cka ia vlen te permendim eshte se ne kete rast pjesemarrja ka si perfitim edhe hartimin e politikave dhe strategjive dhe mundesine per te influencuar me teper qeverine ne drejtim te pershpejtimit te organizimit te klasterave si nje alternative zhvillimi dhe nje burim avantazhesh per te gjithe ata qe pranojne te perqafojne kete alternative. Ne konkluzion mund te themi se thelbi i lidhjes ndermjet aktoreve te nje klasteri dhe perfitimeve qe vijne nga perfshirja ne te qendron ne faktin se keta pjesemarres marrin pjese sepse ata deshirojne keto perfitime. Pra ata deshirojne dhe kerkojne pasojat e veprimit te tyre qe ne kete rast eshte pjesemarrja ne klaster. Cka eshte me e rendesishme eshte fakti se pjesemarrja ne klaster mundeson permiresimin e cilesise se produktit duke garantuar ne kete menyre edhe vete shendetin e konsumatorit ne menyre te terthorte krahas perfitimit primar. Gjithashtu kemi rritje te standarteve dhe permiresim te mjedisit te biznesit sepse mireorganizimi dhe miremenaxhimi ne menyre indirekte ndikojne ne arritjen e nje mjedisi me te mire menaxherial. Pra ekziston mund te themi deri diku nje lidhje shkak-pasoje ndermejt aktoreve pjesemarres dhe perfitimeve ku udheheqes ne kete lidhje eshte pikerisht qellimi primar qe eshte marrja pjese ne klasterin e veres me fokus lehtesimin e veshtiresive dhe kapercimin e barrierave qe takohen ne kete industri.

3. KLASTERI DHE LLOJET E  PERFITIMEVE NGA PJESEMARRJA NE TE.

Perfitimet qe rezultojne nga pjesmarrja ne nje klaster jane te shumta, por ato mund te grupohen ne:

1. Përfitime ekonomike
2. Përfitime manaxheriale
3. Përfitim politike

Përfitimet ekonomike që qëndrojnë prapa nevojës për krijimin dhe bashkëpunimin në një klaster janë te shumta, nder te cilat mund te theksohen:

      Ekonomitë e shkallës dhe rritja e fuqisë në treg (investime në mjete që janë shumë të shtrenjta për një firmë të vetme për t’u blerë, ndarja e dizenjove, rritja e të ardhurave nga kontratat e mëdha për lëndë të para, trainime dhe udhëtime studimi, mësime anglishte të biznesit, akses në kapital/kredi, strategji marketingu (broshura, ëebsite, gazete, panaire), si edhe auditime dhe këshillime e ekspertiza)

      Ato përbëjnë një burim novacioni dhe efiçence (cikli jetësor i rritjes së një ekonomie është i ngjashëm me atë të një firme: faza e parë e sipërmarrjes, pastaj rritja e shpejtë, rritja e ngadaltë, pjekja dhe rënia. Ky cikël ka nevojë për novacion që të vazhdojë të përsëritet

      Specializimi në prodhimin e produkteve të caktuara për të cilat egzistojnë burimet natyrore. Burimet natyrore janë shkaqet e lindjes së klasterave, novacioni dhe kreativiteti janë shkaqet e mbijetesës së tij. Shndërrimi në një “magnet” komercial i rajonit për investimet, konsumatorët, aftësitë njërëzore, etj përbën gjithshtu një arsye për të punuar në klaster.

Përfitimet manaxheriale që justifikojnë funksionimin e një klasteri janë:

      Klasteri është një zinxhir vlere i zgjeruar; në ekonominë globale të sotme nuk konkurron produkti i një kompanie me atë të një kompanie tjetër, por një zinxhir vlere me një zinxhir vlere tjetër. Në këtë kuptim, klasteri merr përsipër manaxhimin e të gjithë logjistikës së zinxhirit;

      Ndarja dhe qarkullimi i informacionit; një firmë individuale ka tendencën të mbajë informacion konfidencial, ndërsa llogjika e klasterit është pikërisht informimi i pjesëmarrësve për çdo komponent të shitjes së produktit me qëllim rritjen e produktivitetit dhe rritjen e përfitimeve; krijimi i një direktorie portal për anëtaret e klasterit;

      Krijimi i një klime besimi dhe lidhje mes firmave, gjë që rrit specializimin dhe krijimin e masës së madhe të firmave. Ndërtohet një ambient “miqësor” i të punuarit.

Përfitimi politik që justifikon funksionimin e një klasteri është:

      Një klastër lobon më lehtë qeverinë sesa një kompani e vetme, pra bashkëpunimi qeveri-biznes vendoset më lehtë kur nga ana e biznesit qëndron një klastër sesa kur qëndron një kompani e vetme. Kështu strategjia e klasterit paraqitur qeverisë është më lehtë e pranueshme nga qeveria, sesa strategjitë e disa kompanive që konkurrojnë me njëra-tjetrën (psh: qeverisë i vjen strategjia e një kompanie e cila konkurron me kosto të ulëta dhe me një tregti masive; ajo i kërkon qeverisë mbështetje për importimin e pajisjeve dhe makinerive me çmime të favorshme. Nga ana tjetër, një kompani tjetër i paraqet qeverisë strategjinë e saj si një kompani me vlerë të lartë; ajo i kërkon qeverisë mbështetje për hyrjen e ekspertëve të huaj me qëllim që të bëhen më shumë kërkim-zhvillime për produktin dhe modelet e dizenjot e tij. Këto dy raste mund ta vendosin qeverinë në pozicion favorizues, gjë e cila mund të evitohet nëse kompanitë marrin pjesë në një klastër, vendosin një strategji klasteri dhe paraqiten para qeverisë me një strategji të vetme. Pra, mbështetja dhe politikat qeveritare do të kenë orientim për zhvillimin e klasterave rajonale. Klasterat përfshihen në planet e zhvillimit kombëtar (të qeverisë ose të donatorëve) dhe kanë aftësinë të ndikojnë qeverinë ne hartimin dhe miratimin e ligjeve dhe rregullave.

4. ANALIZA E ZINXHIRIT TE VLERES.

Figura e meposhtme eshte nje paraqitje me te qarte dhe sistematike te funksionimit te zinxhitit te vleres. Sikunder mund te shihet, aktivitetet primare te organizates grupohen ne pese fusha kryesore: logjistika e brendeshme, operacionet, logjistika e jashteme, marketingu dhe shitjet, si dhe sherbimi, sikunder tregohet edhe ne skemen e meposhtme:

Ofruesi

Referuar skemes, ne mund te dallojme:

      Ne logjistiken e brendeshme perfshihen aktivitete qe kane te bejne me marrjen, magazinimin dhe shperndarjen e inputeve te produktit. Kjo perfshin perpunimin e materialeve, kontrollin e stoqeve, transportin, etj.

      Operacionet transformojne keto inpute ne produkt final, p..sh., prodhimi, paketimi, montimi, kontrolli, etj.

      Logjistika e jashteme grumbullon, magazinon dhe shperndan produktin tek klientet. Per produktet konkrete kjo do te perfshinte magazinimin e materialeve, perpunimin, transportin etj. Ndersa ne rastin e sherbimeveajo ka te beje me teper me marreveshjet per gjetjen e klienteve.

      Marketingu dhe shitjet sigurojne mjetet me anen e te cilave konsumatoret njohin produktin apo sherbimin, dhe u krijohet mundesia t’a blejne ate. Kjo mund te perfshije administrimin e shitjeve, reklamen etj.

      Sherbimi mbulon te gjitha aktivitetet qe rrisin ose ruajne vleren e produktit/sherbimit, te tilla si instalimet, riparimet, trajnimi, rezervat etj.

Secili prej ketyre aktiviteteve primare lidhet me aktivitetet ndihmese. Keto te fundit ndahen ne kater lloje.

      Furnizimi. Ky i referohet procesit te blerjes se inputeve per aktivitetet primare.

      Zhvillimi i teknologjise. Te gjitha aktivitetet e vleres kane nje “teknologji”. Teknologjite kryesore mund te kene lidhje direkte me produktin, me proceset, ose me burime te veçanta (p.sh. permiresimi i lendeve te para).

      Manaxhimi i burimeve njerezore. Kjo eshte nje fushe shume e rendesishme qe ka lidhje me aktivitetet primare. Ajo perfshin rekrutimin, trainimin, zhvillimin dhe shperblimin e punonjesve te organizates.

      Infrastruktura. Sistemet e planifikimit, finances, kontrollit te cilesise, etj., jane teper te rendesishme per kapacitetin strategjik te organizates ne te gjitha aktivitetet primare. Infrastruktura gjithashtu konsiston ne strukturat dhe rutinat e organizates, te cilat mbeshtesin kulturen e saj.

Qellimi primar eshte pikerisht miremenaxhimi i zinxhirit te ofertes. Per te arritur keteqellim duhet qe fillimisht te njohim pikerisht aktivitetet primare dhe ato ndihmese te organizates se biznesit

Ajo qe duhet te kuptojme qarte eshte lidhja qe ekziston ndermjet ketyre 2 tipeve te aktiviteteve te organizates se biznesit me teper se te kuptuarit e elementeve perberes me vete. Ekziston nje lidhje e ngushte ndermjet aktiviteteve primare dhe atyre sekondare sepse edhe aktivitetet primare dhe me te rendesishme te nje organizate biznese s’do te ishin te plota sikur te mungonin ato sekondare. Keshtu psh le te analizojme me konkretisht keto aktivitete per te pare se ku ato lidhen njera me tjetren. Logjistika e brendshme perfshin veprime te rendesishme te firmes se biznesit te cilat nuk do te ishin te mundura pa nje infrastukture te pershtatshme te firmes. Nese infrastruktura do te mungonte,atehere kjo do te perbente nje pengese serioze per kete aktivitet te rendesishem te firmes. Gjithashtu nese nuk do te kishim nje teknologji te perparuar kjo serish do ta vinte firmen perballe veshtiresive serioze dhe humbjeve te sigurta. Si logjistika e brendshme dhe ajo e jashtme kerkojne pra si kushte baze per realizimin e tyre ato qe sapo permendem. Gjithashtu qe te mund te kryhen operacionet e biznesit,gjithashtu nevojiten keta elemente te domosdoshem. Nuk mund te pretendohet te kryhen keto operacione te perpunimit te inputeve pa bere fillimisht furnizimin me inpute. Gjithashtu per te kryer nje marketing sa me te mire te produkteve dhe nje shitje sa me te sukseshme te tyre, nevojitet nje menaxhim efektiv i burimeve njerezore. Pra menaxhimi i burimeve njerezore eshte nje tjeter aktivitet ndihmes pa te cilin nuk do te ishte e plote shitja dhe marketingu i produktit. Gjithashtu edhe kryerja e sherbimit pas shitjes kerkon nje personel te specializuar dhe nje infrastrukture dhe teknologji te zhvilluar me qellim qe ky sherbim te jete nje avantazh konkurrues i firmes se biznesit. Pra ne thelb mund te konkludojme se ekziston nje lidhje e rendesishme mes ketyre dy llojeve te aktiviteteve, lidhje e cila sdo te qe e plote sikur edhe vetem nje element te mungonte.

5. FAKTORET BAZE QE PERCAKTOJNE SUKSESIN E NJE KLASTERI

Ka nje numer faktoresh qe kushtezojne suksesin e këtij klasteri, por tre prej tyre jane vendimtare:

      Lidhjet e poshtme që mundesojne prodhuesit e veres me furnizuesit lokalë të lëndëve të para, makinerive dhe shërbimeve të prodhimit

      Lidhjet e sipërme ndërmjet prodhuesve dhe blerësve, veçanërisht agjentëve të eksportit

      Ndërhyrja strategjike e institucioneve mbështetëse lokale në përmirësimin e aktiviteteve të klasterit dhe kalimit të tij në produktet me vlerë të lartë të shtuar

Por klasterat ndryshojnë nga vendi në vend. Kështu në Japoni ato zgjerohen horizontalisht (diversifikim i brendshëm), klasterat italiane thellohen vertikalisht (firmat krijojnë derivate të lidhura), klasterat zvicerane operojnë mirë kur ka besim, diskrecion, vëmendje personale dhe negocimet komplekse janë të rëndësishme (që shpjegon edhe suksesin e bankave dhe institucioneve financiare), klasterat skoceze kanë lindur kryesisht nga politikat e zhvillimit të qeverisë. Pra, mund të themi se klasterat ndryshojnë nga vendi në vend në varësi të kulturës së rajonit, iniciativës së biznesit dhe mbështetjes së qeverisë. Në Shqipëri gjithashtu klasterat kanë dhe duhet të kenë origjinalitetin e tyre që duket në karakteristikat dhe vlerat që do ta bëjnë atë të dallueshëm, psh: aftësite sipërmarrëse.

Praktika ka treguar se ka klastera që po operojnë më mirë se disa të tjera, pikërisht për shkak të vlerave dhe origjinalitetit të tyre. Klastera të rinj po ua kalojnë në garë atyre tradicionaleve apo atyre klasterave që kanë ambient shumë herë më të pasur furnizuesish, institucionesh trainimi e teknologjike, shoqatash, etj. Kjo ka ndodhur sepse klasterat e rinj kanë reaguar më shpejt ndaj ndryshimeve në industrinë përkatëse si pershembull, liberalizimi, përqëndrimi tek klientela, etj. Një pozicion i gabuar strategjik largon të gjitha efektet e efiçencës së një klasteri.

Duyke konsideruar sa u tha me larte Nëse dikush mund të jetë ngacmuar sadopak nga këto shembuj të suksesit të organizimit në klastera dhe dëshiron të ndërmarrë një iniciativë të tillë, më poshtë janë dhe hapat që sugjeron eksperienca për formatin e krijimit të një klasteri:

Dikush therret per nje takim te nje klasteri te mundshem(firmat lider),       Takimi zakonisht ka nje te ftuar i cili flet per perfitimet e klasterit dhe jep shembuj te tij,       Behet nje diskutim i hapur i ideve dhe pyetjeve,       Grupi pyetet nese ka deshire/interes te vazhdoje,       Detyra e pare qe vjen menjehere pas pranimit eshte berja e nje liste kontaktesh te pjesemarresve(lista e emrave,kontaktet dhe pershkrimi i biznesit te tyre),       Zakonisht klasteri fillon te botoje nje gazete te vogel qe evidenton projektet e klasterave te ngjashem dhe gjithashtu edhe sukseset qe ka arritur ky klaster,       Ndersa grupi krijon besim te ndersjellte mes pjesemarresve,atehere ata krijojne gjithnje e me shume projekte dhe fillojne te vendosin disa norma formale(psh sa shpesh do te takohen,si do te ndermarrin projekte te reja,etj Pasohet nga zgjerimi me antare te tjere perfshire universitetet,qendrat kerkimore,hartimi i strategjise,aplikimi per fonde qeveritare apo te organizatave te zhvillimit…

Klasteri nuk është i komanduar nga qeveria apo ndonjë institucion tjetër. Ai është shprehje e iniciativës dhe interesit të vete bizneseve për të punuar së bashku dhe për të përfituar nga bashkëpunimi. Hapat e mësipërm kërkojnë kohën e tyre dhe në fund të fundit synojnë të rezultojnë në krijimin e besimit dhe realizimin e projekteve të përbashkëta, do të rriten shanset dhe interesat që klasteri të angazhojë të gjithë aktorët (kater elementët e klasterit), të hartojë një strategji të besueshme për donatorët apo qeverinë për mbështetje teknike, të qarkullojë një raport me problemet, situatën dhe kërkesat për mbështetje financiare, të themelojë dhe të funksionojë struktura e tij organizative.

KONKLUZIONE DHE REKOMANDIME

1. Agroindustria perben nje nga drejtimet me te rendesishme te zhvillimit te ekonomise shqiptare duke kontribuar me nje peshe te ndjeshme ndaj GDP-se. Ky fakt, dikton nevojen e padiskutueshme per rritjen e kontributit ne drejtim te menaxhimit te zinxhirit te ofertes ne te gjitha llojet e kesaj industrie.Qe te mund te realizohet menaxhimi i zinxhirit te ofertes ne menyre sa me efikase eshte teper e rendesishme qe edhe ne bujqesine shqiptare te punohet gjithmone e me teper ne drejtim te integrimit te klasterave,Klasterat jane ato organizime qe mund te krijojne avantazhe konkurruese dhe ekonomi shkalle per kompanite e biznesit.Kudo ne bote ka praktika te sukseshme klasterash te cilat perbejne per ne jo vetem nje shembull te mire te nivelit te integrimit dhe zhvillimit te bujqesise te ketyre vendeve,por edhe nje nxitje qe edhe ne te ecim perpara ne rrugen e nisur prej tyre por ende te gjate edhe te veshtire.Vendi yne eshte nje vend me karakter te theksuar bujqesor ku bujqesia dhe agroindustria duhet te perbejne themelet baze te zhvillimit ekonomik te vendit.Aktualisht perballemi me nje kerkese te shperndare perballe nje oferte me kompakte,me nje mungese organizimi dhe kooperimi nga ana e fermereve dhe gjithashtu me nje kolaps informacioni dhe dijesh ne lidhje me keto forma mjaft kompakte dhe largpamese te organizimit te kompanive per t’i dhene bujqesise vendin qe ajo meriton ne ekonomine e vendit.
2. Fakti i mesiperm eshte teper evident ne industrine e veres dhe qe perben nje nga sektoret me te rendesishem te agroindustrise.Edhe pse agroindustria perben nje nga hallkat baze te sistemit te agrobiznesit,pra mund te themi se perpjekjet ne drejtim te krijimit te nje agroindustrie te shendetshme ende nuk mjaftojne.Ky material mund te sherbeje per ti dhene nje shtyse politikbereseve te shohin se ky calon sot agroindustria ne pergjithesi dhe ajo e veres ne vecanti .Agroindustria shqiptare ka nevoje per nje shfrytezim maksimal te kapaciteteve prodhuese gje e cila sot nuk behet dhe gjithcka mbetet ne vend numero.Shembuj nga bota tregojne qe klasterat i kane dhene nje hov zhvillimit te agroindustrise ne pergjithesi dhe asaj te veres ne vecanti.
3. Megjithese agroindustria rezuton te jete nja nga deget me te rendesishme te ekonomise, ajo ndeshet me nje numer te madh problemesh te tjera si : sigurimi i lendeve te para, politika qeveritare jofavorizuese, mungese infrastrukture, konkurenca e padrejte, mungese kreditimi, etj Sot agroindustria shihet me nje skepticizem te theksuar edhe nga vete shteti i cili nuk aprovon asnje lloj politike mbeshtetese apo pjesemarrese ne drejtim te ecjes perpara dhe rimekembjes se agroindustrise shqiptare.Gjithashtu mungon kooperimi ndermjet fermereve dhe furnizuesve ne drejtim te sigurimit te lendeve te para.Ka mjaft padrejtesi ne kete drejtim dhe te gjitha keto reflektohen ne agroindustri sepse keto 2 hallka te para te sistemit per te arritur deri tek hallka finale nuk po funksionojne sic duhet.Mungon infrastruktura e pershtatshme qofte financiare apo edhe ajo fizike gje e cila perben  nje tjeter burim problemesh per zhvillimin e agroindustrise ne pergjithese dhe asaj te veres ne vecanti si pjese e pandashme e saj.Konkurrernca eshte e eger dhe e padrejte dhe sundon ende ligji i xhungles ku arrin te mbijetoje me i forti duke monopolizuar ne kete menyre edhe ate pjese qe ne te vertete duhet t’u perkase te gjitheve.Gjithashtu mungesa e bankave bujqesore i rrit edhe me teper veshtiresite pasi mungon kreditimi si rezultat i mungeses se institucioneve te specializuara per kete veprimtari dhe per pasoje mungesa e financimit krijon nje zinxhir pamundesish dhe pengesash te tjera.Keto dhe nje sere arsyesh te tjera duhet te na vene perpara shume pergjegjesive per t’u ndergjegjesuar edhe njehere per rendesine e madhe te pjesemarrjes ne klastera.
4. Teresia e faktoreve qe ndikojne agroindustrine mund te analizohet dhe vleresohet drejt permes analizes SËOT, e cila i sherben percaktimit te strategjive qe do te zbatohen, si dhe u vjen ne ndihme drejtuesve te firmave prodhuese per procesin e vendim-marrjes duke krahasuar avantazhet dhe disavantazhet e tyre, si dhe per hartimin e strategjive te zhvillimit ekonomik te tyre duke ekzaminuar hollesisht pikat e tyre te forta dhe te dobeta, si dhe mundesite e tyre dhe kercenimet.Analiza SËOT eshte ajo qe i ve pikat mbi i dhe ndihmon per te percaktuar pozitat ne te cilat ndodhet biznesi dhe cfare mund te beje per ti permiresuar keto pozita apo per te dalke prej tyre.Duke analizuar mire vendin e tyre aktual ne ekonomine globale dhe duke vendosur drejt per problemet,duke percaktuar avantazhet mund te ecet me shpejt drejt rruges se integrimit te plote ne kete ekonomi.
5. Miremenaxhimi i zinxhirit te ofertes (MZO) perben nje ceshtje themelore ne marrjen e vendimeve te drejtimit, i cili fokusohet ne tre drejtime themelore dhe qe jane:, permiresimin e koordinimit horizontal, permiresimin e koordinimit vertikal, pozicionimin, gje qe mundesohet permes klasterizimit te industrise.Keto drejtime themelore duhet te integrohen ne menyre qe pjesemarrja ne klaster te jete sa me e afert.Koordinimi horizontal dhe vertikal kane nevoje per permiresime te metejshme me qellim qe te arrijme ate qe synojme pra nje menaxhim sa me efektiv te zinxhirit te ofertes.Cdo industri duhet gjithashtu te kete vendin e vet ne industrine globale,duhet te pozicionohet.Serish pergjigjia per kete eshte klasterizimi.Nese klasterizimi mund te duket nje koncept abstrakt dhe utopik,gabohemi sepse ai perben nje nevoje reale per ecjen perpara te bujqesise se cdo vendi qofte ky i pasur apo i varfer.Klasterizimi eshte nje proces qe mund te ndihmoje ne ecjen perpara te cdo fushe te jetes dhe jo vetem.
6. Pare ne kontekstin e mesiperm, industria e veres perballet me nje sere sfidash, zgjidhja e te cilave kerkon percaktimin dhe zbatimin e strategjive qe maksimizojne fuqite dhe mundesite’ ninimizojne mundesite dhe maksimizojne mundesite; maksimizojne fuqite dhe minimizojne kercesnimet dhe strategjite qe minimizojne si dobesite ashtu dhe kercenimet.Edhe industria e veres eshte nje pjesez e vogel e nje te tere mjaft te madhe e cila ka nevoje per mbeshtetje nga shteti,per strategji te reja zhvillimi te cilat te mund te rrisin shanset per kete industri ne nje te ardhme te afert.Kjo industri ka nevoje per nje kooperim me te mire ndermejt fermereve-furnizueseve me inpute-perpunuesve sepse vetem keshtu mund te pretendohet arritja sa me e shpejte e sheshimit te veshtiresive dhe suksesi per kete industri.Kjo industri ka nevoje per nje mbeshtetje te fuqishme financiare nga ana e institucioneve financiare perkatese.Ajo ka nevoje per nje konkurrence te paster me qellim qe cdo prodhues te kete mundesine te hedhe produktet e tij ne treg dhe te kete akses ne kete menyre te konsumatori final i cili do te percaktoje edhe shkallen e suksesit apo deshtimit te tij.
7. Zbatimi i njeres apo tjetres strategji kerkon qe te percaktohen objektivat qe kerkohen te arrihen; strategjite qe do te perdoren per arritjen e objektivave, taktikat qe do te zbatohen, si dhe te vleresohen perfitimet dhe kostot.Kuptohet qe secila nga keto strategji ka te mirat dhe te metat e saj,pra ka perfitimet por ka edhe kostot.Duke u nisur nga perfitimet qe mund te arrijne aktoret pjesemarres ne nje klaster mund te themi se keto perfitime zgjidhin deri diku problemet me te cilat ato aktualisht po perballen.Ne permendim perfitimet si te fermes prodhuese te rrushit edhe te industrise perpunuese dhe thame qe perfitimet ishin si ne drejtim te rritjes se cilesise,standarteve,aksesit me te madh ne marketing,ne tregje,ne infromacion,ulja e kostove,ndikimi tek qeveria,hartimi i politikave dhe strategjive,zhvillimi teknologjik.Pra mund te themi se pergjigjia per zgjidhjen e problemeve eshte pikerisht krijimi dhe integrimi i plote ne keto struktura jo vetem fitimprurese por edhe edukuese per te gjithe pjesemarresit te cilet deshirojne te edukohen ne drejtim te nje bashkepunimi dhe me fokus nje konsumator me te emancipuar.

LITERATURE

1. Clusters of Creativity: Innovation and Groëth in Montana “The Food Processing Cluster”  2003.
2. A Report on the Status of Ohio Bulletin 881. “Food and Agricultural Cluster”. December 1999

1. A qualitative description of the benefits and costs associated ëith agribusiness supply chain management: A producer’s perspective Agribusiness Perspectives – Paper 49.
2. 2.      Chandra, C. and Kumar, S. 2000, ‘Supply Chain Management in theory and practice: a passing fad or a fundamental change?’, Industrial Management and Data Systems, vol. 100, no. 3, pp. 100-113.
3. 3.      Chopra, S. and Meindl, P. 2001, Supply Chain Management: Strategy, Planning, and Operation, Prentice-Hall, Neë Jersey.
4. 4.      Drejtim Strategjik i Agrobiznesit, B. Musabelliu, Leksione

---

“PROBLEME TE MENAXHIMIT TE RRITJES SE NDERMARJEVE TE INDUSTRISE SE VERES”, Mikroteze